" Сөмбелә" бәйрәме
план-конспект урока (2 класс) по теме

+ +                                                                                      Сөмбелә бәйрәме

Максат: 1. Балаларның көз, уңыш, яшелчә ләр турында белемнәрен киңәйтү;

                2. Татар бәйрәмнәренең матурлыгын күрсәтү;

                3. Табигатькә сакчыл караш тәрбияләү, хезмәт кешесенә хөрмәт уяту.

 Җиһазлау: компьютер, экран, рәсемнәр, яфраклар, милли киемнәр

Сәхнә алдан яфраклар, плакатлар, яшелчә рәсемнәре белән бизәлә.

1 нче алып баручы: Исәнмесез, кадерле кунаклар! Исәнмесез, балалар!

Балалар, карагыз әле, бөтен җир кызыл- сары яфраклар белән тулган. Ни өчен? Кем бизәгән аны? Әйе, көз килгән. Һәр ел көз  белән бергә уңыш  бәйрәме дә килә, ә уңыш бәйрәме белән бергә Уңышбикә – Сөмбелә дә килә. Әйе, без бүген халкыбызның бик матур бәйрәмнәренең берсе - “Сөмбелә” бәйрәменә җыелдык. Ә нинди бәйрәм соң ул Һәм ни өчен аны “ Сөмбелә” дип атыйлар?

2 нче алып баручы. Безнең ата- бабалаларыбыз Сөмбеләне уңыш җыеп алу ае итеп кенә түгел, ә шул айның иясе һәм уңыш - уңдырышлылык алиһәсе итеп тә күз алдына китергәннәр. Һәм ул, гадәттә, өлгергән башаклар һәм иген басуы төсендәге алтын- сары толымлы , “сөмбел” чәчле кыз кыяфәтендә күзалланган.

1 нче алып баручы: Менә шушы көзге муллык- туклык чорына туры килгәнгә күрә дә, халык “Сөмбелә” бәйрәмен аеруча көр күңел белән үткәрә торган булган. Һәр өйдә бу көнгә яңа уңыштан төрле камыр ашлары әзерләнгән, йола ризыгы һәм муллык билгесе булган бавырсак пешерелгән. “Сөмбелә” бәйрәме өйләрдән урамнарга чыккан. Авыл халкы бер матур кызны Сөмбелә итеп киендереп һәм аны уртага алып, мәйданда уен – тамаша оештырган: биегән, җырлаган, күңел ачкан. Уенда катнашучы кызлар тәкыя үреп, Сөмбеләнең башына кидерткәннәр.

   Әйдәгез, без дә шушы бәйрәмне күңелле итеп үткәрик

2 нче алып баручы.

Балалар, карагыз әле. Бүген безнең залыбыз ничек якты, матур һәм матур. Тирә-юньдә төсле матур яфраклар янып, нур чәчеп тора. Бүген безгә бәйрәм килгән.

                                    Әйе, бүген Көз бәйрәме!

                                    Яфракларны күр әле:

                                    Алтын төскә кергәннәр,

                                    Бар дөньяны күмгәннәр!

 Болыт: (яңгыр яудырган хәрәкәтләр ясый)

                                     Мин көзге болыт булам!

                                     Җиргә яңгыр яудырам.

                                       Телим икән, сезне дә мин

                                     Яңгыр белән чылатам!

 1 нче алып баручы: Болыт, син шаярма әле. Без сиңа матур җыр җырлап күрсәтәбез.

   Тыңлап кара әле. (“Яфраклар бәйрәме” җыр)      

   Балалар: Кояш чык,чык! Болыт кач,! Без уйнарбыз җылыткач!

 Матур көй астында залга Кояш керә.

Кояш: Исәнмесез, мин килдем, чакыруны ишеттем. Бар дөньяны яктыртам мин, бар дөньяны җылытам мин!

Болыт : Әйе, Кояш син якты да, син җылы да. Ә менә миңа кара әле. Мин су белән тулы. Ә сусыз яшәп булмый. Димәк, мин дә кирәк бу җирдә.

(Кояш белән Болыт кем мөһимрәк, кирәгрәк булу турында бәхәсләшә.

2 нче алып баручы. Сез безгә икегез дә бик кирәк. Зинһар, тынычланыгыз. Тату булы-гыз. Әйдәгезче, дуслашыйк.

Куян. Ай-ай-ай. Шундый курыктым – артымнан бүре куды. Көчкә качтым. (дерелди)

1 нче алып баручы: Курыкма, куянкай, тынычлан. Хәзер сиңа дусларыбыз шигырьләр сөйләп күрсәтер. Тыңлап кит әле.

Кишер:   Мине таныйсыздыр инде,

                 Минем исемем кишер,

                 Күзләр өчен бик файдалы,

                 Ашап кара һәм тикшер.

Бәрәңге: Бәрәңге мин кемнәр белми.

                 Бәрәңге бик тә кирәк.

                 Тәмле, баллы һәм ярмалы

                 Ул бит икенче икмәк.

Суган:     Суган ачы диләр инде,

                 Мин елатам кешене

                 Әмма минсез һичбер ризык

                 Пешә алмый: бел шуны.

Кабак:    Са-сары һәм түгәрәк

                 Минем исемем – кабак

                 Ә көз җиткәч, уңышымны

                 Ташыйлар табак- табак.

Кәбестә:  Үзегезне мактыйсыз сез

                  Бу файдалы, бу тәмле.

                  Кәбестә дә бик кирәк бит

                  Ашап карагыз әле.

 2 нче алып баручы:                  

                Зинһар өчен, бәхәсләшмик.

                Сүз куертасыз тизрәк.

                Сез бит өстәлнең бизәге,

                Сез барыгыз да кирәк.  

