Балалар бакчасында, уен – балаларга ЮЙК өйрәтүдә әйдәп баручы алым
материал по обж

Хөрмәтле хезмәттәшләр!

Мин сезгә “Балалар бакчасында, уен – балаларга ЮЙК өйрәтүдә әйдәп баручы алым”  темасына эш тәҗрибәсеннән чыгыш тәкъдим итәсем килә.

Мәктәпкәчә белем бирү учреждениесенең төп бурычларының берсе – балаларда юлларда үзләрен хәвефсез тоту кагыйдәләрен тәрбияләү. Бала кечкенә яшьтән үк,  белеме һәм осталыгы белән моңа әзер булмаса да юл хәрәкәтендә катнаша. Нәкъ менә шуңа күрә, балалар бакчасында беренче көннәрдән үк, балаларны юлларда үзләрен хәвефсез тоту кагыйдәләрен тәрбияләүне һәм белем бирү, балалар бакчасыннан мәктәпкә күчкәнче, якын-тирәдә җиңел ориентлаша алсын, шулай ук юл ситуацияләрен дөрес бәяли белсен өчен оештырырга кирәк.

Әлеге юнәлеш буенча эшнең төп максаты-безнең тәрбияләнүчеләрдә шәһәр урамнарында һәм юлларда аңлы рәвештә үз-үзеңне тоту күнекмәләрен формалаштыру.

Максаттан чыгып, түбәндәге бурычлар билгеләнде:

- балалар урамда үз-үзеңне тоту кагыйдәләре турында башлангыч белемнәрне үзләштерү;

- мәктәпкәчә яшьтәге балаларда сыйфатлы  хәрәкәтләнү күнекмәләрен һәм әйләнә-тирә мохиткә сак караш формалаштыру;

- тәрбияләнүчеләрдә даими үзгәреп торучы ситуациядә мөмкин булган куркынычны күрү һәм куркынычсыз адекват тәртип булдыру сәләтен үстерү.

Нидән башларга соң? Балаларны юл йөрү кагыйдәләренә ничек өйрәтергә? Ә иң беренче чиратта мәктәпкәчә яшьтәге балаларның эмоциональ кәефеннән башларга кирәк, ул юл йөрү кагыйдәләре буенча төрле уеннар формалаштырачак. Иң мөһиме-аларның барысы да яшь үзенчәлекләренә һәм балалар мөмкинлекләренә туры килсен, балаларны мавыктырсын, иҗади зирәклекне һәм мәктәпкәчә яшьтәге балаларның аң-белемнәрен үстерүгә ярдәм итсен.

Мәктәпкәчә яшьтә уен бала эшчәнлегенең төп төре булып тора. Уен-ул балачак юлдашы, иҗади үз-үзләрен күрсәтү һәм баланың шәхси тәҗрибәсен баету, ихтыяр көчен формалаштыру коралы. Кечкенә кеше уенда барышында  ойрәнә һәм тәрбияләнә. Эшчәнлекнең әйдәп баручы төре буларак чыгыш ясап, уен социаль чынбарлыкны аңларга ярдәм итә, төрле социаль рольләрне һәм мөнәсәбәтләр модельләрен үзләштерүне тәэмин итә. Балалар уеннарының эчтәлеге әйләнә-тирә дөньяның барлык чынбарлыкларын чагылдыра, һәм бу балалар үсешендә  яхшы чагыла, аларга заманча социаль контекстны һәм тормыш рәвешен аңларга ярдәм итә.

Уен эшчәнлеге нәтиҗәсендә балалар транспортның төрле төрләрен белә һәм атыйлар, юл турында күзаллыйлар, тротуар, юл читен, юлның йөрү өлешен аералар, светофор сигналларын, аларның әһәмиятен беләләр, җәяүлеләр сыйфатында юл йөрү кагыйдәләре турында гап-гади күзаллауларга ия булалар.

Балаларны уен формасында юл йөрү кагыйдәләре буенча белем бирү бик җиңел һәм шул ук вакытта бу бөтенләй мәҗбүри түгел. Моннан тыш, уен мәктәпкәчә яшьтәге балаларның танып-белү мәнфәгатьләрен, логик фикерләү сәләтен, гомумиләштерү, фикер йөртү, классификацияләү, игътибарлылык, сүз яки сигналга реакция тизлеген үстерү, әйләнә-тирә мохиттә ориентлашу, максатка ирешүдә түземлек һәм сабырлык тәрбияләү мөмкинлеге бирә.

