"Встречаем олимпиаду" классный час на тувинском языке 3 класс
классный час (3 класс) на тему

Ноябрьнын чээрби чедизи

Ажык класс шагы

Темазы: «Олимпиаданы уткуулунар!»

Сорулгазы:  олимпий оюннарынын тоогузу болгаш хевирлери-биле таныштырар; дыл-домаан сайзырадыр; спортка сонуургалын оттурар, шыдамык, дидим болурунга кижизидер.

Дерилгези: ИКТ,  олимпий оюннарынын хевирлеринин чуруктары, олимпий тиилекчилернин портреттери.

Класс шагынын чорудуу:

1. Орг. кезээ

Олимпиаданын ыдык ырызы ырлаар. Шупту турар.

-Экии, уруглар! Бо хун бисте ажык класс шагы. Аалчылар-биле мендилежиптээлинер.

«Аас-кежик оорушкуну

Аалчыларга кузеп тур бис!»

- Февраль айда Россияга улуг болуушкун болур. Кым билирил?

(Сочи хоорайга кышкы Олимпиада болур)

-Эр-хей! Февраль айда Сочи хоорайга кышкы олимпий оюннары болур)

-Ам бо хунгу класс шагынын темазын кым билип каапты? Чунун дугайында чугаалажыр бис, уруглар?

( Бо хун бис класс шагында олимпиада дугайында чугаалажыр бис)

- Ийе,  бо хун бис класс шагында олимпий оюннарынын тоогузун, хевирлерин болгаш ол оюннарга эн баштайгы киришкен Россиянын болгаш Тыванын спортчулары -биле таныжар бис.

Олимпий оюннары бугу делегейде кол спортчу болуушкун. Ол бистин делегейде миллион кижилернин кичээнгейин хаара тудар. Бомбурзектин ангы-ангы чурттарындан кончуг шылгарангай спортчулар чыглып келир. Спорт шупту чоннарны бот-боттарынга чоокшулаштырар, найыралды быжыглаар.

-Спорт дугайында кандыг-кандыг тывызыктар билир силер, уруглар. Тывызыктажыптаалынарам че.

- Ам олимпиада дээрге чул?

 ( Аразы 4 чыл болгаш болур делегей чергелиг улуг спортчу маргылдаа. Олимпиада деп состу очулдурарга оюннар эвес, а 4 чылдын аразында болур уези)

-Олимпий оюннарынын кажан, каяа тывылганын Арсен биске чугаалап бээр.

1 дугаар олимпий оюннар бистин эрага чедир 776 чылда тывылган. Ол оюннарнын чурту бурунгу Грециянын олимпия деп хоорайы. Олимпия Пелопоннес деп чартык ортулуктун барыын талазында турар. Оон бээр-ле ол хоорайдан олимпиаданын оду оюннар болур чуртка дамчып чедип келир.

-Бир дугаар олимпиадага тиилекчи кым болганын Аян-оол чугаалап бээр.

Бир дугаар делегейде олимпий чемпион Пореб деп спортчу болган. Ол Элида хоорайнын чурттакчызы. Оон адын Грецияга мрамордан кылган чагыга оюп бижип каан.

-Олимпий оюннарынын чанчылдарыны кандыг турганыл? (Ариятна)

4 чылда чангыс катап тускай шилиттинген элчилер грек хоорайларже чоруптар турган. Олар олимпий оюннарга киржир кузелдиг кижилерни чалаар. Оюннар эрттирип турар уеде шупту дайын-чаа соксаар турган. Кым-даа Олимпия хоорайнын девискээринче ок-чепсектиг кирер эргези чок турган. Чуррум урээр кижини аар, берге торгаал манап турар. Ол уенин маргылдааларынга хуреш, чарыш, аар демир октаары, узунунга шураары дээш оон-даа хой ангыларлыг турган.Ол уеде тиилекчинин алыр бедик шанналы олива деп ыяштын бурулеринден кылган венок турган. Маргылдааларга 3 катап тиилээн тиилекчи бодунун тураскаалын Олимпия хоорайга салыр эргелиг турган.

-Олимпий оюннарынга кандыг кижи киржир ужурлугул? Ол дугайын Алдын-Сай дыннадыптар.

Олимпий оюннарынче киржикчини шынгыы негелделиг шилип турган. Оюннарга киржир эр кижилер хостуг грек эр кижилер. Киржикчи 9 ай иштинде маргылдаага белеткенгеш, 1 ай иштинде Олимпияга белеткенир ужурлуг турган.

