"Еш- тиде поянлык, а поянлык-куан"
классный час

МБОУ « Куракинская средняя общеобразовательная школа»

Параньгинского района РМЭ

Классный шагат

«Еш-тиде поянлык, а поянлык - куан»

Ямдылен: 4-ше классын      классный         руководительже  Максимова С.М.

2014г.

Занятийын паспортшо

1.  ФИО:  Максимова Светлана Михайловна

2.  Паша вер: Марий Эл Республика, Параньга район,

МБОУ «Куракинская средняя общеобразовательная школа»

 3.  Должность: тӱҥалтыш класс туныктышо

4.  Предмет: Внеклассный мероприятий

5. Занятийын цельже: еш ден туныктышын кылжым пеҥгыдемдаш, йоча-влакым ача-ава, уна-влак ончылно чолган кучаш туныкташ.

6. Занятийын задачыже-влак:

1) образовательный: историй, тукымвож, традиций шомак-влакымпеҥгыдемдаш, ешын историйжым, традицийжым, тукымвожшым шымлаш, еҥым колаш да колышт мошташ туныкташ;  

2) развивающий: кутырымо йылмым лывырташ, эмоционально каласкалымашым вияҥдаш,  

3) воспитывающий: шке ешым, ача-авам йӧраташ, тудын дене кугешнаш,        коча-ковам пагалаш, шольо-шÿжарым жаплаш кумылаҥдаш; икте-весе дене келшен илаш, вес еш дене кылым кучаш кумылаҥдаш

 4) медиаобразовательный: тӱрлӧ источник гыч информацийым погымашым,  погымо информацийым кучылт моштымашым  вияҥдаш.          

7. Кл.шагатын видше: беседа – диалог.

8. Могай лектышым вучыман.

Предметный лектыш :  марла яндарын, йылме законным шуктен мутланышаш- историй, тукымвож, традиций шомак-влакым палышаш, ешын историйжым, традицийжым, тукымвожшым шымлышаш, еҥым колын да колышт моштышаш;  

Метапредметный лектыш:  

Регулятивный:  шкевуя занятийын темыже да  цельжым палышаш;шке шонымашым каласкален моштышаш, шке пашалан акым пуышаш.

Познавательный: тӱрлӧ источник гоч  информацийым кычал моштышаш, презентаций дене пашам ыштышаш , иктешлымашым ыштен моштышаш.  

Коммуникативный: шонымашым раш почын пуышаш, литературный марий йылме дене моторын мутланышаш; йолташ дене икойыш шуын моштышаш.

Личностный: шке ешым, ача-авам йӧратышаш, тудын дене кугешнышаш,        коча-ковам пагалышаш, шольо-шÿжарым жаплышаш ; икте-весе дене келшен илышаш, вес еш дене кылым кучышаш;

9.Предмет-влак кокласе кыл: Йырвел пӱртӱс, музык, литератур, изобразительное искусство.

 10. Ресурс-влак: кажне ешын кидпаща да кочкыш выставкыже, фотораскладушка, шочмо  ял, ешлан пӧлеклалтше файлан папка да альбом-влак, тукымвож пушеҥе, йоча- влакын сочиненийышт, компьютер, проектор, экран.

11. Туныктымо технологий-влак:  шымлымаш паша,  икттехнологий, критически шонкалымаш технологийын «синквейн» йӧнжӧ, коммуникативный метод, шкан акым пуымаш технологий.

 12. Паша формо-влак : индивидуальный, фронтальный, групповой.

13.  Метод ден приём-влак: проблемым тарватымаш, объяснительно-иллюстративный, частично-поисковый, исследовательский.

14. Йоча-влак дене пашам ыштыме формо-влак:: мутланымаш, каласкалымаш, текст дене паша, презентаций, иллюстраций материал, хор дене мурымаш

Тема: «Еш –тиде поянлык, а поянлык-куан»

        Ж

        /|\

Классный шагатын эртымыже.

Памашвÿд ушна эҥерыш

А эҥер – кугу ший ерыш.

Ерже теҥыз ден келша –

Вот могай кугу еш, а?

(Т.Очеева)

 I. Организационный момент.

Кунам канет?