Уеннарның эчтәлеге мәктәпкәчә яшьтәге балаларның яше буенча катлаулана. 3-4 яшьлек балаларны өйрәтеп, аларны урам һәм тротуарның машиналар йөрү өлешен аерырга, шулай ук светофорның яшел һәм кызыл сигналларын билгеләү турында күзаллауны формалаштырырга кирәк. 4-5 яшьлек балаларның урамның махсус билгеләнгән урыннарда һәм светофорның яшел сигналына гына күчүе турындагы күзаллауларын ныгытырга кирәк. 5-6 яшьлек балаларның җәяүлеләрнең тротуар буенча гына йөрүләре, махсус урыннарда урам аша чыгу, светофор сигналларына игътибар итеп, пассажирларның тукталышларда җәмәгать транспорты көтү урыны турында күзаллауларын формалаштырырга кирәк. 6-7 яшьлек балаларны, ата-аналар һәм педагоглар, юл хәрәкәте һәм урамда үз-үзеңне тоту кагыйдәләрен үтәргә өйрәтергә: уң яктан гына тротуарлар һәм җәяүлеләр сукмакларыннан гына йөрергә, күрсәтелгән урыннарда светофорның яшел утына күчәргә, урам, юл йөрү өлешендә уйнамаска тиеш.

Бу тема буенча мин эшне зурлар төркеме балалары белән башладым. Куелган максат һәм бурычларны тормышка ашыру өчен, Федераль дәүләт белем бирү стандартларына туры китердем:

- мохитнең тыгызлыгы-дидактик, сюжетлы-рольле уеннар, пособиеләр рәвешендә тәкъдим итәм;

- трансформацияләнүчәнлек-мәсәлән, юл йөрү кагыйдәләре буенча уен үзәге үзгәртеп корыла, остаханәләр һ. б.;

- полифункциональлек-әлеге пособиеләрне кулланганда беркетелә: транспорт төрләре, юл өлешләре, җәяүлеләр кичүе төрләре турында белемнәр, сенсор эталоннары, сөйләм үсеше үсә.

- вариативлык-мәсәлән, елның төрле вакытында юлда үз-үзеңне тоту кагыйдәләре кабатлана, чагыштыру бара.

- һәркем өчен уңайлылык;

- куркынычсызлык

Балаларны юл куркынычсызлыгы кагыйдәләренә өйрәткәндә төрле уеннар кулланам:

- физик күнегүләр һәм спорт элементлары белән;

- хәрәкәтле уеннар;

- рольле һәм ситуатив уеннар;

- дидактик;

- макетлар кулланып;

- интеллектуаль-танып-белү.

Күп кенә уеннарның кыйммәте шунда ки, аларны үз кулларың белән төрле материалдан балалар белән бергә ясап, уеннарның төрле вариантларын уйлап табып була.

Макет белән балалар ел дәвамында эшлиләр: юл билгеләрен куялар, юл хәрәкәтен ситуациясен модельләштерәләр һәм аларны үзләре хәл итәләр. Төрле биремнәр үтиләр: җәяүлегә юл аркылы чыгарга ярдәм ит, тәртип бозучыларны табарга, куркынычсыз маршрут буенча җәяүлеләрнең фигураларын алып баралар.

Ситуатив һәм рольле уеннарда балалар төрле проблемалы ситуацияләрдә («җәяүлеләр һәм машина йөртүчеләр», «без – пассажирлар», «җайга салынулы перекресток» һ.б.) уйныйлар, аларда гамәли күнекмәләр һәм осталыкларын күрсәтә алалар. Балалар сюжет уйлап табалар, рольләрне бүләләр (ашыгыч ярдәм, ДАИ чакыруы, журналист белән әңгәмә, инспектор белән сораштыру, аннан соң «Төп юл» программасын алып баручы вакыйга турында хәбәр итә, юл куркынычсызлыгы турында киңәшләр бирә).

Уткәрелгән материалны ныгыту өчен, мәсәлән, «Юл билгеләре» темасы, эстафета үткәрелә (йөгерү, кыршылыкка сикерү, сикерү, предметларны атлау, туп ыргыту), төрле биремнәр башкарыла: «Кем тизрәк юл билгесен җыя”, “Кем күбрәк юл билгеләрен атый”  һәм башкалар.

Дидактик уеннарга аерым урын бирелә: "Юл билгесенә символ сайла», «Юл билгесе” (төрле рәсемнәр кубик чикләренә ябыша); киселгән картиналардан   тулы бер картина (транспорт, светофор, юл билгесе); классификацияләүгә: “Төркем буенча билгеләрне бүлү».

Балалар интеллектуаль-танып-белү уеннарында үзләрен нәрсәгә өйрәнгәннәрен күрсәтә алалар. Уеннарны сайлау бер сюжет, тематика (уеннар-сәяхәтләр, кызыклы викториналар) белән берләштерелә: «куркынычсыз йөрү», «Яңа ел экспрессында Сәяхәт», «юлда иң акыллы», «юл куркынычсызлыгы йолдызчыклары», «Мин юл билгеләрен беләм».

Балалар белән юл йөрү кагыйдәләрен үзләштерү буенча эшемнең нәтиҗәсе:

- конкурсларда катнашу (Грамоталар, сертификатлар);

- балалар эшләре күргәзмәсен оештыру (эшләнмәләр, рәсемнәр, аппликацияләр, әкиятләр);

-ата-аналар белән акөияләр;

- регионал семинарларда чыгыш ясау.

