Национальный праздник Шагаа в школе
материал

«Шаг чаагай, Шагаа Чаагай!» деп Шагаа-2023ге   тураскааткан 5-11 класстар аразында байырлалдын сценарийи.

  Дерилгези: Байырлалды эртирер залда тыва огжугешти, дериг-херекселдерни таарыштыр кылган турар. Ханаларда тыва улегер домактарны, дурген-чугааларны саазынга бижээш азып каар.

Киржикчилери: 1. Башкарыкчы – 2 болза эки,

«Алдын кажык-2023»тиилекчилеринин аян-коргузуу.

1.Башк-чы:  Ак-кок дээрлиг, байлак Тыва чуртка

Аяс дээрлиг, хаяалыг эртенде

Хаван чылды аалынче удевишаан,

Медээ уннуг куске чылын уткуулунар!

Келир чаа чыл

Кежик чолду хайырлазын!

Эртип турар эрги чылым

Эртинезин хайырлазын!

Аас-кежик бээрлезин,

Амыдырал чаагайжызын!

Аарыг, халап тайлып турзун,

Амыдырал тодуг болзун!

Дайын-чаанын чепсектери

Дазылындан хуюкталзын!

Ортемчейнин диптеринге

Оорушкулуг тайбын турзун!

Ажы-толдун келир ойу,

Аяс дээр дег, чырык болзун!

    2.Башк-чы:   Амыр-менди айтырбышаан,

                              Аалдап келген аалчыларга,

                              Дангыналар, тайжыларга,

                              Ак куске чылын уткаан

                             Кайгамчыктыг Шагаа-биле

                             Кудук базып могейбишаан,

                             Курай салып, чолугаалы!

2.Башк-чы:   Амыр тур бе, тайбын тур бе, эргим чонум?

                        Аал-оранынар, ыт-кужунар думаа-ханаадан сол-ла тур бе?

                        -Сол, сол (Харыы)

1.Башк-чы:    Данза солчуп чугаалажыр, таакпы тыртып хоорежир

                         Арбын чонум силер-биле, амырлажып чолукшуулу!

                             (Ийи башкарыкчы денге чолукшуур)

2.башк-чы:  Шаандан тура бистин ада-огбелеривис Чаа чылды уткуп, байырлап чораан болгай.  Шагаага эрги чылды удээр, чаа чылды уткуур, ынчангаш Шагаанын будуу хунунде улус шупту удувас, хондур ойнап-хоглеп, тывызыктажып, улегер домактажып, дурген-чугаага, кажык дээн ышкаш оюннарга чижип тура хонар турган.

1.башк-чы: Чаа чылдын эртенинде огде орган улус аржаан-биле чунуп, идик-хевин харга кактаар. Тей кырынга сан салгаш, от-костун кырынга артыштан эгелээш, бугу аъш-чеминин дээжизин салгаш, оран-тандызынга оргуп, чудуп-тейлеп, йорээл салыр чорааннар. Ынчангаштын школа болур оргээвиске Ыдык байырлалывыс  шагаага тураскааткан «Алдын кажык» деп оюн – коргузуглуг моорейивис чарлап тур бис.

1.башк-чы: Дараазында состу бистин школавыстын директору Маады Урана Ондаровнага берип тур бис.

2.башк-чы:   Шагаа деп чул?

                        Шагаа дээрге тыва чоннун,

                        Чаагай сузук чанчылы-дыр.

Моорей эгелээр мурнунда шиидикчилерни дорже чалап, таныштырарын чопшээреп корунер:

1._________________________________________________________________

2._________________________________________________________________

3._________________________________________________________________

4._________________________________________________________________

 Моорейлеривистин чуруму: долу харыы берген болукке 3 кажыкты бээр, шала долу эвес харыы болза 2 оон ынай 1 кажык дээш шиидер. Немелде харыы берген болуктерге 1 кажыкты бээр.

 Моорейнин тиилекчи болуун тодарадырда, болук бурузунун оюннарга ажылдап алган кажыынын санын санаар. Кайы болуктун кажыынын саны хой, ол болук тиилекчи болур.

 1.башк-чы:          

          Шагаа дээрге тыва чоннун

          Чаагай сузук чанчылы-дыр

          Айнын чаазын хуннун эртенин

          Алгап йорээн байыры –дыр!

2.башк-чы:  Ынчангаштын дараазында 1 – моорей «Таныштырылга» чарлап тур бис.Шулуктеп, кожамыктап тургаш, болуун таныштырар.

-5ки класстын киржикчилерин чалап тур бис!

Четтирдивис улуу-биле эргим киржикчилерге.  

