Ебугэ ейу уьугуннарар оонньуулара. Презентация
презентация по окружающему миру

Слайд 1

Слайд 2

Сыала : обугэ айбыт остуол оонньууларын нонуо о5о толкуйдуур дьо5урун сайыннарыы

Слайд 3

Соруктар : о 5о этэ - сиинэ , ойо сайдар уратытын учуоттаан обугэ оонньууларын билиьиннэрии о онньуу быраабылатын кордорон , тутуьуннаран оонньотуу х ас биирдии дьиэ кэргэннэ интэриэьи тардыы

Слайд 4

Обугэ айбыт остуол оонньуулара Сыала : о5о бигээн , имэрийэн , тутан – хабан , тэннээн , холоон , сааьылаан наардыыр дьо5урун сайыннарыы

Слайд 5

Хабылык Хабылык XVI уйэ5э ебугэлэрбит киэЬээ аайы алаастарынан бэйэ – бэйэлэрин ынырсан оонньууллара . Хабылык хабарга уксугэр икки буолан , ардыгар элбэх буолан ооньууллар . Хабааччы хабылыгы барытын биир ыты Ь ыгар саа Ь ылаан мунньар уонна сэрэнэн у оЬ ээ о ро быра5ар, хабылык остуолга ту Ь уон иннинэ илиитин кохсун то Ь уйан биэрэр . Илии кохсугэр хас хабылык баарынан эмиэ уо Ь ээ быра5ан баран, ту Ь уутугэр ыты Ь ынан хабан ылар . Хаппыт хабылыгын остуолга иккилии быра5ар, паарата суох хабылыгы ылар . Элбэх хабылыктаах ки Ь и кыайар .

Слайд 6

Хаамыска Хаамыска XVII уйэ5э нууччалар а5албыттар. Ерус кыра таастарынан оонньууллар эбит . Ол иЬин “ камушки ” диэн ааттан тахсыбыт . Хаамысканы биир отто 1,5 см кубик мастан оно Ь уллар . Ахсаана 5 буолуохтаах . Оонньууга 4-5 ки Ь и кыттыан соп . Биир хаамыска кэрдиистээх , ол ба Ь ылык буолар . Ыытааччы хаамысканы уо Ь ээ быра5ар. Оонньооччу дьон хабан ылыахтаахтар . Кимиэхэ ба Ь ылык тубэспит ол са5алыыр. Бастакы оонньооччу биэс х аамысканы уна илиитигэр ы лан б иирин уо Ь э, туордун остуолга ы Ь а быра5аат, уо Ь э бырахпыт хаамыскатын хабар. Онтон биир хаамысканы уо Ь ээ быра5ар, атыттары хамсаппакка эрэ остуолтан биири ылаат уо Ь э бырахпытын хабар. Хаалбыттарын биирдиилээн остуолтан хомуйар , бырахпыт хаамыскатын олорго холбуу уна ыты Ь ыгар хабан иьэр . Итинник биир хаамысканы уо Ь э быра5а - быра5а, атыттары ы Ь а быра5аат – икки Ь игэр остуолтан иккини биирдэ , усу Ь угэр – бастаан биири , онтон у Ь у биирдэ , торду Ь угэр – туорду бииргэ холбуу хабар, бэси Ь игэр - биирдии хаамысканы остуолга субуруччу уурар . Онтон барыларын биирдэ сотон ылар . Ити курдук бара турар .

Слайд 7

Туос ынахтар Обугэлэрбит туостан о5олоругар ынахтары онороллоро . Ол туос ынахтарынан маннык оонньууллара . Бу оонньууга икки киьи онньуур . Биирдии киьиэхэ биирдии туос ынахтаахтар . Ынахтарын аатын этэллэр . Остуолга тардыллыбыт сураа Ь ынна утарыта туруораллар . Хамаанда бэрилиннэ5инэ ынахтарын урэллэр . Сураа Ь ынтан та Ь аарбыт ки Ь и ына5а кыайар . Бу оонньууга ким у Ь ун тыыннаах кыайар . Бу оонньуу о5о доруобуйатыгар тыната сайдарыгар кемелеЬере . ыаллаах оонньуулларыгар кэтэх хаЬаайыстыбаларыгар суеЬу оностоллоро ; кыра о5олор быалаан баран соЬо оонньууллара ;

Слайд 8

О5устар харсыьыылара Бу онньууга икки о5о оонньуур . Талахтан оно Ь уллубут о5устарын ааттыыллар уонна курэххэ киллэрэллэр . Муоста5а тардыллыбыт сураа Ь ынна а5алан утарыта туруораллар . Хамаанда бэрилиннэ5инэ харсы Ь ыннараллар . Муоста5а тардыллыбыт линияны а Ь арбыт о5ус кыайыылаах буолар . Бу ооннууга ким куустээх илиилээх , тулуурдаах кыайар .