Эш нәтиҗәсе юлларда үз-үзеңне тоту буенча белемнәрне үзләштерүнең динамикасында күренә. Балаларның белемнәрен ныгыту өчен без ЮХИДИ инспекторлары чакыруы белән «Минем кайгыртучан әни» конкурсында катнаштык.

Ә хәзер мин сезгә «Автомобильләр» хәрәкәтле уенын уйнарга тәкъдим итәм. Сезгә парлап басарга кирәк, алда торган кеше машина, икенчесе – машина йөртүче. Машиналар үзләре йөрми, алар белән шофер идарә итә, шуңа күрә сезгә күзләрегезне йомарга кирәк, шул ук вакытта терсәкләрегезне богеп  кулларны алга сузарга –  бу бампер. Машина йөртүче кулын җилкәгә сала һәм машина белән идарә итә. Аварияне булдырмас өчен, машина йөртүчегә ышанып, бер-береңә төртелмичә, бөтен мәйдан буйлап йөрергә кирәк була.

“Юл билгесе тап» уены

Сезнең һәрберегезнең өстәлендә юл билгесе бар. Мин сезгә юл билгеләре турында табышмаклар әйтәчәкмен, сез игътибар белән тыңлагыз, өстәлдә сүз бара торган билге кемдә була, аны күтәрегез һәм атагыз.

1. Люди ждут автобус,
   Люди ждут маршрутку
   Утром, вечером и днем -
   На площадке под козырьком. (Место остановки автобуса)
2. Красный треугольник.
   Двое там ребят.
   Знак предупреждает -
   Рядом школа, детский сад (Дети)
3. Чтоб дорогу перейти
   Нужно переход найти.
   Черно - белые полоски,
   Разлеглись все на пути. (Пешеходный переход)
4. Синий знак прямоугольный,
   Тут и вилочка, и нож.
   Каждый подкрепиться рад,
   Когда видит этот знак. (Пункт питания)
5. Информирует нас знак,
   Как удобен телефон,
   Если на дороге он. (Телефон)
6. Я не мыл в дороге рук,
   Поел Фрукты, овощи.
   Заболел и вижу пункт
   Медицинской помощи. (Пункт медицинской помощи)
7. Чудо-конь - велосипед,
   Можно ехать или нет?
   Странный этот синий знак,
   Не понять его никак! (Велосипедная дорожка)
8. Где ведут ступеньки вниз,
   Ты спускайся, не ленись.
   Знать обязан пешеход:
   Тут…? (Подземный переход)

Нәтиҗә ясап шуны әйтергә кирәк, башкарылган эш билгеле бер нәтиҗә бирде. ЮЙК буенча уеннар уйнау,  балаларда юлларда үзләрен тәртипле тоту күнекмәләре формалашты.

Исегездә тотыгыз: юл шаяруга түзә алмый - рәхимсез җәзага тарта. Баланы юл куркынычсызлыгы кагыйдәләренә өйрәтеп, без аның тормышын саклыйбыз!

Кулланылган әдәбият:

1. «ПДД В детском саду» Развивающая среда и методика ознакомления детей с ПДД, перспективное планирование, конспекты занятий, Издание второе. – Ростов – на – Дону: Феникс, 2013.

2. Ахмадиева Р.Ш., Белугин М.Г., Валиев М.Х., Воронина Е.Е. “Обучение детей безопасному поведению на дорогах” (методические рекомендации для работы с родителями) Казань 2014.

3. Методические рекомендации к проведению мероприятий в рамках социального проекта по пропаганде безопасного дорожного движения «Прогноз безопасности». 2015.

4.  Р.Ш Ахмадиева, Н.С. Аникина, Е.Е. Воронина, В.Н. Попов “Обучение детей в дошкольных образовательных организациях правилам безопасного поведения на дорогах” (вариативный модуль к образовательной области “Социально-коммуникативное развитие”) Казань Фолиант 2016.

5. Сост.: Р.Ш Ахмадиева, Н.С. Аникина, Л.Р. Габдурахманов, Р.Н. Минниханов, В.Н. Попов “Обучение детей в дошкольных образовательных организациях правилам безопасного поведения на дорогах” (вариативный модуль к образовательной области “Познавательное развитие”) Казань Фолиант 2017.

6. Сост.: Р.Г. Бадретдинова, О.Н. Ахметзянова,  З.Р. Гайфутдинова, Р.Р. Гильфанова  и др. /Под общей ред. Р.Ш. Ахмадиевой/ “Инновационные подходы к обучению детей в дошкольного возраста правилам безопасного поведения на дорогах” Казань Фолиант 2018.

7. Сост.: И.Л. Врясова, Н.А. Гаврилина, Г.Р. Галиякберова, Г.Х. Гафиятуллина и др. “Инновационный опыт проведения занятий по   обучению детей среднего и старшего   дошкольного возраста правилам безопасного поведения на дорогах” Казань: ГБУ “НЦБЖД”; Белгород: КОНСТАНТА,  2019.