Ажык корулде: "Сан оранынче аян-чорук"
план-конспект занятия по окружающему миру (старшая группа) по теме

Муниципалдыг бюджеттиг школа назы четпээн уруглар  албан чери

 Тыва Республиканын Бай-Тайга кожууннун Шуй сумузунун

«Хунчугеш» аттыг уруглар сады

                                                                         Тургускан башкы: Хомушку С.С.

                                                    Шуй суур,2017ч

                                                          Ажык корулде

Тема: «Сан оранынче аян-чорук»

Сорулгазы: Тоол хевиринге ундезилеп, математиктиг даалгаларны шын кууседип, 1ден 10-га чедир саннарны катаптадып; «улуг», «биче «ден,«хой», «эвээш»-деп билиглерни быжыглап, чурагайларны шын бижиири, геометрилиг хевирлерни катаптадыры; дузааргак, кээргээчел чорукка кижизидери,уругларнын угаан-медерелин сайзырадып логиктиг бодалгаларны бодаары.

Херек чуулдери:тоолдун маадырларынын чуруктары, 1-ден 10-га чедир саннар, алгоритмге таблицалар, койгун чуруу, геометрилиг хевирлер, ак саазыннар.

Кичээлдин чорудуу:

Бо хун бистер саннарны шын санап, тоолдун маадырлары-биле таныжар -дыр бис, уруглар.Чуу деп тоолдарга ынак силер?(уругларнын харыылары).

Башкы: Кандыг солун тоол чок дээр

             Тоолдарнын маадырларын

             Мага хандыр коруксээр бис.

             Караты-Хаан солун маадыр.

             Оон-биле таныжар бис.

Адыган ашактын аалынын артыы талазында бай Караты-Хаан чурттап турган чувен иргин. Бир–ле катап хааннын хеймер уруу чиде берген Хеймер уруун Ай-кыс деп адаар турган. Майдыр хам хамнааш, мынча дээн:

1-ги даалга:(1-ден 10-га чедир саннарны шын, чыскаай аайы–биле тургузуптар болзунарза, Адыган ашактын оолдары коступ келир ,олар уругну тып дузалаар.(Уругларга башкы саннарны улеп бээрге, уруглар шын туруптарлар. Саннар иштинде чуруктар бар боор.)

Башкы: Кым дузалаан-дыр, уруглар?

Уруглар: Адыган ашактын оолдары.

2-ги даалга: Майдыр хам улаштыр хамнаан:"Тыптыры-даа берге уруг-дур. Делегейни эргээш-даа тыппадым. Чугле саазын тып аар силер. Ында чуруп каан чурукту коргеш,кым оорлап апарганы билдине бээр. ( Башкы уруглар- биле саазын дилеп , тып алыр.)

Башкы: Кым оорлап апарган –дыр, уруглар?

Уруглар: « Алдын-Доос» куш.

3-ку даалга. Алгоритм.(Башкы утказын чугаалап бээрге уруглар саннарны салыр.

-Адыган ашак оолдарынга 9 согунну чазап берген.(Чурукка 9 деп санны салыр.)

-Оолдар узун орукче аъттанып, ыяштар аразы- биле чоруп орган. (Чурукка 2 деп санны салыр.)

-Шивиде чочагайлар бар болган, санааш салыр. (Чурукка 4 деп санны салыр.)

-Арганы эртип келирге,хемчигеште балыктар бар болган. (Чурукка 3 деп санны салыр).

Алгоритм харыылары:( 9 согун, 2 ыяштар,  4 чочагай, 3 балык.)

4-ку даалга: Даалганы куусетпейн баар болзувусса, чартыывыс козулбейн баар кылдыр хуулдуруптар,ыяш кезикчизи ашак бар. Ыяш кезикчизи ашактын даалгазы бо-дур, уруглар.(Койгун чуруунга кээрлер.)

Башкы: Арганын иштинде кайгамчыктыг койгунак чурттап турган. Кандыг геометрилиг хевирлерден тургустунган-дыр чугаалап корунерем, уруглар?

5-ки даалга: Ам шыргай арга эртип бар чыдарывыс ол. Шаптараазынныг оруктарны кашпагай, аваангыр эртиптер болзувусса: « Алдын-Доос» кушка ужуражыр чадавас бис. Ай-Кысты камгалап алыр дээш, кызаалынар, уруглар.

