Муса Джалил (на татарском языке)
материал (подготовительная группа) на тему

Максат:

 -Муса Жэлилнен тормыш юлын кузалларга ойрэну;  

- Шигырьлэрен белу; сойлэм телен баету;  

-Татар халкынын герой-шагыйре ижатына мэхэббэт хислэрен тэрбиялэу;

Жиhазлау: 

Шагырьнен портреты,  Муса Жэлилгэ багышлаган  китаплардан кургэзмэ,    рэсемнэр, шигырьлэргэ иллюстрациялэр.

Кичэ барышы.

 Балалар кичэне “Суык бабай, кил безгә…” жыры белэн башлап жибэрэлэр.

        А.Б.  Исэнмесез! Буген без сезнен белэн халкыбызнын патриот шагыйре М.Жэлилнен  туган конен билгелэп утергэ жыелдык.  

    Эле генэ сез тынлап узган  «Суык бабай» жыры да Жэлил сузлэренэ язылган. Муса Жэлил безгэ  бэя биреп бетермэслек  рухи байлык  калдырган шагыйрь.  Анын ижатын белмэгэн, анын искиткеч кочле рухына сокланмаган кеше юктыр.

   М. Жэлил 1906 елнын 15 февралендэ Оренбург олкэсе Мостафа авылында гаилэдэ 6 нчы бала булып доньяга килэ. 6 яшьтэн ук укырга керэ. Бэлэкэй чактан ук бик зирэк була. Ул рэсем ясарга, уйнарг бик ярата. Муса бик хэрэкэтчэн була.

   Мусанын «Сэгать» шигыренэ Жэудэт Фэйзи кой язган. Э безнен балалар шушы жырга кунегулэр ясап курсэтерлэр.

Кунегу.

- М.Жэлилнен «Бакчачы» дигэн шигырен тынлап утик эле.

Бакчачы

Бик уңган безнең бакчачы бабай, 
Яше үзенең туксанда бугай.

Ул кояш белән бергә кузгала, 
Көрәген ала, җиңен сызгана.

Түтәлләр казый, гөлләр утырта.
Алмагачларның башларын кырка.

Түтәлне тутырып үсә җиләкләр, 
Яшелчэлэр һәм жимешлэрләр.

Язын бакчага кайталар кошлар, 
Безнең кадерле канатлы дуслар.

Бигрәк күңелле май башларында,
Каеннар яфрак ярган чагында.

Шул чакта бабай кинәт яшәрә. 
Талларга карап күзе яшьләнә.

Бу таллар бер көн үсеп җитәрләр — 
Яшьләр бакчаны мактап үтәрләр.

Үлсә дә бер көн безнең бакчачы, 
Һәр яз яшәреп яшәр бакчасы.

Шаулар сагынып дусты карагай, 
Нинди бәхетле бакчачы бабай.

     - Менэ, балалар, бакчачы бабай  жилэк-жимешлэрне устерергэ бик яраткан икэн. Э хэзер бергэлэп уйнап алырбыз(слайд).

1. Балалар,яшелчэлэр арасыннан ташкабакны курсэтегез эле, яисэ ул нинди тостэ?

2. Кайсы яшелчэне пешермичэ, чи килеш ашарга ярамый?

3. Яшелчэлэр арасыннан жилэк-жимешне табып карагыз эле

4. Кайсы жилэк-жимеш Рэссэй территориясендэ усми?

5. Балалар, э кайсы яшелчэнен тамырын ашыйбыз эле без?

6. Кайсы жилэк-жимештэ С витамины башкаларга караганда куберэк?

7. Жилэк-жимешлэр арасыннан персикны табып курсэтегез эле

8. Кайсы яшелчэнен яфрагын ашап була?

9. Рэсемдэ безнен кайсысы артык

     - Беренче шигырен М.Жэлил 9 яшендэ яза. 1922 нче елда Казанга килэ, укырга керэ. Мэскэудэ «Кечкенэ иптэшлэр» дигэн балалар журналында редактор булып эшли. Бик куп шигырьлэр ижат итэ, шигырьлэренэ койлэр языла. Шигырьлэре торле теллэргэ тэржемэ ителэ. Э хэзер сезнен каршыгыз Кирсанова Эльза чыга.

Кирсанова Эльза:

На заре петух

Крикнул во вес дух:

Кукарек-ку, кукарек-ку, кукарек-ку!

Слышно там и тут

Петушки поют

Кукарек-ку, кукарек-ку, кукарек-ку!

- Э хэзер сезгэ Сэмирэ «Чишмэ» шигырен сойлэп утэ.

                                   Яр астыннан чишмэ ага,

Чылтыр - чылтыр тавышы.

Жил искэндэ иелеп кала

Ярда ускэн камышы.

Сэмирэ:

Челтер-челтер чишмэбез,

Ярдан балчык ишмэгез.

Суны шуннан эчегез,

Башка жирдэн эчмэгез!

- Азамат Гимадиев рус теленэ тэржемэ ителгэн «Мой пес» шигырен сойли.

- Ралина «Кукушка»шигырен сойлэп утэ.

      - Муса Эминэ белэн гаилэ кора. Аларнын Чулпан исемле кызлары туа. Ул аларга багышлап та шигырьлэр яза. «Кызыма» дигэн шигыре дэ кызы Чулпанга багышлана. Анын энисе Рэхимэ апа да, шигьри кунелле була, шигырьлэр, жырлар яза.  Кечкенэ Мусаны тирбэтеп йоклатканда, бишек жырларын башкара.

      Э хэзер сезгэ дэ  Азалия белэн Сэмирэ «Кызыма» жырын башкарып китэрлэр.

«Кызыма»

Шаян кызым син минем,

Тан йолдызым син минем,

Йорэгемдэ кабынган

Шатлык жырым син минем.