«Бичии грек оол канчалдыр олимпиада тиилекчизи апарганыл?» деп тоолчургу чугаа чугаалап бээйн.

Кротон деп хоорайга бичии Милон деп оол чурттап чораан. Ол ада-иезинге дузалажып мал-маган кадарып турган. Милон олимпий оюннарынга киржир изиг кузелдиг турган. Ол кузелин чедип алыр дээш кузел бодап алган. Бир-ле хун ол кадарып чораан малынын аразындан бичии бызааны тудуп алгаш, чадай-чадай бажын ажыр кодуруп алган. Оон 2-3 катап ору-куду олургаш, улаштыр бичии дончугеш кырынче кылаштап унгеш, оон дедир донну куду бадып келген. Ол шимчээшкини хуннун-не кылып, кылаштаар оруун узадып, хунден хунче куш кирип дадыгып олурган.

Чылдар эрткен. Бызаа оскен. Оон-биле чергелештир Милон турза узун, тутса моге шыырак эр болуп улгаткан. Ол улуг шыырак буганы безин ууптар апарган.  Бир-ле хун ол олимпий оюннарынга киржип чедип келгеш тиилекчи болган. Ынчалдыр Милон ол уенин эн куштуг шыырак спортчуларынын бирээзи апарган.

• Кымнын дугайында дыннадынар?
• Милон олимпиадага киржир дээш канчаар белеткенип турганыл?

 - Силер база амдан эгелеп тура-соруктуг, изиг кузелдиг, спортка хандыкшып, хуреш, ча адар дээш ангы-ангы болгумнерже сонуургал - биле барып турар болзунарза, Милон деп оол ышкаш олимпий оюннарынга чедир киржип, Олимпиада тиилекчизи база болуп болур силер, уруглар.

-Россия бир дугаар 1908 чылда Лондонга олимпий оюннарга киришкен. Бир дугаар Россиядан олимпияда тиилекчизи фигурист Николай Панин-Коломенский, а могелер Николай Орлов, Александр Петров монгун медальдарны чаалап алганнар. Россиянын тоогузунде 1980 чылда Москвага олимпий оюннар болуп эрткен. Анаа делегейнин ангы-ангы чурттарындан спортчулар киржип чедип келген. Ам Сочи хоорайга 2 дугаар 2014 чылда олимпий оюннары болур.

- Эртен Тыванын найысылалы Кызыл хоорайга кол болуушкун болур. Кым билирил?

(Эртен ноябрь 28-те бистин хоорайывыска олимпий оду келир)

-Олимпий одун канчалдыр уткуур бис коргузуптээлинер, уруглар. (Тукту чайар)

-Ам олимпий одунун тыптып келген тоогузунун дугайында Сулде дыннадыптар.

Бурганнарнын чурттап турган Олимпизинден чоннун камгалакчызы Прометей отту оорлап алгаш кижилерге ажыглаар кылдыр эккеп берген. Оон мурнунда кижилер от ажыглавайн турган. Ол дээш бурганнар Прометейни хаяларга шарып каарга, оон баарын кускун соктап чип турган. Оон Прометейни Геракл олумден камгалап алган. Оон бээр-ле Грецияга Прометейнин адынга тураскаадып от тудуп алгаш маннаар чарыш маргылдаазы эртирер турган. Ынчангаш олимпий оюннарынын одун Прометейнин оду дээр апарган. Прометей оду бедик чедиишкиннерже чуткулду коргузуп турар. Ынчангаш олимпий оюннары болурга-ла ол отту кыпсыр апарган.

1 ролик

Олимпий одунун чурту Греция, ол отту хун херелдеринден тускай корунчук-биле кыпсыр турган. Оон ол отту олимпий оюннары болур чуртка дамчыдар.

-Олимпий оду кышкы  олимпиаданын ажыдыышкыны болур.

 Олимпий оду тиилелгеже, бедиктерже чырык чуткул-дур.

2 ролик

Чанчыл езугаар Олимпий одун Грецияга кывыскаш, октябрь 6-да ону Москвага эккелген. Бугу чуртту дургаар эрткеш, Эстафета Москвадан Сочиге чедерде, бистин чуртувустун онза чараш черлерин эртер. Бистин чуртувустун 130 млн чурттакчызы Эстафетанын киржикчилери болгаш корукчулери болур аргалыг.

 Олимпий оду Россиянын 83 регионнарынга — Калининградтан Владивистокка чедир бир хунде 535км орукту эртип чедер.