- Башкы: Бо саазыннарны ап алгаш, эштип кежер кылдыр, хемеден кылыптаалынар, уруглар. Кандыг дурзулер бар-дыр? ( Уш-булунчук, дорт-булунчук.) Хемелер кылдынган, ам эжиндирип кежип келдивис.

Башкы: Алдын-Доос куш чоокшулап келген хевирлиг, дилеп корээлинерем( дилээр.)(Уруглар кушту тып алырлар)

Башкы: Алдын-Доос куш мынча деп турар ышкажыл, уруглар. Кайнаар углай чуну канчап бар чыдыр силер?

Башкы:Экии, Алдын-сарыг кужувус! Караты- Хааннын уруу читкен. Ону дилеп келдивис. Аал-оранынче салып кор!

6-гы даалга: Адын-Доостун даалгазын кууседир болзувусса, Караты -Хааннын уруу,  Ай-кыс бистин-биле кады чоруур, кууседип чадап каар болзувусса,артып каар.Хоокуй Ай-Кысты камгалап алыылынар, уруглар. Мен силерге Алдын-Доостун даалгазын  кылдыртыйн. Кайы- хире угаанныынарны коойн.

-3 тун соонда санны ада?

-5 тин мурнунда санны ада?

-Дээрде каш хун барыл?

-Ай-Кысты Караты -Хаан оорлап апарган. Чуу шын эвес болган -дыр домакта.

-Алдын-Доос куш Караты- Хааннын хеймер уруу.

- Койгунактын салында арын бар бе?

- Светофорнун караа каш болурул?

Башкы : Эр хейлер, уруглар эки харыыладынар. Алдын-Доостун оорлап апарганы Ай-Кысты хулээп аалынар .( Ай-Кыстын чуруун коргузер.)

Башкы: Караты-Хааннын уруу Ай- Кыстын ооруп турарын корунер даан,  уруглар.Силерге, берге даалгаларны кылып дузалашканынар дээш,ооруп  черттиргенин илередип турар-дыр .

Ай-кыс -даа Караты- Хаан ачазынче, аал- чуртунче чанып,эки чурттап чоруй барып-тыр оо!

Быжыглаашкын.

1.Тоол солун болду бе?

2.Кайы даалга солун болду?

3. Чурукта кандыг саннар барын катаптадыры.

4. Эки харыылаан уругларны мактап, деткиири.

Муниципалдыг бюджеттиг школа назы четпээн уруглар  албан чери

 Тыва Республиканын Бай-Тайга кожууннун Шуй сумузунун

«Хунчугеш» аттыг уруглар сады

                                                                 Тургускан башкы: Хомушку С.С.

                                                    Шуй суур,2016ч

Ажык корулде ( моорей хевиринге)

Тема: "Бойдузувус янзы-буру магаданчыын"

Сорулгазы: уругларны бойдустун дугайында билиин бедидип база сайзырадыры. Олуг, дириг бойдуска хамаарышкан чуулдерни катаптадыры. Состерни шын ададып, сос курлавырын байыдары, берген даалгаларны кууседип, айтырыгларга шын, тода харыылап, моорей хевиринге эрттирип, чаагай чанчылдарны сагып, бойдусту чарашсынып, кадагалап, камныг болурунга кижизидер.

Ажыглаан аргалары: тайылбыр, айтырыглар, тывызыктар, оюннар. Салааларга оюн, шулуктер, ыры, физминутка, чурук биле ажыл, угаан-медерел сайзырадыр оюннар.

Кичээлдин чорудуу:

Бистин богун эрттирер моорейивис бойдус дугайында: Чер-иевис, Дээр-адавыс болур. Силер база домей–ле бойдустун толдери болур силер. Ынчангаш бойдуска ынак болур дээш, солун даалгаларны кууседип айтырыгларга идекпейлиг харыылаар силер уруглар.

- Бойдуска ынак силер бе, уруглар?

- Ам долгандыр турар бойдус-биле мендилежип, бойдуска чалбырыылынар,уруглар.

Алдын хунум, оршээ!

Ак-кок дээрим, оршээ!

Кудай, тандым, оршээ!

( Башкы чугаалаарга, уруглар хор-биле чугаалаар)

Башкы: Улуг огбелеривис чер-чурттунга, оон дириг амытаннарынга, унуш-бойдузунга чоргаарланып чорааннар.

