Программа кружка для учащихся 3 и 4 классов "Изучаем свой край"
материал (4 класс) на тему

Башланғыс класс у7ыусылары 0с0н

« Тыуған яғым – тыуған бишегем»

махсус   курс программаhы

                                                               Авторы: О6ондар

                                                               урта д0й0м белем

                                                               мәктәбенең

                                                               башланғыс кластар

                                                               юғары категориялы

                                                               у7ытыусыhы

                                                               Л. Ш. Ғәзизова

                            О6ондар – 2016

    К0т0лггән  h060мтә:

         Балалар6ың ү6 хал7ының  йолалары менән таныш булыуы,

 ауы6-тел ижадын ү6ләштереүе, риүәйәт hәм легендалар6ы hа7лауы,   балалар6ы ү6 ырыуы, хал7ы, тыуған ауылы тарихын 0йрәнеүгә ылығыуы, ата-бабалары тормош-к0нкүрешенә, хужалы7 итеү ү6енсәлеге,

мә6әниәте менән 7ы6ы7hыныуы,

у7ыусылар6ың ижади hәләттәренең  ү9еүе,

нә9ел-ара шәжәрә ағастарын т060үе,

быуындар бәйләнешен hа7лауы,

ғаилә hәм туғанлы7 ептәренең нығынған булыуы.

                                 Инеш hү6

          Баланың бәләкәй6ән үк ү6 асылы менән танышыуы, халы7тың тел, ижад шишмәләре менән hуғарылып, рухи я7тан ү9еүе м0hим. Билдәле булыуынса, кеше ғәләмде тыуған-ү9кән ере, туған теле, тыуған я7 кешеләре аша 7абул итә, 0йрәнә. »ммә hәр ауылдың тарихы я6ып 0йрәнелмәгән, тәү 7арашта ауылдар 6а бер-береhенә о7шаған. Бала 0с0н ү6 ауылы - тыуған бишеге, Ер6ең ү6әге булып 7ала.

     Бала 0с0н Ватан - йәшәгән, тыуған ере, уның үткән тарихы, хужалы7 торошо, данлы ва7иғалары, ү66әренә таныш кешеләре, хәл-ва7иғалары. Уға Баш7ортостан менән танышыу - ул  республикабы6, боронғо баш7орт ата- бабаларыбы6 йәшәгән 6ур бер ер, уның тәбиғәте, байлы7тары, йылға- күлдәре, кешеләре, улар6ың к0рәше, хә6ерге к0ндә 0лгәшелгән уңыштары, киләсәккә пландары.    

     Был программаның ү6енсәлеге шунда: ул бәләкәй балалар6ың м0мкинселектәрен hәм психологик ү6енсәлектәрен и9әпкә алып, улар6а бәләкәй кластар6ан у7 тыуған я77а h0й0ү тәрбиәләү, гражданлы7 тойғоhо ү9тереү, ижади hәләттәрен, рухи 7иммәттәрен арттырыуға булышлы7 итеү.

     Был программаның й0кмәткеhе ». З. »сфәндияров, С. А. Галин,  Ф. Ғ. Хисаметдинова, Ф. К.  Нуриманова  hәм баш7а  автор6ар6ың ғилми-методик материалдарына ниге6ләнде. Ул Баш7ортостан мәғарифты камиллаштырыу институтының психология кафедраhы доценты, психология фәндәре кандидаты Ф.К.Нуриманованың «Рухи байлы7 - мәңгелек» фәнни-методик 7улланмаhына ярашлы т060лд0.

      Ма7саты:  

      Балалар6а тыуған яғын 0йрәнеү аша быуындан-быуынға тупланып килгән ә6әп-әхла7 нормаларын, күркәм кешелек hы6аттарын тәрбиәләү.

      Бурыстар:                                

      Ауылдар тарихын,  ар6а7лы шәхестәрен,  халы7тың хужалы7 итеүен hәм к0нкүрешен, ер-hыу атамаларының килеп сығышын, ауы6-тел ижадын 0йрәнеү.

     Үткәреү ва7ыты: 3-4-се  кластар6а у7ыу осоронда класс сәғәттәрендә үткәреү. Икенсе йылда шул у7 темалар6ың й0кмәткеhе тәрәнәйтеп 0йрәнелә.

