Татар теленнән кагыйдәләр
презентация к уроку (3 класс) на тему

Слайд 1

Башлангыч сыйныфта татар теленн ән кагыйдәләр

Слайд 2

Татар телене ң төп темалары аа Алфавит Авазлар һәм хәрефләр Сүз төзелеше Кушымчаларның төрләре Сүз ясалышы Сүз төркемнәре Бәйлек һәм бәйлек сүзләр Кисәкчә Сүз. Җөмлә Текст Җөмлә төрләре Сүзтезмә Җөмләнең баш һәм иярчен кисәкләре

Слайд 3

Аваз һәм хәреф О хәрефе Ө хәрефе Э, е хәрефләре Тартык авазлар һәм хәрефләр В хәрефе К хәрефе Г хәрефе Иҗек.Сүзләрне юлдан – юлга күчерү . Сүзгә аваз – хәреф анализы Сузык авазлар һәм хәрефләр Е хәрефе Я хәрефе Ю хәрефе Й хәрефе Ь хәрефе Ъ х әрефе Х, һ хәрефләре

Слайд 4

Исем. Ялгызлык һәм уртаклык исемнәр Татар телендә килешләр Исемне ң килеш белән төрләнеше ( берлек сан) Исемне ң килеш белән төрләнеше ( күплек сан) Сыйфат Хәзерге заман хикәя фигыл ьне ң зат – сан белән төрләнеше. Үткән заман хикәя фигыл ьне ң зат – сан белән төрләнеше. Киләчәк заман хикәя фигыл ьне ң зат – сан белән төрләнеше . Сыйфат дәрәҗәләре Зат алмашлыклары Зат алмашлыкларының килеш белән төрләнеше Фигыл ь Боерык фигыл ьне ң зат-сан формалары Хикәя фигыл ьне ң заман формалары Сүз төркемнәре Исемнең берлек һәм күплек санда килүе

Слайд 5

Алфавит Аа а Лл эл ь Хх ха Әә ә Мм эм Һһ һэ Б б бэ Нн эн Цц цэ Вв вэ ң эң Чч чэ Гг гэ Оо о Шш ша Дд дэ Өө ө Щщ ща Ее, Ёё йы, йо Пп пэ ъ калынлык һәм Жж жэ Рр эр аеру билгесе Җҗ җэ Сс эс Ыы ы Зз зэ Тт тэ ь нечк әлек һәм Ии и Уу у аеру билгесе Йй кыска и Үү ү Ээ э Кк ка Фф эф Юю йу Яя йа Алфавитта һәр хәрефнең билгеле урыны һәм исеме бар.

Слайд 6

Аваз һәм хәреф Сүзләр авазлардан төзелә Авазларны әйтәбез һәм ишетәбез. Язуда авазлар хәрефләр белән белдерелә. Хәрефне язабыз һәм күрәбез. [ алма ] алма [ кишэр ] кишер

Слайд 7

Сузык авазлар һәм хәрефләр Татар телендә 12 сузык аваз бар. Калын сузык авазлар : [ а ] [ о ] [ у ] [ ы ] [ ы ] [ о ] Нечкә сузык авазлар : [ ә ] [ ө ] [ ү ] [ э ] [ э ] [ и ] парлы парсыз [ ы ] , [ э ] , [ о ] авазлары рус теленнән кергән сүзләрдә генә кулланыла [ пос ы лка ] [ э кран ] [ кин о ] Сузык авазлар тавыштан гына торалар. А - а - а! У - у - у! Ы – ы –ы! О – о - о! Ә - ә - ә! Ү ү - ү! Э - э – э ! Ө – ө – ө! Сузык авазлар язуда а, ә, о, ө, у, ү, ы, э, и хәрефләре белән белдерелә