Моорейге даалгалар.

1-ги моорей: Айтырыгларга шын, дорт харыылаары.

-Бойдусту канчаар камгалаар бис? (Уругларнын харыылары)

- Озуп турар ыяштарны, унуштерни сып болбас.

- Кат-чимистерни сып, чечектерни, оът-сигеннерни чулуп болбас.

-Ан-менни хойзуп, олуруп болбас.

-Хемнерни, сугларны хирлендирип болбас.

-Чылдын уелерин адап корунерем?

- Кыштын айларын адап корунерем?

-Неделянын хонуктарын адап корунерем?

-Агаар-бойдустун болуушкуннары: чайын чаъс чаар, хат хадыыр, динмирээр, а кыжын – хар чаар, шуурганнаар.

2-ги моорей: «Кичээнгейлиг дынна». Ам бистин чурттап турар черивистин шолдеринде тарып, остуруп   турар ногааларны, тарааларны адаарымга ходарынар дынзыды часкаар силер, уруглар.( Тараа, картошка, рис, капуста, гречка, горох, фасоль, арбай, коже, чинге тараа.)

Огородта озуп турар ногаа аймаан, садта озуп турар чимистер аймаан ийи ангы команда кылдыр уступ алгаш ададыр.

3-ку моорей:

-Аргада дириг амытаннарны адаар( койгун, бору, дилги, адыг)

- Азырал амытаннарны адап корунерем?

1. Оюн: «Чуу арттыгыл?» ( койгун, бору , дилги, балык).

- Балык артык , балык сугга чоруур.

2. Кым канчаар чугааланырыл?

-Хой –эдер; аът – киштээр; хаван – каргыраар; ыт-ээрер; бору- улуур

Бо даалганы кууседиптивис, силерге шулуктен чугаалап бээйн.

Чараш час –даа аалдап келди

Сагыш-сеткил ооруй берди.

Тааланчыг аялгалыг

Дамырактар чаржып батты.

Шулук: Ойу кээрге, час-даа дужер.

              Олугленген бойдус оттур.

             Чернин ону куураарып,

              Чечек частып сагланнай бээр.

4-ку моорей. Куштар.

Куштар- бойдустун толу.Куштар – дурт-сынныглар болуунге хамааржыр.

- Кыштаар куштарны адаар  (Бора – хокпеш, каарган, торга, ала–сааскан.)

-  Таблицада куштарнын дугаарларын салыр.

2. Арганын эмчизи куш-торга. Оон кулаа холчок дыыжы, ыяшта курттун шимчээшкининин даажындан безин дыннап кааптар.

- Делегейде эн улуг куш-страус. Ол ушпас куштар аймаанга кирип турар.

Башкы: Куштар дугайында шулуктен чугаалап бээйн.

Кыжын кушту чемгеринер.

Кымдан артык чемгеринер.

Казапчага оон-моон хонуп,

Кара-шаар бооп чыглып келзин.

Салааларга оюн.

Сидит филин на суку

И кричит бу-бу-бу

2. Пальчики- головка

Крылышки- головка ( птичка)

Оюн: «Дагаа оглу»

Дагаа оглунун хевири

Таан солун корунер даан

Чалгаарааштын чыдып-чыдып

Частып келди. Ии, дадай! ( ортузунда уруг холдарын чайып шураар)

Сула шимчээшкин:

Арыг агаарнын магалыын!

Ногаан сигенге кылаштаарга чымчаан.

Ойнап, халыырга хостуун!

5-ки моорей:Тывызыктар.

1. Каттангызын карттаарга карак чажы тогулдурер.
2. Тывызыым -дытта, тоолум-дошта.
3.  Буян талдын будуу чок.
4.  Курт эвес ужар, куш эвес чалгынныг (ховаган)
5. Дорт алышкы дорт чузун (чылдын уелери)
6. Дендии куштуг, девиденчиг уннуг.
7. Суксаан кижи суг манады, дериткен кижи дээр манады.
8. Ак ширтек хову шыпты.

 6-гы моорей: «Дурген чуру»

Башкы: Моон-биле бойдус дугайында моорейге киржип, солун даалгаларны доостувус уруглар.

1. Чуу солун болду?
2. Бойдусту канчаар бис?
3. Кымнар эки харыыладылар?
4. Эки харыылаан уругларны мактаар.