    К0т0лггән  h060мтә:

    Балалар6ың ү6 хал7ының  йолалары менән таныш булыуы, ауы6-тел ижадын ү6ләштереүе, риүәйәт hәм легендалар6ы hа7лауы, балалар6ы ү6 ырыуы, хал7ы, тыуған ауылы тарихын 0йрәнеүгә ылығыуы, ата-бабалары тормош-к0нкүрешенә, хужалы7 итеү ү6енсәлеге, мә6әниәте менән 7ы6ы7hыныуы,   у7ыусылар6ың ижади hәләттәренең  ү9еүе, нә9ел-ара шәжәрә ағастарын т060үе, быуындар бәйләнешен hа7лауы, ғаилә hәм туғанлы7 ептәренең нығынған булыуы.

                                               У7ыу тематик планы

Беренсе ярты йыллы7

                    Икенсе ярты йыллы7

                                                     Й0кмәткеhе

                                                    Беренсе йыл

           Тема 1. Тыуған я7тың тәбиғәте. ( 2 сәғәт )

           Райондың картаhы менән танышыу, унда тыуған ауылдың  урынлашыу урынын билдәләү. Тыуған я7тың урмандары, тау6ары, йылғалары. Ер-hыу атамаларының килеп сығышы.

          Тема 2. Тыуған ауылдың килеп сығышы. ( 1 сәғәт ) 

          Тыуған ауылдың килеп сығышы тураhында фаразлау6ар, уға 7ағылышлы риүәйәттәр менән танышыу. Мәктәптең тирә-я7ты 0йрәнеү м0й0ш0нә экскурсия.

          Тема 3. Нә9ел-ара м0нәсәбәттәр, шәжәрә. ( 2 сәғәт )

          Ауыл айма7тары менән танышыу, шәжәрә ағастарын 0йрәнеү, ү6 нә9еленең шәжәрә ағасын т060ү. А7hа7алдар менән осрашыу. Нә9ел-ара ар6а7лы шәхестәр тураhында мәғлүмәттәр.

          Тема 4. Тыуған яғымдың үткәне hәм киләсәге. ( 3 сәғәт )

         Ил тарихында барған ва7иғалар6а тыуған яғымдың кешеләренең 7атнашлығы. «Ил я6мышы - ир я6мышы» темаhына әңгәмә. Райондың Советтар Союзы Герой6ары. Өлкән кешеләр менән осрашыу6ар.

         Тема 5. Тыуған яғымдың ар6а7лы шәхестәре. ( 2 сәғәт )

         Тыуған яғыбы66ың матбуғат hәм мә6әниәт, hаулы7 hа7лау hәм мәғариф, шиғриәт 0лкәhендәге ар6а7лы шәхестәре.

         Тема 6. Халы7тың хужалы7 итеүе hәм к0нкүреше.

         Ырыу кәсептәре (малсылы7, йыл7ысылы7, 7ортсоло7, балы7сылы7, hунарсылы7)  менән таныштырыу. ?атын-7ы66ар хе6мәте (киндер hуғыу, тегенселек, аш-hыу ә6ерләү) тураhында мәғлүмәттәр биреү. Музей6ағы к0нкүреш hәм хужалы7 итеү әйбер6әр6ен 7арау.

         Тема 7. Халы7 медицинаhы. ( 2 сәғәт ) 

         ¹аулы7 hа7лауға 7ағылышлы йолалар hәм традициялар. Дарыу үләндәрен йыйыу, киптереү hәм hа7лау 7әғи6әләре. Баш7орт халы7 гигиенаhы. Фельдшер менән осрашыу, hаулы7 тураhында мә7әлдәр.

        Тема 8. Йәмғиәт тормошо, байрамдар. (2 сәғәт )

       Хал7ыбы66ың ғ0р0ф-ғә6әттәре, йолалары менән танышыу. Йыл ми6гелдәренә бәйле йолалар, хе6мәт 0мәләре, баш7орт хал7ының йола аштары, ү6-ара аралашыу6ағы ғ0р0ф-тәртиптәрен 0йрәнеү. Нарду4ан байрамын үткәреү, 7ыш  тураhында hынамыштар туплау.

        Тема 9. Тәбиғәт - тыуған йортобо6. ( 1 сәғәт )

        Экологик 0мәләр6ә 7атнашыу: йылға буй6арын сүп-сар6ан та6артыу, мәктәп алдына сәскәләр ултыртыу.