Слайд 8

О хәрефе О хәрефе татар телендә сүзнең беренче иҗегендә генә языла: ор – лык, йол – дыз, тор – мыш. Рус сүзләрендә о хәрефе төрле иҗекләрдә языла: ки – но, па – ро – воз, про – жек – тор. Татар сүзләренең беренче иҗегендә [ о ] авазы булганда, икенче иҗектәге [ ы ] авазы “о” лаштырып әйтелә: языла – болын, әйтелә – [ болон ] . Дөрес яз! б о лын гер о й б о лыт метр о й о лдыз кин о й о кы пар о х о д о рлык эшел о н т о рмыш м о т о р

Слайд 9

Ө хәрефе Ө хәрефе сүзнең беренче иҗегендә генә языла. Сүзнең беренче иҗегендә [ ө ] авазы килгәндә, икенче иҗектәге [ э ] авазы “ ө” ләштереп әйтелә. языла – төрле, әйтелә – [ төрлө ] языла – дөрес , әйтелә – [ дөрөс ] Дөрес яз! с ө тле т ө рле б ө ртек к ө ндез с ө лге т ө ркем к ө зге й ө зек т ө лке к ө лке д ө рес т ө зек к ө чле т ө тен т ө зелеш

Слайд 10

Э,е хәрефләре Язуда [ э ] авазын белдерү өчен, сүз башында – э хәрефе, башка урыннарда е хәрефе языла: эзле, элекке, элемтәче Э, е хәрефләре нечкә сузыкларны күрсәтә. Татар теленең үз сүзләрендә э, е хәрефләре кыскарак әйтелә торган [э] авазын белдерәләр: [эскэрт] , [эшчэ] , [кэшэ] . Рус телендә ул сузыбрак әйтелә торган [э] авазын белдерә: [ эта ж ] , [ эстафэта ] , [ элэктрон ] . Истә калдыр! сүз башында сүз уртасында сүз ахырында э ш э з э л э т э ч элг е ч эр е мч е к эр е л е к эл е мтә эл е к эсс е энҗ е эр е элемтәч е кеш е

Слайд 11

Тартык авазлар һәм хәрефләр Татар телендә 28 тартык аваз бар. Яңгырау тартык авазлар: [ б ],[ в ], [ г ],[ г ъ ],[ д ],[ ж ],[ җ ],[ з ] [ л ],[ м ],[ н ],[ ң ],[ й ],[ р ],[w] C аңгырау тартык авазлар: [ п ],[ ф ],[ к ],[ къ ],[ т ],[ ш ],[ ч ],[ с ] [ ц ],[ щ ],[ х ],[ һ ],[’] ( һәмзә ) парлы парсыз [ ц ],[ щ ] авазлары рус теленн ән кергән сүзләрдә генә кулланыла Тартык авазлар язуда б, п, в, ф, г, к, д, т, ж, ш, җ, ч, з, с, л, м, н, ң, й, р, ц, щ, х, һ хәрефләре белән белдерелә [ гъ ],[ къ ],[w],[’] авазлары өчен махсус хәрефләр юк. Гата – [ гъата ] кар – [ къар ] ватан – [w атан ] дәү – [ дә w] мәс ь әлә – [ м әс ’ әлә ] Тартык авзлар тавыш һәм шаудан яки шаудан гына торалар

Слайд 12

В хәрефе В хәрефе татар телендә ике авазга билге булып йөри. Татар һәм гарәп сүзләрендә в хәрефе [w] авазын белдерә. Калын сүзләрдә [w] авазы [ у ] авазына якын әйтелә: авыл [ а w ыл ] , ватан [w атан ] . Нечкә сүзләрдә [w] авазы [ ү ] авазына якын әйтелә: вәг ъ дә [w әг ъ дә ] , гөрләвек [ гөрлә w эк ] , Вәсимә [w әсимә ] Рус теленнән кергән сүзләрдә в хәрефе рус телендәгечә әйтелә: за в од, в агон, в етеран Сүзләрне дөрес әйтегез! авыл [ а w ыл ] тавыш [ та w ыш ] аваз [ а w аз ] җавап [ җа w ап ] авыр [ а w ыр ] һава [ һа w а ] вакыт [w ак ъ ыт ] ява [ йа w а ] ватан [w атан ] ава [ а w а ] валчык [w алчык ъ ] сава [ са w а ] давыл [ да w ыл ] хайван [ хай w ан ] савыт [ са w ыт ] әвәләү [ ә w әләү ] тавык [ та w ык ] Вәсилә [ w әсилә ] кавын [ ка w ын ] Вәсимә [w әсимә ]