-6гы класстын киржикчилерин чалап тур бис!

Четтирдивис улуу-биле эргим киржикчилерге.  

-7ги класстын киржикчилерин чалап тур бис!

Четтирдивис улуу-биле эргим киржикчилерге.  

8ки класстын киржикчилерин чалап тур бис!

Четтирдивис улуу-биле эргим киржикчилерге.  

9ку класстын киржикчилерин чалап тур бис!

Четтирдивис улуу-биле эргим киржикчилерге.  

10гу класстын киржикчилерин чалап тур бис!

Четтирдивис улуу-биле эргим киржикчилерге.  

11ги класстын киржикчилерин чалап тур бис!

2.башк-чы:  Четтирдивис улуу-биле эргим киржикчилерге.  

1.башк-чы:  

                       Шагаа хуну моорейлиг,

                        Адыг-чарыш маргылдаалыг

                      Шуру шуудуп, кажык адып

                       Адааннажып ойнаалынар!      

2.башк-чы:  Дараазында  моорей «Кажыкка бодалажырын» чарлап тур бис, болук бурузунден 1 киржикчини  чалап тур бис!

2.башк-чы: Моорейлер болуп турар ара, кажыкка бодалажып тиилелгени чедеринче кызыдып киржир. (Киржикчилерни ангы дорге олуртуп каар)

1.башк-чы:  

Шагаа  хүнү уругларга

Шагның чаагай байыры-дыр.

Оюн – тоглаа, каткы, чугаа

Ол хүн черле үзүлбес – тир.

2.башк-чы:  Дараазында 2 – моорей «Айтырыгга харыы» деп моорейни чарлап тур бис.

-5ки класстын киржикчилеринге айтырыг: Чадаг чорба, аъттыг чор…….. дээш улегер домакты уламчылап корунерем! Харыы:(Чааскаан чорба, эштиг чор)

Четтирдивис улуу-биле эргим киржикчилерге.  

-6гы класстын киржикчилеринге айтырыг: Тыва республикада каш кожуун барыл? Адап корунерем шуптузун. Харыы: ( Шупту 17 кожуун: Бай-Тайга, Барун-Хемчик, Дзун-Хемчик, Каа-Хем, Кызылский, Монгун-Тайга, Овюр, Пий-Хем, Сут-Хол, Танды, Тере-Хол, Тес-Хем, Тожу, Улуг-Хем, Чаа-Хол, Чеди-Хол, Эрзин)

Четтирдивис улуу-биле эргим киржикчилерге.  

-7ги класстын киржикчилеринге айтырыг: Бо тывызыкты тып корунерем: Алдын чайыр чырытты, ак ширтек союлду? Харыы: (Баажызы бойдуста Хун, хар)

Четтирдивис улуу-биле эргим киржикчилерге.  

8ки класстын киржикчилеринге айтырыг: «Баарын чигеш, баарым балырт дээр, буурээн чигеш, буурээм булурт дээр…» Чуу деп тоол –дыр тывынарам? Харыы: (Тоол  Дон-Хоожук)

Четтирдивис улуу-биле эргим киржикчилерге.  

9ку класстын киржикчилеринге айтырыг: Тываларнын чыл, ай календары бар болгай. Бир чыл он ийи айлыг. Чылбурузун дириг амытаннарнын ады-биле чурум езугаар доктааткан. Каям, адап корунерем чурум аайы-биле! Харыы: (куске, инек, пар, кодан, улу, чылан, аьт, хой, сарбашкын, дагаа, ыт, хаван).

Четтирдивис улуу-биле эргим киржикчилерге.  

10гу класстын киржикчилеринге айтырыг: Тыва чоннун эрте-бурунгу шагдан бээр чурттап келген оран-савазы –ог. Огнун ыдыктыг черин адап корунерем, че? Оон-биле холбашкан сагылга-езулалдарын чугаалап, коргузуп  корунерем. Харыы: (от, ожук, суугу).

Четтирдивис улуу-биле эргим киржикчилерге.  

11ги класстын киржикчилеринге айтырыг: Тыва улустун  уран культуразында коску черни  аас чогаалы ээлеп турар. Аас чогаалы шаандан тура салгалдан салгалче дамчып келген. Ында чоннун эрткен тоогузу, чуртталгазы, ажыл агыйы, тайбын амыдырал дээш демисели, чаагай чанчылдары чуруттунган. Аас чогаалы хой янзы хевирлерлиг. Адап корунерем че, кыстар? Харыы: (тоол, улстун ырылары, кожамыктар, улегер домактар, тывызыктар,йорээлдер) 

2.башк-чы:  Четтирдивис улуу-биле эргим киржикчилерге.  