                                              Икенсе йыл

          Тема 1. Тыуған яғымдың тәбиғәте. ( 2 сәғәт )

          Баш7ортостандың «?ы6ыл китабы»на ингән тәбиғи 7омарт7ылар: Атыш шарлауығы, А97ын мәмерйәhе, заказниктар hәм hа7 а9тына алынған ү9емлектәр, 7оштар, хайуандар менән танышыу. Бе6 йәшәгән урындың экологик хәле. Тәбиғәткә экскурсия.

          Тема 2. ?умыры7-Табын ырыуының ауылдары тарихы. ( 2 сәғәт )

          Райондың ауылдар тарихы менән танышыу. Район картаhын 0йрәнеү,  хал7ының  милли составы менән танышыу.

          Тема 3. Тыуған яғымдың ар6а7лы шәхестәре. (2 сәғәт )

          Райондың шиғриәт 0лкәhендә ижад иткән шәхестәр менән осрашыу, «Бе66ең данлы кешеләребе6» темаhына әңгәмә үткәреү. Ижадсы я7таштарыбы66ың шиғыр6арын у7ыу.

         Тема 4. Тыуған я7 кешеләре, улар6ың тормошо hәм хе6мәте. ( 3 сәғәт )

         Бе66ең ауыл хал7ының хә6ерге hәм үткәндәге тормошо, кәсеп h0нәр6әре, аш-hыу6ары, кейем-hалымдары менән танышыу. Б0й0к Ватан hуғышы ветерандары м0й0ш0н 7арау, тыл герой6ары, ауылыбы66ың а7hа7алдары hәм ағинәй6әре менән осрашыу. Ауылдың  герой-әсәләре менән танышыу.

         Тема 5. Ауылдың мәғариф тарихы. ( 1 сәғәт )

         Мәктәп тарихы менән танышыу. Мәктәпте ми6алға тамамлаған у7ыусылар менән осрашыу. У7ытыусы-ветерандар м0й0ш0н 7арау. Ғилем тураhында мә7әләләр.

         Тема 6. Туған халы7 йолалары, ғ0р0ф-ғә6әттәре. ( 2 сәғәт )

         Ауылдың дини байрамдары, боронғо баш7орттар6ың тәбиғәткә, донъяға 7араштарындағы йолалар, ғ0р0ф-ғә6әттәр, байрамдар менән таныштырыу. «Ғаиләбе6 йолалары» темаhына сығыш. Ауылыбы66ың муллаhы менән осрашыу, мәсеттә булыу.

          Тема 7. Халы7 ижады. (2 сәғәт )

          Хал7ыбы66ың ауы6-тел ижадын 0йрәнеү. Ауыл кешеләре араhында 7улланылған та7ма7тар, йома7тар, мә7әлдәр, hынамыштар6ы йыйыу, альбом т060ү hәм сығыш яhау.

          Тема 8. Уйындар. ( 2 сәғәт )

          Баш7орт халы7 уйындары: «Ебегән», «Убыр бесәй», «Сәкән hуғыу», «Алырым 7ош, бирмәм 7ош»  уйындарын  0йрәнеү.

          Тема 9. Тәбиғәт – тыуған йортобо6. (2 сәғәт )

           Тыуған тәбиғәткә 7арата hа7сыл 7араш тәрбиәләү. Йылға-шишмә буй6арын сүп-сар6ан та6артыу 0мәләрендә 7атнашыу. «Еребез6е я7лайы7, тәбиғәтте hа7лайы7» темаhына ижади эштәр бәйгеhе (hүрәттәр, иншалар, шиғыр6ар). Тәбиғәткә экскурсия.

?улланылған ә6әбиәт:                              

1. Асфандияров А.З. История сел и деревень Башкортостана. -  Изд. 2-е. Кн. 2-3 Уфа: Башкирское книжное издательство, 1998.

2. Баш7орт халы7 ижады. Йола фольклоры. - 1-се том. - Өф0: Китап, 1995.

3. Галин С. А. Баш7орт хал7ының ауы6- тел ижады. – 2- се ба9ма, ү6гәреш. - Өф0: Китап, 2009.

4. Ғүмәров В. З. Баш7орт халы7 медицинаhы. - Өф0: Баш7ортостан китап нәшриәте, 1991.

5. Фазлыева Ф.Н. Уралым - тыуған т0йәгем. Өф0: Китап, 1994.

6. »б7адирова Ғ. В., Нуриманова Ф.?. Рухи байлы7 - мәңгелек. Өф0:  «Информреклама», 2004.                                                                                                                            

Беренсе йыл

                    Икенсе йыл

И9кәрмә: айына ике тап7ыр дәрестәр те6мәhенән тыш үткәрелә.