1 нче алып баручы:

Безгә кунакка яңгырлы Болыт, якты Кояш, куркак Куян килде. Ә безнең бәйрәмебезнең төп кунагы – Алтын Көз нигәдер күренми. Әйдәгез, бергәләп аны чакырып карыйк

Бергә:    Көз, Көз, Алтын Көз,

                Без сине бик көтәбез.

                Бик моңсу безгә синсез,

                Килче тизрәк безгә, Көз!

2 нче алып баручы:                  

                Рәхим ит, әйдә, Алтын Көз,

                Тансык кунак син безгә.

                Уйна, бие, күңел ач,

                Ямь бир бәйрәмебезгә.

 Залда матур көй яңгырый. Сөмбелә керә.

 Сөмбелә:  Саумы, якын дусларым

                     Сезне сагынып килдем мин.

                    Сезгә матур көннәр дә,

                    Уңыш та китердем мин.

 Игнат:      - Көз, көз әйт әле,

                     Кәрзинеңдә ниләр бар?

Сөмбелә: - Кәрзинемдә кыярлар,

                     Помидор һәм алмалар.

Игнат:      - Көз, көз әйт әле,

                     Кәрзинеңдә ниләр бар?

Сөмбелә: - Кәрзинемдә яңгырлар,

                     Җылы, суык көннәр бар.

 Игнат:      - Көз, көз әйт әле,

                     Кәрзинеңдә ниләр бар?

Сөмбелә: - Кәрзинемдә кызыл, сары,

                     Алтын матур төсләр бар.

Сөмбелә:  Балалар, ә сезнең нинди һөнәрләрегез бар?                  

Укучылар шигырьләр сөйлиләр

1 нче укучы. Ф Яруллин” Көзге табын”

                     Көзге табын- бай табын,

                     Кыяр, карбыз һәм кавын.

                     Телем-телем теленгән,

        Өем-өем өелгән.

        Алмалары ал төсле,

        Балкып туган таң төсле.

        Капсаң эри авызда,

        Һәр кисәге бал төсле.

        Ә җимеше, җимеше,

        Алысы бар, төчесе!

        Яңа пешкән күмәчтер

        Кайнар кояш төслесе.

        Әткәм кебек тырыш көз,

        Әнкәм кебек юмарт көз.

        Көзләр юмарт булганга,

                     Бик бәхетле, бик шат без.

2 нче укучы  Р. Вәлиева “ Көз “

                     Ни арада җәй үткән,

        Алтын көз килеп җиткән.

        Җимешләр өлгергәч,

                    Бакча бигрә тә матур икән!

                    Алмалар әй уңганнар,

                    Кызарышып тулганнар.

                   Балга манып алганмыни,

                   Шундый таталы булганнар.

                   Әй, ямҗле дә урманда,

                   Кояш карап торганда,

                   Тиен уйный сикереп,

                   Гөмбә утыра көлеп.

                   Очыргычлар ясадык без,

                  Китереп бар шартына,

                  Һәм очырдык зәңгәр күккә,

                  Киек казлар артына.

  Сөмбелә: Рәхмәт, балалар. Бик матур сөйләдегез. Без яшелчәләр үстерәбез, тәмле ризыклар пешерәбез. Ә иң тәмле, кирәкле ризыкны беләсезме?

 Укучылар: икмәк.

1 нче укучы: Ботканың да тәме юк,

                       Ашның да тәме юк.

                       Хәтта чәйнең дә тәме юк,

                       Чөнки өстәлдә ипи юк.

2 нче укучы: Ипи басуда үсә,

                        Аннан амбарга күчә.

                        Аннары мичтә пешә,

                        Шуннан килә өстәлгә

                        Ипи булса табында

                        Булдырам мин барын да.

3 нче укучы: Бигрәк тәмле карасы да,

                         Тәмле була агы да,

                          Күмәче дә – бары да.

                         Бигрәк тәмле аз гына

                         Җитми калды бары да.

4 нче укучы   Һәр кемгә ипи кирәк.

                         Һәр көнне ипи кирәк.

                         Шуңа күрә игенчене

                         Хөрмәт итәргә кирәк.

5 нче укучы  Икмәк, Ватан,Ана-

        Бу өч сүзнең

        Кадерләре бер үк зурлыкта.

        Һәммәсен дә хөрмәт итсә генә

        Яшәр кеше һәрчак муллыкта.

Сөмбелә: Дөрес, иң кирәкле, иң тәмле ризык - ипи. Балалар, ә сез табышмаклар беләсезме? Хәзер мин сезгә табышмаклар әйтәм. Җавап биреп карагыз әле.

Балалар табышмакларга җавап бирәләр.

1. Тәрәзәсе юк, ишеге юк ,

     Эче тулы халык. (кыяр)

2.  Эче кып- кызыл, (карбыз)

3.  Озын-озын егетләр,

     Башларында бүрекләр. (кукуруз)

4.  Кат-кат тунлы,

     Карыш буйлы. (кәбестә)

5. Үскәндә яфрагын ашыйлар,

   Ә үскәч, үзен ашыйлар. (суган)

6. Җир астында җиз бүкән.

   Ул ни икән. (бәрәңге)

7. Җир астында кызыл әтәч. (кишер, чөгендер)

   Сөмбелә: Дуслар, сез мине сөендердегез. Бик күп шигырьләр, табышмаклар. Җырлар да беләсез. Тырыш булып үсегез!

Алып баручы: Әй Сөмбелә, Сөмбелә,

                             Сөмбеләне кем белә?

                             Сөмбеләне шулар белә

                             Кем эшләргә өлгерә.

                             Мул уңышлы көзге бәйрәм

                             Һәркемне сөендерә.

Шулай итеп бәйрәм тәмам. Сау булыгыз, балалар.