Авай, кунам малаш возат?

Мый ужын омыл ик ганат.

Тый эрденат пашам ыштет,

Тый кастенат чыла шуктет.

Авай, кунам тый кынелат?

Мый ужын омыл ик ганат.

Коҥгаш эрден олтен шуктет,

Мемнам, мелнам кÿэшт, пукшет

 Авай, кунам вара канет?

Мый ужын омыл ик ганат.

Мылам пижергым тумыштет…

Да мыйым школыш ужатет.

Авай, кунам вара канет?

Ачам пелен     Руслан    Очеев

Ачам пелен шогылтам,

Пашалан мый тунемам.

Чöгыт дене пудам кырем,

Шырчыкомартам ыштем.

«Яшлык озымлан кÿлеш», -

Шошым аваем йодеш.

Пашалан рÿж пижына,

Икоян ме улына.

Таза лийза.   Руслан Очеев

Кова-кочам пагалем,

Уна лияш йöратем.

Кутырат мылам шÿм почын.

Ожно шучко сарын кочым,

Шуко йöсым ужында,

 Кодын кочшаш киндыда.

Таче тыныс илышда,

Таза лийже кап-кылда.

 («Пеш мÿндыр кайыкла» муро йонгалтеш)

Пеш мӱндыр кайыкла, толынам унала

Куэран, ломберан ялышкем.

Ялт уэм шочмемла, мыланем весела

Ӱстел йыр мыйын чапле ешем.

Кушто мыйын кӱслем, изи годсо родем

Шокталтен колтымем веле шуэш.

Шочмо кушмо мландем, тиде шерге суртем

Шерылт кай кӱсле муро йӱкеш.

Кумылда шергакан, пӱрыда мӱй  таман.

Ок мондалт тиде чес курымлан.

Шӱм кылем модалеш, кумылем тодылтеш

Ойлышаш шомакем шуко еш

        ^

 II. Тӱн ужаш.

1. Еш нерген мутланымаш.

        Тыгерак муралта тора мланде гыч шочмо суртыш - шке ешыш унала толшо еҥ. Кажне айдемын ешыже уло да кажнылан тудо шерге, чон ласкалыкым пуышо вер.

 - А мо ты гай еш? Кузе те умыледа?

- (йоча-влакын шке шонымашыштым ойлымышт)        ^

-Чын. Еш - тиде шочмо сурт, ача-аван, коча-кован у тукымым ваш келшен куштымыжо.

Тиде - йöратымаш, икте-весым пагалымаш, ойго ден куаным лош пайлымаш, 

пайремым традицийыш пуртен эртарымаш.        7»7

2. Калыкмут почеш паша.

 - А еш нерген калык кузе ойла?                7|        ^

• Таза ешыште эре куан.
• Кугу ешын пашажат кугу.
• Тÿшка еш дене илаш куштылго.
• Тÿшка ешыште - вий-куат, илыш сем, шÿм моторлык.        
• Еш коклаште келшымаш пудырга гын, илыш покшек шÿвал веле.
• Поро еш илыш - каньыле шÿлыш.        
• Чодыра тÿшка ешым веле йöрата.

        7*7

3.Ешыште ача-аван рольжо нерген мутланымаш.

        ^

        Шочмо сурт ешыш пура гын, ме эн ончычак авам шарналтена. Могай тудо тÿрлö койышан лийын мошта. Шукыж годым кече гай шокшо кумылан лиеш, южгунам, чонжылан неле годым теле поран гай урмыж лÿшка, кумылжым волтат гын, шыже йÿр гай        шинчавÿдым йоктара, жапше         годым, тÿтырала шке шонымашышкыже йомеш.

        Ава         шке пелашыжлан ÿшанле        йолташ да курымашлык пиал, икшыве шамычыжлан поро ава да лишыл айдеме, ача-аважлан шыма ÿдыр да шоҥгылыкешышт эҥертыш, изи шольо-шÿжаржылан эре полшаш ямде улшо, кÿлешан ой-каҥашым пуэн моштышо ака. Тудо улеш пашаче, шешке, поро чонан еҥгай, ныжыл чÿчÿньö. Ава улеш да кечыжат шокшынракын шыргыжеш, пеледышыжат тамле пушым кумдыкеш шара, кайыкшат сылне мурыжым ок чамане.

