Аптаранын хээлерин будууру
классный час (3, 4 класс)

Аптараанын Хээлерин будууру.

Сорулгалары: 1. Аптаранын арнында хээлерни номчуп, оон утказын тайылбырлап ооренирю

2. уругларнын памядын, кичээнгейин сайзырадыр.

3. Оожум топтуг томаанныг чанга кижизидер.

Кичээлдин чорудуу.

I Организастыг кезээ.

-Богун уруглар бис школавыстын музейинде аалдап келген бис. Музейивис эргелекчизи Галина Шой-ооловна бисти уткуп хулээп алган. Музейге кандыг дурумне сагыыр бис?

II Киирилде беседа

Тываларнын шаг тоогуден бээр чурттап келген оран-савазын чуу дээр бис?

-огнун эт-херекселин кайы-хире билиринерни корээлинер. Огже кирип кээрге он талазында чуу барыл?

1. Элгиирге

2. орун

3. аптараа

Чуък

Орун

Огнун херекселдерин билиринер эки дир. Тывызыктан тыптаалынар

Караа бар –даа болза коруп шыдавас

Аксы бар-даа болза ажырып шыдавас

Хеви чо-даа болза хээлерлиг чуу дур? (аптара)

--аптара деп чул?

-анаа чуну шыгжап чорааныл?

-аптарааны чунун-биле каастап чорааныл?

-чуге аптарааны каастап турганыл?

-Богун чунун дугайында ооренир бис? Сорулгаларны салыылынар.

1. Аптараны чуге каастап турганыл?

2. чунун-бле каастап турганыл?

3. хээлерни номчуп коор.

III чаа тема

- Аптарага идик-хеп сугар. Чижээ6 негей тон, ченичок, чучак тон. Ону чазаарда пош чойган шиви дээн чижектиг чымчак ыяштардан чазап чораан. Поштен кылган аптарага  узук-ховаган чыылбас боор.  Узук-ховаганнын кижиге хоразы чул?

- Бо аптараны корээлинер. Ол ажыдар карактарлыг. Бис Монгун-Тайга чону ону шулгуурга деп адаар бис.Адап корээлинер.

-аптараны хээлер-биле каастап, янзы-буру оннер-биле будуур, демир кезектер-биле –даа каастаар боор. Хээлерни чуруурда бай улус кыдат садыгжылардан аар ортектиг будуктарны садып алгаш, чуруп турган. Карачал чон бойдустун боду буткен будуктары-биле будуп турган. Чижээ: Шивит чаат. (коргузер)

Аптараанын хээлери нарынчаан тудум ниити утказы нарынчып турар боор. Хээ бурузу уткалыг боор. Оларны чангыстап-даа, болуктеп-даа, кезектеп-даа  чуруп болур.

Чурулга кичээлинде чураан хээлеринерни катаптаалынар.

1. Бурулуг ыт-кады, чечектелип турар ыт-кады, чечектелип каапкан ыт-кады.
2. Ыт кудуруу, те мыйызы, кымыскаяк.

Богун ооренир хээлеривис:

1. Эне сеткили. Ол кырган-ава кижинин чымчак сеткилин илередир. Оон узун-назунны кузээни болур.
2. Чолдак кудурук. Ыт кыдырыынын чартыы дыр.

Тывалар аптараны чазап кылырда кыс уругну оглээрде кылыр турган. Аптарада угулзалар камгалал уткалыг. Чаа огленген аныяктарга эн-не эки кузээшкиннерни, аас-кежикти, аас-кежикти, ажы-толду, огге тайбынны болгаш бот-боттарын билчип чурттаарын илереткен.

Сула шимчээшкин.

IV Быжыглаашкын

Бо дээрге кожаалар-дыр. Кожаа дээрге хээ чуруур шолду долгандыр, бирден тос чедир чураан хээ-биле угулзанын бир хевири болур. Хээ болгаш кожаа харылзашкак.  Челээшти чуу деп тывызыктаар ийик бис?  Бо челээш кожаа дыр.

Бо чанчын кожаа дыр. Чанчын дээрге улуг эргелиг кижи. Генерал князь.

Чанчын кожаанын ылгалы: чурууру кара будукту ортузунга шыйып алырындан эгелээр. Кыдыынга кара-кок база кара-ногаан оннерни тыртып алыр. Тончузунде ак болгаш кызыл будуктун ийи аразынче окпен онну чайынныг кылдыр тырттып алыр. Оон ангыда дыйлагар кожаа, долгай кожаа, хылба дээш янзы-буру кожаалар бар боор.