Синен гомерен жыр булып

Янрар бэхет илендэ,

Йолдыз булып янарсын

Син туган ил кугендэ.

Таннан торып бакчада

Син уйнадын конозын.

Аргансындыр, кил, кызым,

Йокла инде, йолдызым!

      - Шулай матур гына яшэгэндэ , сугыш башлана.  1941 нче елда Муса фронтка китэ. Ул каты яраланып, дошман кулына элэгэ. Аны торле тормэлэргэ жибэрэлэр. Ин авыры Моабит тормэсе булла.  Муса улем алдыннан да узен батырларча тоткан, куркып калмаган. Ул узенен уткен кэламе белэн дошманнарга каршы корэшэ.  Тормэдэ ул «Вэхшэт» , «Ана бэйрэме», «Кызыл ромашка» hэм башка бик куп шигырьлэр яза.

  Газизова Тансылу «Кызыл ромашка» шигырен сойлэп китэр

Кызыл ромашка

Иртәнге таң нурыннан
Уянды ромашкалар.
Елмаеп, хәл сорашып,
Күзгә-күз караштылар.

Назлады җил аларны,
Тибрәтеп ак чукларын,
Таң сипте өсләренә
Хуш исле саф чыкларын.

Чәчкәләр, кәефләнеп, 
Җай гына селкенделәр. 
Һәм кинәт шунда гаҗәп 
Бер яңа хәл күрделәр.

Ерак түгел моңаеп, 
Утыра ромашка кызы, 
Тик чуклары ак түгел, 
Кан шикелле кып-кызыл.

Ромашкалар бар да ак, 
Аерылмый бер-береннән; 
Ничек болай бер үзе 
Ул кызылдан киенгән?

Әйттеләр:  «Син, сеңелкәй, 
Ник үзгәрдең? Нишләдең? 
Нидән кызыл чукларың? 
Нидән алсу төсләрең?»

Әйтте кызыл ромашка: 
— «Төнлә минем яныма 
Ятып батыр сугышчы 
Атты дошманнарына.

Ул берүзе сугышты 
Унбиш укчыга каршы; 
Чигенмәде, тик таңда 
Яраланды кулбашы.

Аның батыр ал каны 
Тамды минем чукларга. 
Минем кызыл күлмәгем 
Бик охшады Чулпанга.

Егет китте, мин калдым 
Канын саклап чугымда, 
Көн дә аны сагынып, 
Балкыйм мин таң нурында».

Камалетдинова Равушания Зиганшиновна

Җырларым

Җырларым, сез шытып йөрәгемдә 
Ил кырында чәчәк атыгыз! 
Күпме булса сездә көч һәм ялкын, 
Шулкадәрле җирдә хаккыгыз!

Сездә минем бөтен тойгыларым, 
Сездә минем керсез яшьләрем. 
Сез үлсәгез, мин дә онытылырмын, 
Яшәсәгез, мин дә яшәрмен.

Мин кабыздым җырда ялкын итеп 
Йөрәгем һәм хаклык кушканны. 
Җырым белән дусны иркәләдем, 
Җырым белән җиңдем дошманны.

Алдый алмас мине түбән ләззәт, 
Вак тормышның чуар пәрдәсе, 
Шигыремдәге чынлык, ут һәм сөю-
Яшәвемнең бөтен мәгънәсе.

Үлгәндә дә йөрәк туры калыр 
Шигыремдәге изге антына.
Бар җырымны илгә багышладым, 
Гомеремне дә бирәм халкыма.

Җырлап үттем данлы көрәш кырын, 
Җырлап килдем тормыш языма. 
Соңгы җырым палач балтасына 
Башны тоткан килеш языла.

Җыр өйрәтте мине хөр яшәргә 
Һәм үләргә кыю ир булып. 
Гомрем минем моңлы бер җыр иде, 
Үлемем дә яңрар җыр булып.

  - Э хэзер сезгэ Муса Жэлилнен сэхнэлэштерелгэн «Карак песиен» тэкъдим итэбез. Башкаралар : Габдрахманова Ильсияр Галихановна, Зиганшина Танзиля Вакиповна.

Слайд .

- Кызганычка каршы, боек татар шагыйре, герой шагыйрь Муса Жэлил туган иленэ эйлэнеп кайта алмый, мэнгегэ чит жирлэрдэ ятып кала. Лэкин, без аны , беркайчан да онытмабыз!!!

Муса Жэлил исеме доньяда яшэуче  hэр халыкка билгеле. Анын исеме белэн бистэлэр, урамнар аталган. Ана багышлап hэйкэллэр куелган.

Узенен халыкчан ижаты, улемсез шигырьлэре белэн Муса Жэлил халкыбыз тормышында буген дэ актив катнаша. Ул якты хэм матур тойгылар тэрбияли. Кешелэрдэге hэм тормыштагы матурлыкны курергэ hэм шул матурлык очен корэшергэ чакыра.

 - Лутфулина Найля Афауллаевна «Песня о Мусе Джалиле»(стихи Р.Корбана)

Из азбуки я знаю

О Мусе  Джалиле

Как боролся с фашистами

Он во вражеском тылу.

Муса Джалиль, Муса Джалиль,

Народный наш герой

Бессмертно его имя

Вечная его слава!

Песни писал наш  Муса

Его оружием было - перо

 С приходом врага

На автомат поменял он перо!                        

Данную Родине клятву

Не запятнав, он сохранил.

И даже рядом с палачом

Родную землю не предал!

- Э хэзер Муса Жэлилнен «Вэхшэт» шигыренэ тошерелгэн фильмны карап утэбез.

- Шунын белэн,балалар, безнен Муса Жэлилгэ багышланган эдэби кичэбез тэмам.