Слайд 13

К хәрефе К хәрефе язуда ике авазга билге булып йөри. Калын сүзләрдә ул каты укыла. Моны сүздәге сузык авазга карап беләбез. колак- [ о ], [ а ] – калын сузыклар, шуңа күрә [ къолакъ ] дип әйтелә. Нечкә сүзләрдә к йомшак укыла: [ көз ], [ көрәк ], [ кәбэстә ], [ кирәк ], [ кэрпэ ], [ күмәч ] . Сүзләрне дөрес әйтегез! калкулык кәлтә карта кунак күбәләк куртка коңгыз көрәк комп ьютер кырмыска керфек кефир

Слайд 14

Г хәрефе Татар телендә г хәрефе ике авазга билге булып йөри. Калын сүзләрдә ул каты [ гъ ] авазын белдерә: суган [ сугъан ] , колга [ къолгъа ] . Неч кә сүзләрдә г хәрефе йомшак [ г ] авазын белдерә: [ гөл ], [ тигэз ]. Дөрес укы һәм дөрес яз! гадәт [ г ъ әдәт ] газиз [ гъ әзиз ] гайрәт [ гъәйрәт ] гаскәр [ гъәскәр ] гаҗәп [ гъәҗәп ] галәмәт [ гъәләмәт ] галәм [ гъәләм ] гарәп [ гъәрәп ] гадел [ гъәдел ] гаеп [ гъәйэп ] Гарәп теленнән кергән сүзләрдәге а хәрефе г хәрефен [ гъ ] авазы итеп укырга кирәклекне күрсәтә. Мондый сүзләрдә а хәрефе [ ә ] дип укыла. Татар сүзләре а г ым бор г ыч г үзәл г өрләү Гарәп теленнән кергән сүзләр г адәт г азиз вә г ъ дә мә г ъ нә Рус сүзләре г аз г армун г рамм г ерб

Слайд 15

Х,һ хәрефләре Сүзләрне дөрес укы һәм дөрес яз! х һ х ат х әл х ушлашу х өрмә х алык х әтер х езмәт пө х тә рө х сәт бә х ет Х әмит Х әдичә һ ава һ әйкәл һ өнәр һ әркем һ аман һ уш һ әммә шә һ әр зи һ ен җи һ аз Һ әҗәр Фә һ имә

Слайд 16

Й хәрефе Й хәрефе сүзләрнең башында, уртасында һәм ахырында килә: й омры, й өз, сө й ләм, баба й. Йо, йө сүз башында гына языла: йо мран, йо мгак, йо мырка, йө ткерү, йө гереш, йө рү. Йо – калын әйтелешле сүзләрдә, йө – нечкә әйтелешле сүзләрдә языла. Дөрес яз! йо лдыз йө зек бә й рәм ма й йо мшак йө зү ты й нак ту й йо зак йө рәк ко й ма җә й

Слайд 17

Е хәрефе Е хәрефе сүз һәм иҗек башында [ йы ] [ йэ ] аваз кушылмаларын белдерә. Калын сүзләрдә ул [ йы ] дип укыла: ел [ йыл ], куе [ ку-йы ] . Нечкә сүзләрдә [ йэ ] дип укыла: биек [ би-йэк ], егет [ йэ-гэт ]/ Дөрес языгыз һәм дөрес әйтегез! е [ йы ] е [ йэ ] языла укыла языла укыла ел [ йыл ] ефәк [ йэфәк ] ерак [ йырак ъ ] егет [ йэгэт ] елга [ йылгъа ] тиен [ тийэн ] елан [ йылан ] кием [ кийэм ] быел [ быйыл ] биек [ бийэк ] каен [ къайын ] т өен [ төйөн ] ертык [ йыртыкъ ] егерме [ йэгэрмэ ] еш [ йыш ] б ө ер [ бөйөр ] каеш [ к ъайыш [ т ө ер [ төйөр ]