        Ача деч посна еш огеш лий. Ава ден ача келшен пашам ыштат. Аван пашаже сурт кöргыштö ок кой гын, ачан- чыла шинча ончылно. Еше ойлат вет: «Пöръенын ыштыме чесыш эсогыл суксо парняжым чыка». Тидыже тыгак, очыни. Ешыште пöръеҥ - тÿҥ энертыш. Пушеҥгым шынден, эргым ончен куштен, пöртым чонышо  радамыш пура гын, тугеже, руш манмыла, настоящий пöръеҥ улеш.

Тошто марийын тыгай шомакше аралалт кодын: «Вате - марии кок пече менте гай лийман - иктыже йöрлаш тÿҥалеш гын, весыжлан эҥерта. Неле пагытшат куштылгынрак чучеш, куан татшат кужун шуйна, йоча - влакымат ончаш кумыл лектеш.

Тек эре мемнан ача-авана пелена лиеш. Туняште ик йочат ача-аван йöратымыж деч посна ынже куш. Кызытсе илышым ончалаш гын, вет шуко икшыве шокшо        пöртыштö, интернатынгге илат. Ала мемнан государствынан лÿмын ыштыме «Патронатно воспитатлымаш», «Приемный еш» программыже тиде экшыкшым тöрла? Ала тусо йоча шканже келшыше ешым муэш?        

Вет изи ньоган куанен воштыл колтымыжо, юарлен модын куржталмыже, ача-        аважым йöратен öдалмыже да титакдыме, волгыдо шинчаж дене йырым-йыр чыла  пален налаш тыршен, суксо гай кумылжо ден шымлен ончалмыж деч эше кугурак пиал тÿняште уло мо? Укела чучеш. Вет икшыве - кок айдемын йöратымаш саскаже. Санденак, очыни, поэтесса Т.Очеева шке «Чечен попоем» почеламутыштыжо тыгеракын ойла:

Шочын айдеме – шÿм-чон падыраш.

Кузе гын эше тудым порын манаш.

Чечен попоем, изи колоем,

Шыма чукаем, кече гай тулвием.

Шонен иленам, вучен шуктенам.

Лач тыйым гына, о суксем, моторем.

Чыла тугай сай: изи ÿматшат

Ӱпет да тÿсет, кава гай шинчатшат.

Лиям воктекет – ойгемым мондем,

 Нимо огеш кÿл тетла мыланем.

Изи кизат ден чурием шыматет

 Да сылне йÿкет оҥгырла йоҥгалтет.

 Кажне кечын кушкат, поктет эркын изат,

У деч уым ужат, тÿрлылан тунемат.

Чыла тидым ончен, мый моткоч йывыртем,

Мылам лач куан ден пиалым кондет.

Чечен попоем, изи колоем,

Шыма чукаем, кече гай тулвием.

Куш тый кечын, вияҥ, лий сай, поро ушан,

Ачат ден аватлан шонгеммекышт  ÿшан.

Сай ешыште кушшо йоча шотан, кугуракым пагалыше, изиракым чаманыше койыш шоктышан айдеме лиеш. Кунар шуко шотан еш, кушкын толшо тукым тунар ушанле.

4. Тукымвож пушенте почеш паша.

        Родо-тукымым палымаш, шке тукыметын вожшым шымлымаш - кызытсе илышлан келшыше паша. ФГОС почеш тунемаш тÿҥалмеке, ме шуко уроклын темылаштыже тидын нерген мутланен улына. Кажныже шке тукымвожшым щымлен. Кöн могай пушеҥге але схеме лектын, айста ончалына?        

а) йоча-влак каласкалат.        Фадеева,  Чимаев,

 б) туныктышын шке тукымжо дене палдарымыже.        