Олимпий одун уткуп тудар аас-кежиктиг эргени элээн кижи алган. Олар ам эртен отту уткуп тудар. Отту тударда чугле спортка хандыкшылдыглар эвес, оларнын аразында пенсионерлер, башкылар, журналистер, бизнесменнер, а ол ышкаш студентилер, оон туржук школачылар безин тудар.

Сула шимчээшкин

Бирээ, ийи, уш!

Турар шагым келди

Бирээ, ийи, уш!

Дурген тура халыыйн

Сериин салгын тынгаш,

Сергек-омак болуйн.

Чанчыкканым олчаан

зарядкамны кылыйн.

Бирээ, ийи, уш!

Бирээ, ийи, уш!

Олимпий оюннары черле тускай талисманныг болур. Бо удаада Сочиге болур олимпий оюннарынын талисманы кылдыр леопардты, ак адыгны койгуну шилип алган. Чуге дээрге эртирикчилернин саналы-биле алырга олар кончуг шимченгир, угааныг болгаш эрес амытаннар бооп турар.

Олимпиаданын тугу ак оннуг, ында 5 ангы оннуг дээрбектер бар. 5 дээрбек делегейнин 5 дивин илередип турар. Европаны — кок оннуг, Азияны сарыг, Африканы — кара, Австралияны — ногаан оннуг, Американы — кызыл оннуг дээрбектер илередип турар. Ол 6 он делегейде шупту нацияларны язы-соок ылгавайн чангыс эптиг болурун херечилеп турар.

Олимпиаданын кыйгырыы «Улам дурген, улам бедик, улам куштуг!» бооп турар.

-Ам Тывадан олимпий оюннарынга кымнар киржип чорааныл, уруглар?

Уругларнын олимпиадаларга киржип чораан тыва спортчуларнын дугайында дыннадыглары

Михаил Оюн — 2012 паралимпи-ага хулер медальды чаалап ал.

Достай Елена — 1996ч Американын Атланта хоорай

Чечен-оол Монгуш- 1996 ч 4-ку черни ээлээн.

Лориса Ооржак —  2004 Афины хоорайга болган олимпиаданын киржикчизи.

- Бо дээрге тыва олимпийжилер-дир. Силер база шак мындыг олимпийжилер болурунарны кузээр-дир мен.

-Ам тыва улустун ынак оюнун — хурешти алгап-мактап «Эр-хей, могелер» деп ырны ырлажыптаалынар.

Шаандан тура биске

Салгал дамчып келген

Тыва хуреш чонга

Дыка солун оюн    

Э-эй, аажок чараш оюн!

Э-эй, адаан моорей оюн.

     Адын адап чалап

     Алгап йорээп тургаш

     Алдан дорту салыр

     Алгы-кышкы унер

Э-эй, эр-хей моге эр-хей

Э-эй, эр-хей моге эр-хей.

2. -Кышкы олимпий оюннарынын хевирлерин кым билирил?

• Дош кырынга ойнаар маргылдаалар.

1. Конькиге чаржыры — ангы-ангы дистанцияларга чаржыры
2. Шорт-трек 1992 ч тывылган чаа хевир
3. Фигуралыг чунгулаашкын
4. Кёрлинг — мерге-биле дошка чуруп каан караже 20 кг дискини киир  октаар
5. Хоккей

• Хаак спорту

1. Хаакка чаржыры - ангы-ангы дистанцияларга чаржыр
2. Трамплинден лыжалыг шураары
3. Фристайл — кадыр дагдан батпышаан, агаарга акробатиканын элементилерин коргузер
4. Биатлон

• Шанак спорту

1. Шанак спорту
2. Скелетон — тускай башкарылга чок демир шанактан дош кырындан бадары
3. Бобслей — 2-4 олуттуг болур.

(Слайдыларга башкы коргузуп кысказы-биле тайылбырлаар.)

- А чайгы олимпий оюннарнын хевирлерин дараазында чугаалажыр бис.

(Бокс, хостуг хуреш, баскетбол, эштиринге маргылдаа, волейбол, ат чарыжы, дзюдо, теннис, ча адары, футбол)

- Бо класс шагында кым чаа чуну билип алдынар, уруглар? (Харыылыр)

• Ынчангаш кичээлди туннеп спорт дугайында шулуктер-биле доозаалынар. Спорт дугайында шулуктер билир силер бе?
• Класс шагы кымга солун эрткен деп бодап тур силер? Бир эвес солун эрткен болза туктарны кодургеш чаяр.

- Эр-хейлер! Шупту кончуг эки ажылдадынар, уруглар. Класс шагын эрттиргенивис сеткилимге кирди.