Слайд 18

Я хәрефе Я х әрефе [ йа ], [ йә ] аваз кушылмаларына билге булып йөри. Калын сүзләрдә я хәрефе [ йа ] дип укыла: язу [ йазу ], якты [ йакты ]. Нечкә сүзләрдә я хәрефе [ йә ] дип укыла: яшел [ йәшел ], ярдәм [ йәрдәм ] . Дөрес языгыз һәм дөрес әйтегез! я [ йа ] [ я йә ] языла укыла языла укыла ябалак [ йабалак ъ ] я нәшә [ йәнәшә ] ягулык [ йагулык ъ ] яшел [ йәшэл ] язу [ йазу ] яшелчә [ йәшэлчә ] яка [ йакъа ] яшен [ йәшэн ] яңгыр [ йаңг ъыр ] ярд әм [ йәрдәм ]

Слайд 19

Ю хәрефе Ю хәрефе - йу йү аваз кушылмаларын белдерә. Калын сүзләрдә ю хәрефе [ йу ] дип укыла: юлдаш [ йулдаш ], юан [ йуан ] . Нечкә сүзләрдә ю хәрефе [ йү ] дип укыла: юкә [ йүкә ], юеш [ йүэш ]. Дөрес әйтегез һәм дөрес языгыз! юка [ йук ъа ] юаш [ йуаш ] тою [ тойу ] юк ә [ йүкә ] ютәл [ йүтәл ] төю [ төйү ]

Слайд 20

ь хәрефе Сүзләрнең нечкә әйтелешен белдерү өчен сүз ахырында ь х әрефе языла: ям ь, яшь, япь, юнь һ.б.; ь хәрефе иҗекләрнең нечкә укылышын да күрсәтә: ят ь мә, ям ь ле һ.б. ; Гарәп теленнән кергән сүзләрдә ь билгесе иҗекнең нечкә әйтелешен күрсәтү өчен языла: сәгат ь, табигать, шагыйрь шигырь һ.б. ; Нечкә иҗек ахырындагы ь хәрефе , я, ю, е хәрефләре алдыннан килгәндә, тартыкларны аерып укуны белдерә: дөнья [ дөнйа ] , көньяк [ көнйакъ ], берьюлы [ берйулы ], бишьеллык [ бишйыллыкъ ]

Слайд 21

ъ хәрефе Нечк ә иҗекләрдәге к, г хәрефләрен [ къ ] , [ гъ ] дип уку өчен, язуда иҗек ахырында ъ хәрефе куела: мәгълүм, игълан, тәкъдим, икътисад һ.б. ъ хәрефе, калын иҗектән соң я, ю, е хәрефләре алдыннан килгәндә, тартыкларны аерып укырга кирәклекне күрсәтә: аръяк [ арйакъ ] , кулъяулык [ къулйаулыкъ ] ъ калынлыкны белдер ә ъ аеруны белдерә нәк ъ вәг ъ дә мәг ъ нә мәг ъ лүм иг ъ тибар тәк ъ дим аш ъ яулык кул ъ яулык ун ъ еллык ел ъ язма ар ъ як ал ъ япкыч Исеңдә тот!

Слайд 22

Иҗек.Сүзләрне юлдан – юлга күчерү. Сүз иҗекләргә бүленә. Сүздә ничә сузык аваз булса, шулкадәр иҗек була. б ү – р ә - н ә Сүз юлдан – юлга иҗекләп күчерелә. Бер генә хәрефне юл азагында калдырырга яки яңа юлга күчерергә ярамый. к ү – г ә р – ч е н с а н – д у – г а ч о я Й, ъ, ь хәрефләре үзләреннән алда торган хәреф янында кала кө й – мә иг ъ –ти –бар м әс ь - әлә