1.башк-чы:  

Тыва чонум чанчылдары

Тывызыксыг аажок чараш

Шаандан тура чанчыл болган

Шагаа деп бир байырлал бар.

2.башк-чы:  Дараазында 3 – моорей «Тос-ла кожуун толдери бис!» деп моорейни чарлап тур бис! Болук бурузу бодунун шилээн кожуунунун алдарлыг кижилерин, ус аас-чогаалын, ыры болгаш танцы-самын бараалгадыр.

-5ки класстын киржикчилерин чалап тур бис!

Четтирдивис улуу-биле киржикчилерге.  

-6гы класстын киржикчилерин чалап тур бис!

Четтирдивис улуу-биле киржикчилерге.  

-7ги класстын киржикчилерин чалап тур бис!

Четтирдивис улуу-биле киржикчилерге.  

8ки класстын киржикчилерин чалап тур бис!

Четтирдивис улуу-биле киржикчилерге.  

9ку класстын киржикчилерин чалап тур бис!

Четтирдивис улуу-биле киржикчилерге.  

10гу класстын киржикчилерин чалап тур бис!

Четтирдивис улуу-биле киржикчилерге.  

11ги класстын киржикчилерин чалап тур бис!

2.башк-чы:  Четтирдивис улуу-биле киржикчилерге.  

6-гы класстын оореникчизи Салчак Начынны «Аъдым» деп танцы- самы-биле чаладывыс!

1.башк-чы:  

Кожумакка кончуг-ла

Кожа дырттып салыр-ла мен

Кожазында башкыларны

Кожумактап кааптар-ла мен!

2.башк-чы:  Дараазында 5 – моорей «Кожумакка кончуг-ла мен»деп моорейни чарлап тур бис, болук бурузунун кижизидикчи класс башкыларын чалап тур бис! Моорейнин чуруму: кым эн соолгу кожумактап артып каарыл, ол кижи тиилээр. Алган туннел кажыын бодунун болуунге немеп салыр.

-5ки класстын кижизидикчи башкызы: Удумбара Норжана Андриановна.

-6гы класстын кижизидикчи башкызы:Айыы Аелита Алексеевна.

-7ги класстын кижизидикчи башкызы:Ховалыг Айна Эресовна.

8ки класстын кижизидикчи башкызы:Монгуш Буян-Начын Николаевич.

9ку класстын кижизидикчи башкызы:Канзан Айдын Орланович.

10гу класстын кижизидикчи башкызы:Маады Сайзана Салчаковна.

11ги класстын кижизидикчи башкызы: Монге Зоя Ивановна.

  2.башк-чы:  Четтирдивис улуу-биле киржикчилерге.  

1.башк-чы:  

                          Чаа чылдын чаражын аа,

                          Чаагай агаар тыныш аштаар.

                          Хоглел-хогнун магалыын кор-

                          Хорек, чурек сергеп келир.

 Шиидикчилер туннелди ундуруп турар аразында шупту сандайларывыс идипкеш шагаанын танцы – самынче чалап тур бис!

1.башк-чы:  

Шупту денге тура халышкаш, улустун тыва танцы- самы «Челер ой!».Оргээвистин иштинде келген аалчыларны, ада-иелерни бис – биле кады самнаарынче кыйгырдывыс! (Флеш моб «Челер ой»).  ( Шагаа дискотеказы).

                              Тыва оюннарнын туннелдерин ундурер

                                      (Шиидикчилернин туннели)

1.башк-чы:   Унуп орар Куске чылда

                      Чаяалганар будер болзун,

                       Ада-ие, ажы-толге,

                       Ачы-чолдуг башкыларга,

                       Эртем оруу ажык болзун!

                       Эге оруу бурун болзун!

                       Ада Хунге, ие Черге,

                      Ак-кок Дээрге, Отка, Сугга,

                     Айдыс кылып, чажыг чажып,

                     Авыралдап чудуулунер!

2.башк-чы: Уттундурбас буян-кежиктиг,

                      Уткуп алган  Ыт чылы      

                      Ууттунмас элбекшилдиг болзунам!

                      Байлак дужут хайырлазын, оршээ!

                      Багай чуве хайлы берзин, оршээ!

                      Чаа чыл-биле бугу чонум,

                      Шагаа-биле курай-курай!

                      Шупту: Курай-курай!

1.башк-чы:  Моон – биле бистин  Ыдык байырлалывыс  шагаага тураскааткан «Алдын кажык» деп оюн – коргузуглуг моорейивис доозулду. Ужурашкыже менди – чаагай!