Хоомей - тыва улустун ырыларынын база бир онзагай хевири
консультация по музыке (подготовительная группа) по теме

Хөөмей – тыва улустуң ырыларының база бир онзагай хевири.

     1. Хөөмей – дээрге ырлаарыный хевири, ок боостаа-биле ырлаар ая. Бистиң ол талант. Тыва чон шаг-шаандан бээр уран талантызы-биле ховар дээн улустарның бирээзи тывыс Россиянн иштинде, даштыкы чурттарда, Европада, Азияда чаңгыланган. Бистиң ол уран талантывыс иштинде сыгыт-хөөме кол черни ээлеп турар.  Өске чоннарның улустуң сонуургалын чедип алган. Хөөмей-сыгытты дыңнаан оске чоннар ооң тааланчыг уян-чаражын магадап ханмас. Чуге магадап ханмас дээрге, чуге дизе сыгыт-хөөмей оске чоннарга бодаарга онзагай ылгалып турар. Хөөмейни ырлап турар уеде хары угда 2 үнге ырлап турар. Бистиң төөгүвүсте бо хунде хөөмейни күүседип чораан улуг хөөмейжилеривис Максим Дакпай, Хомушку Идаамчап, Ак-оол Кара-оол, Хунаштаар-оол Ооржак. Чоорту бөлүктер тургустунуп эгелээн. Амгы уеде оларнын саны көвүдээн: «Тыва» бөлүү, «Хүн-Хүртү», «Эртинелиг Тыва», «Чиргилчин», «Кара-Хорум», «Чаңгы – Хая», «өзүм», «өлчей». Оларның соо-биле бичи уруглар бөлүктери база немежип турар. Чижээ: Кызылдын №9 дугаар школада Игорь Көшкендейниң удуртулгазы-биле «Амырга» болуу, Коңгар-оол Ондарнын удуртулгазы –биле «Оорушку» болуу РШИде база №5 дугаар школада «Салгал» болуу ажылдап турар. Бо чугле Кызылдын иштинде алганы ол.   Будун Тыва иштинде бөлүктерни ап көөр болза ООН-даа хөй. Сөөлгү уеде кыс уруглар безин сыгыртып ооренип ап турар апарган. Чижээ: Валентина Чулдум бир дугаар сценаже хоомейлеп унген жерээжен хоомейжи. ( Франциядан бээр ырлап капкан). Тыва хоомейжилер – биле чергелештир даштыкы чоннар база сонуурган ооренип ап турарлар. Чижээ бо хунде Тывада Шон КУирк мында Тыва найионал оркестрде ажылдап, тыва чоннун культуразын, дылын  ооренип, игилдеп, хоомейлеп, каргыраалап, сыгыртып ооренип алган.

    Хоомей, сыгыт чугле тыва чонда бао эвес оске чоннарда база бар.

1. Якуттарда – Хабарга.
2. Моолдарда- Хоомийем.
3. Алдай – Шоорарла- Каем
4. Хакастарда – Каем.
5. Калмыктарда – Хайлахом.

Бистин хоомейивис бо чоннарга бодаарга хой –хой хевирлерде ырлап турар.

2. «Сыгыт» - деп хевир «Сыгырар» деп тыва улустун созунден укталган.

Сыгыт кижилернин сагыш сеткилин аян киириип ырлаары.

3. «Кагыраа» - деп хевир (теве ажылдыг кижи) «Богбаннат» деп тыва кылыг созунден тургустунган.

4.«Борбаннадыр» - деп сос чымчак ритмниг кууселде болур.

5.«Эзенгилээр» - деп сос эзенги деп состен унген. оон хоонунун утказы эзенги даажы илеретинип турар. Аъттыг кижи эзеринге олуруп алгаш, аъдын саяктадыр. Ол уннерни оттунгенинден эзенгилээр хевир тывылган.

   Ынчангаш сыгыт-хоомейни каш-каш ыянзы кылдыр ырлаар кончуг чараш байлак эртиневисти хундулеп чоруулунар. Тыва чоннун чаагай чанчылдарын уран -талантызын улам хогжудуп, ону унелеп, хундулеп, чоргаарланып, ырлап ооренир кузелдиг оолдар, ургуларывасты депкип чоруулунар, хундулуг башкылар!