        Мыят тендан семынак шымленам. Чылт руш классик А.С.Пушкин гай 5000

исторический лÿман огыл гынат, изирак лектыш уло. Тыште 220 наре лÿм уло. Кок ешым -ковамын шарныдымыжлын кöра возен кертын омыл. Тиде кугу тукым гыч кумдан палыме лÿмлö ученый Ф.И.Гордеев, РСФСР-ын да МАССР-ын заслуженный  агрономжо, торговля сферын сулло пашаеюке вате-марий Семен Васильевич ден  Евдокия Алексеевна, нунын ÿдырышт медицина сферын сулло врачышт Мария Семеновна да Зинаида Семеновна Гордеевмыт улыт.

 Ваш-ваш 2 тукым гыч ÿдыр-каче-влак ешым чумыреныт.        

5.  Шке еш нерген презентаций гоч каласкалымаш.

        Коча-кова ешын тун эҥертышыже улыт. Чыла шот денат ойым пуат, кеч-могай 'пашам сайынрак ышташ кумылаҥдат, ача-авалан ÿшан, а изи ньога-влаклан поро йолташ улыт.

- Могайрак вара тендан  ешда? Чимаев, Попов, Максимов

6. Класс –еш нерген   палдарымаш.( презентаций)

        Класс – тиде вет тоже еш. А мемнан ешна могайрак? Волкова Аида каласкала.

Мемнан класс- ешна изижак огыл. Чылаже 11 улына . 5 ял гыч тунемаш коштына. Мемнан Светлана Михайловна туныкта да моштен класснам вуйлата. Ӱдыр-рвезе-влак ваш келшен илена, тыршен тунемына. Неле годым вашла полшена. Кажне тунемше классыштына закон да правиле-влакым шуктен шогена.

Классыштына идалык мучко тÿрлö мероприятий-влак лиедат. Шукыжо традийийыш пуреныт. Тиде-  шыже пайрем, У ий ёлка,  Элым аралыше-влакын кечышт, 8 март, шочмо кече эртарымаш, кайык пайрем, тÿналтыш школ дене чеверласымаш, тÿналтыш школлан пöлеклалтше арня, идалык мучаште кол шӱр кочмаш

Школ кöргысö, районысо, республик да  Россий кÿкшытыштö  международный конкурслаштат вийнам тергена. Кажне ийын тÿрлö предмет дене всероссийский дистанционный олимпиаде «Инфоурок», «Видеоурок»,  международный конкурсла «Кенгуру»,»ЧиП» всероссийский конкурс-модыш «КИТ», «Русский медвежонок»,  йоча-влакын республиканский сÿрет  «Йоча- пÿртÿсын йолташыже» конкурс, «Самырык тукым», спортивный еш, «Якимов лудмаш»  районный конкурс, научно –практический конференций да молат – теве мемнан участвоватлыме кÿкшытна.

Мемнан класс-ешна умбакыжат вияҥже, икоян лийже манын ме уло кумылын тыршаш тÿҥалына.

7. Еш мут дене синквейным ыштымаш

7. «Пашам йöратыман» муро

Изи ешат, кугу ешат паша дене чаплана. Вет пашам ыштен айдеме илаш тунемеш.

III. Иктешлымаш.

- Мо тыгай еш? Кузе ешыште илыман?

- Еш пеҥгыде лийже манын мом ыштыман?

-Тачысе класс шагат гыч могай ой-каҥашым налыда?

- Класс шагатна пайдале лийын, смайлик дене акым пуыза.

Тачысе пайремнам мучашлен, тыгерак каласымем шуэш: лийза самырык тумо  гай таза, вис-вис пеледыш гай мотор, шке пелашда дене ерыште пар йÿксö гай пиалан, порсын ярым шÿртö гай кужу ÿмыран. А йоча-влакемлан ешыште мут  колыштшо йоча        лияш,         ешлан кажне кечын        у куаным кондаш, суртышто ваш келшен  илаш,        классыштат ик        ешла илаш, тыршен тунемаш тыланем.        

Районыштат турлö калык ваш келшен ила гын, тÿняштат нигунам шучко сар огеш лий гын, тунам шочмо мландат тÿзлана, сылнештеш, илашат, тунемашат кумыл лиеш. Тау.

Кугу ешын  - кугу вий,

Сеҥаш тудым огеш лий!