Слайд 23

Сүзгә аваз – хәреф анализы Сүзне әйт: [ йылг ъа ] Сүзне иҗекләргә бүл: ел – га. Сүздә ничә хәреф, ничә аваз бар ? 4 хәреф, 5 аваз Хәрефләрне яз : е, л, г, а Авазларны яз: [ й ], [ ы ], [ л ],[ гъ ],[ а ] Сузык һәм тартык авазларны аерып яз: [ ы ], [ а ] ; [ й ],[ л ],[ г ъ ] Я ңгырау һәм саңгырау тартыкларны аерып яз: [ й ], [ л ], [ гъ ] – яңгырау тартыклар, саңгырау тартыклар юк. Хәреф саны белән аваз саны туры килми, чөнки е хәреф [ й ] һәм [ ы ] авазлары кушылмасын белдерә. Сүзнең әйтелеше белән язылышы туры килү – килмәвен әйт: сүзнең әйтелеше белән язылышы туры килми, чөнки е хәрефе ике аваз кушымасын белдерә.

Слайд 24

Сүз төзелеше Сүз тамырдан яисә тамыр һәм кушымчалардан тора. Тамыр һәм кушымча сүзнең мәг ъ нәле кисәкләре дип йөртелә. Тамыр сүзнең төп мәг ън әсен белдерә, мәг ън әле кисәкләргә таркалмый авыл - төп мәг ъ нә Кушымча сүзнең мәг ъ нәсен яки формасын үзгәртә, аерым кулланылмый . авыл – даш – сүзнең мәг ъ нәсе үзгәргән авыл – га – сүзнең формасы үзгәргән Бер тамырдан ясалган сүзләр тамырдаш сүзләр дип атала. Тамырдаш сүзләр арасында мәг ънә б әйләнеше була җиләк җиләк – ле җиләк - лек тамырдаш сүзләр Тамырдаш сүзләрне охшаш яңгырашлы сүзләр белән бутама! Мәсәлән : бала, балавыз сүзләре тамырдаш түгел.

Слайд 25

Кушымчаларның төрләре Сүз С Сүз ясагыч кушымча яңа сүз ясый Сүз төрләндергеч кушымча сүзнең формасын үзгәртә. --- -чы/-че; -лык/ -лек; -даш/ -дәш, - таш/ - тәш; -гыч/ - геч, -кыч/ - кеч; гы/ -ге, - кы/ - ке; сыз/ - сез; - лы/ - ле; ла/ - лә һ.б. лл лар/ - ләр, - нар/ - нәр; кай/ - кәй; - чык/- чек; сыл/ - сел; - рак/ - рәк; ынчы/ - енче; га/ - гә, - ка/ - кә; ар/ - әр һ.б. авыл - даш авыл - лар Бер тамырга бер ьюлы берничә кушымча ялганырга мөмкин: авыл – даш- лар –ым - ны

Слайд 26

Сүз ясалышы. гөмбә тамыр сүз гөмбәче ясалма сүз Тамыр сүз – ясагыч кушымчасы булмаган сүз. Тамырына ясагыч кушымча ялганган сүзләр: кушма, парлы, тезмә сүзләр – ясалма сүзләр. Кушма сүз ике сүз кушылып ясала, кушылып языла: төн ьяк, аккош, алъяпкыч Парлы сүз ике сүз теркәлеп ясала, бер мәгън ә белдерә, сызыкча аша языла: әти – әни, уен – көлке, аклы - каралы Тезмә сүз ике яки берничә сүз тезелеп ясала, бер мәг ъ нә белдерә аерым языла: катылык билгесе, кура җиләге, үги ана яфрагы

Слайд 27

Исем. Ялгызлык һәм уртаклык исемнәр. Исем – предметны, төшенчәне атаучы , аның исемен әйтеп бирүче сүз төркеме. Предмет – чынбарлыктагы әйбер, күренеш. Сәнгат ь, хезмәт, Ватан , табигат ь, әдәп, әһәмият, таләп һ.б.- предметлаштырылып бирелгән төшенчәләр. Исем - кем? нәрсә? сорауларына җавап бирә Исемнәр ике төркемгә бүленәләр Бер төрдән булган предметларны берсен башка-ларыннан аеру өчен бирелгән исем ялгызлык исем дип атала. Бер төрдән булган предмет- ларның барысы өчен дә уртак исем уртаклык исем дип атала .