Слайд 9

Тырыынка Тырыынка мас ахсаана 30-40 буолуон соп . Бу оонньууга хас да буолан оонньуохха соп . Бастакы оонньооччу тырыынканы барытын уна илиитигэр хам тутар . Уо Ь эттэн остуолга быра5ар. Бастаан мэ Ь эйэ суох сытар тырыынкалары хомуйар . Онтон мэ Ь эйдэри биир атын тырыынка комотунэн туоратар , хамсаппакка ыла сатыахтаах . Ким элбэх тырыынканы ылбыт ки Ь и кыайар .

Слайд 10

Бэрбээкэй оонньуур “ Бэрбээкэйи ” ебугэлэрбит суеЬу туйа5ын унуо5ун илдьи буЬаран ылаллара . Ону мээнэ суеЬу киэнин ылбаттар . Мааны , ууттээх , сымна5ас ынахтарын кэриэстээн ыланнар о5олоругар оонньотор эбиттэр . “ Бэрбээкэйи ” о5олор оонньуулларыгар “ дьоннору ” оностоллор . Уол , кыыс оонньуура диэн арахсыбаттар , бары бииргэ оонньууллар . Онтукаларын чохунан сирэйдээн , харахтаан , муннулаан , айахтаан уруЬуйдууллар эбит . Кэлин “ бэрбээкэйдэригэр ” туостан биЬик онорон , онтукаларын туулээх сыыЬыттан танастаан , танас сыы Ь ыгар суулаан ыаллаах буола оонньууллара .

Слайд 11

ТыаЬатар оонньуур Кыра о5олоругар бэрбээкэй унуохтарыттан быа5а тиЬэн тыаЬатар оонньуурдары онороллоро .

Слайд 12

Сыахай ( тряпичная кукла ) Кэлин “ Сыахай ” куукула хас биирдии о5олоох ыалга баар буолбута . То5о эрэ бу сыахай барыта биир оноЬуулаах буолбат этэ . Сыахайы онорорго хас биирдии ыал тус-туЬунан улахан дьон онороллоро . Сыахай араас быЬыылаах – таЬаалаах , образтардаах уонна о5о традиционнай оонньуута буолбута . Ол эбэтэр сыахайдарын а5а, ийэ , о5о диэн араартаан дьоннорун куннээ5и олохторун утуктэн , кинилэр образтарыгар киирэн , дьиэ кэргэн оло5ун, “ ийэ – а5а” оруолун инники олохторугар бэлэмнээх буола улааталлара .

Слайд 13

Тыксаан Тыксаан оонньууга тала5ы ортотунан анардаан , уьуна 2см гына о ноьуллубут фишкалар наадалар . Биир фишка бэлиэлээх буолар . Фишкалары остуолга быра5абыт. Биир бэлиэлээх фишканан атын фишкалары тарбахпытынан тыгабыт . Хаьан сыыьыаххар диэри таба - таба бара тура5ын. Ким элбэх фишкалаах кыайар . Сыыьа таппыт киьи уочараттан туораан иьэр .

Слайд 14

Сыалы табыы Бу оонньууга икки киьи утарыта корсоллор . Быа5а баайыллыбыт сиэл токунук мээчиги ынах муоьугар киллэриэхтээхтэр . Мээчиги ким тургэнник киллэрбит киьи кыайар .

Слайд 15

Быаны эрийии Бу оонньууга икки киьи утарыта тураллар . Икки оттугэр мастаах быалаахтар . Хамаанда бэрилиннэ5инэ быаларын мастарыгар эрийэллэр . Ким тургэнник ортотугар баар мээрэйи ааспыт киьи кыайар .