Тыва улустун аас чогаалында тыва дылдын ажык болгаш ажык эвес уннери
методическая разработка (старшая группа)

Тыва улустун аас чогаалында тыва дылдын ажык болгаш

ажык эвес уннери

«А» деп унге

        Дурген чугаа

Аалашса аалашсын

Анай хураган аалашсын

Анай хураган аалааштын

Аваларын тып эмзин

Арбай тара бышсын бышсын

Анай хураган тотсун тотсун

Ажы толдер оссун оссун

Авалары амыразын

         Улегер домак

Авам ачам эргим

Аян шыгым делгем

      Тывызык

Оскус оол оон биле

Ошку хоюн кадарар

Чургуй оол анаа

Чугун база соортур (аът)

       Когудуг

Аян дунмам сен

Алгырып ыглава-даан

Аван ам чедип келир

Амыраар сен дунмам.

      Кожамык

Адазынын оолдары

Аъттары чок чуну мунар

Ачытынын чылгызынды

Аъттар болур богбалар бар.

«Ы» деп унге

    Дурген чугаа

Ыылаза ыылазын

Ымыраа-сээк ыылазын

Ымыраа-сээк ыылааштын

Ырадыр ужуп чортсун.

Ырыларым ырыларым

Ынак чараш ырыларым

Ынак чараш ырларымны

Ырлап тургаш ооренир мен.

      Улегер домак

Ыт думчуу борбаннатпас

Ылап анаа чеминден бээр

Тывызык

Элдепейлиг чанныг

Ээзинге оннук

Бажыннарны кадарар

База ындыг ажылды

Когудуг

Ылап чараш дунмам

Ыглавайн кор даан

Ырлап берейн дынна даан

Кожамык

Ыяш терек дагылгалыг

Ынак суурум Кызыл Даамны

Ырлап тургаш ойнап хоглээр

Ынак чараш эштеримни

«О» деп унге

Дурген чугаа

Ойназа ойназын

Оолдар кыстар ойназын

Оолдар кыстар ойнааштын

Ойнаарактарын аайлазын

Улегер домак

Ойнадырга чээн хоглуг

Оттуларга чээрген амыр

Тывызык

Эртенин не эдер

Дуненин не дыштаныр орун

Кожамык

Орун дожек хереглевес

Оргу шыктыг Коп Соогейим

Оргу шыктыг Коп соогейнин

Орлан эрес чаштары бис

Когудуг

Оюмаажык кежээпей

Орун дожээн боду эдер

Орлан шоваа эрес боор

«У» деп унге

Дурген чугаа

Удуза удузун

Уруглар удузун

Уруглар удааштын

Уйгузун чедир удузун

Улегер домак

Уктарын шое тыртпас

Уштунчак тенек болбас

Тывызык

Улуу даа бар бичиизи даа бар

Угунда чуу боор ол  уктар

Когудуг

Уран оол дунмам сен

Уктарын кедип ал

Уу чак кежээ кижи

Кожамык

Угбазынын уруглары

Уктары чок чуну кедер

Угулзалыг аптарада

Уктар даараар кидистер бар

«Э» деп унге

Дурген чугаа

Эжинзе эжинзин

Ээремге эжинзин

Ээремге эжингештин

Эштири эки болзун

Улегер домак

Эниин сирбектевес

,Эжин  хомудатпас

Тывызык

Дээрге ужар

Дээскинип ужар эзир (Эзир)

Кожамык

Эштерим биле ойнап хунзээр

Эн не чараш садигим

Эргеледип остуруп каан

Эргим ынак авайымны

Когудуг

Ээй дунмам Эзир- оол

Эжеш идиин кайыл

Эжин кедип ал че

«И» деп унге

Дурген чугаа

Итпектезе итпектезин

Илдирмаа итпектезин

Илдирмаа итпектээштин

Итпиктерге итпээн берзин

Тывызык

Азырал мал уктуг

Ааржы хойтпак беримчелиг (инек)

Улегер домак

Инектигде тодуг

Имртинде кончуг

Кожамык

Иезинин оолдары

Идиктер чок чуну кедер

Ийи кызыл аптарада

Идик даараар хомнер бар-дыр

Когудуг;

Игил-оол ам кежээпей

Ии чараш кижи

Идиктерин кедип аар

«О» деп унге;

Дурген чугаа

Оорензе  оорензин

Онермаа оорензин

Онермаа ооренгештин

Ооренири эки болзун

Опей опей опейлер

Опеялар опейлээр

Опеяларны опейлээрге

Опеялар удуй бээр

Улегер домак:

Ошкулугде суттуг

Оремелигде тодуг

Кожамык:

Оскус-оолдун уруглары

Онгур хеп чок  чуну кедер

Онеш чараш аптараада

Ооктерлиг хептер бар-дыр

Когудуг:

Опеймаа ам ыглава

Оору кор даан дээрде

Оор-оор куштарны

Тывызык:

Аккыр хоюг суттуг

Алдын ортектиг дуктуг (ошку,мал)

«У» деп унге:

 Дурген чугаа;

Уургенелезе уургенелезин

Уе чаштар уургенелезин

Уе чаштар уургенелээштин

Уургенелиг кадык чизин

Тывызык;

Аяк-сава шыгжаар

аваларнын эдилели  (улгуурге)

улегер домак

уургенелиг кадык чигирзиг

уе- чаштар демниг

кожамык

устуу хурээ, улуг хурээ

уе дуптун эртинези

уелешкен уе-чаштар

улегерлиг хунчугеште

когудуг

угер сен, дунмам

ургулчу ыглап турба даан

уургенелээрде эдертип аар мен

«К» деп унге

Кажык кажык кажыктарым

Кажыктаза кажыктазын

Кара-оол суглар кажыктазын

Кара-оол суглар кажыктааштын

Кажыктарын чарыштырзын

«Ч» деп унге

Чинчи чинчи чинчилерим

Чинчи шуру чинчилехзин

Чинчи шуру чинчилээштин

чинчиваага чинчи берзин

«М» деп унге

Моорей моорей моорейлер

Моорейлерге моорейлешсин

Монгун-оол суглар моорейлешсин

Монгун-оол суглар моорейлешкеш

Монгун медаль чаалап алзын

«Т»  деп унге

 Тоотпа тоотпа тоотпалаар

Тоотпа угбай тоотпалаар

Тоотпа угбай тоотпалааштын

Тодар кылдыр тоотпалаар

«Ш» деп унге

Шагаа шагаа бурун шагаа

Шагаалан суглар шагаалазын

Шагаалан суглар шагаалаштын

Шагаа чемин чооглазын

«Х» деп унге

Хуреш хуреш хуреш оюну

Хуреш оюнун хурешсин

Хуреш оюнун хурешкеш

хулер онаан октазын