Слайд 28

Исемне ң берлек һәм күплектә килүе. Шаулап тора яшел урманнар, Җәелгәннәр тезмә тын таулар, Кошлар йөзә зәңгәр күлләрдә, Тирбәләләр гөлләр җилләрдә. .. Нефт ь табыла шушы җирләрдә. ( Нури Арсланов.) Берлек санда исем бер предметны белдерә Күплектә исем күп предметны белдерә бала юл кеше төзүче урман тиен җиң миң бала лар юл лар кеше ләр төзүче ләр урман нар тиен нәр җиң нәр миң нәр

Слайд 29

Татар телендә килешләр Татар телендә 6 килеш бар. Килешләр Сораулар Кушымчалар калын нечкә Баш килеш кем? нәрсә? --- ---- Иялек килеш кемнең? нәрсәнең? - ның - нең Юнәлеш килеше кемгә? нәрсәгә? - га, - ка - гә, - кә Төшем килеше кемне? нәрсәне? - ны - не Чыгыш килеше кемнән? нәрсәдән? кайдан? -нан, - дан, - тан - нән, - дән, - тән Урын – вакыт килеше кемдә? нәрсәдә? кайда? - да, - та - дә, - тә

Слайд 30

Исемне ң килеш белән төрләнеше Берлек сан Килешләр Сузык авазга беткән исемнәр Тартык авазга беткән исемнәр калын нечкә калын нечкә Баш килеш дөн ья кеше герб шәм Иялек килеше д өн ья- ны ң кеше- нең герб- ның шәм- нең Юнәлеш килеше д өн ья- га кеше- гә герб- ка шәм- гә Төшем килеше д өн ья- ны кеше- не герб- ны шәм- не Чыгыш килеше д өн ья- дан кеше- дән герб-т ан шәм- нән Урын –вакыт килеше дөн ья- да кеше- дә герб- та шәм- дә

Слайд 31

Исемне ң килеш белән төрләнеше Күплек сан Килешләр Сузык авазга беткән исемнәр Тартык авазга беткән исемнәр калын нечкә калын нечкә Баш килеш апа- лар әби- ләр урам- нар җиң- нәр Иялек килеше апа- лар-ны ң әби- ләр-нең урам- нар-ның җиң- нәр-нең Юнәлеш килеше апа- лар-га әби- ләр-гә урам- нар-га җиң- нәр-гә Төшем килеше апа- лар-ны әби- ләр-не урам- нар-ны җиң - нәр- не Чыгыш килеше апа- лар-дан әби- ләр- дән урам- нар-дан җиң- нәр-дән Урын –вакыт килеше апа- лар- да әби- ләр- дә урам- нар-да җиң- нәр-дә

Слайд 32

Фигыл ь Фигыль - предметны ң эш- гамәлен, хәл – торышын белдерүче сүз төркеме. Фигыл ь нишли? нишл әде? нишләгән? нишләр? нишләячәк? сорауларына җавап бирә. нишли? - килә, нишләде? - килде, нишләгән? – килгән нишләр? – килер, нишләячәк? – киләчәк. Фигыл ь ике төркемчәгә бүленә: 1. хикәя фигыл ь - эшне ң үтәлү-үтәлмәвен хәбәр итә. 2.боерык фигыл ь- эшк ә кушуны , эштән тыюны, боеру, өндәүне, үтенүне белдерә.

Слайд 33

Боерык фигыл ьне ң зат-сан формалары Барлык формасы Юклык формасы Затлар Сан Фигыл ьл әр калын төрләнеш нечкә төрләнеш калын төрләнеш нечкә төрләнеш 1 зат Берлектә ----- ------ ----- ------ 2 зат макта кис макта- ма кис- мә 3 зат макта- сын кис- сен макта- ма-сын кис- мә-сен 1зат Күплектә ------ ----- ------ ------ 2 зат макта- гыз кис- егез макта- ма-гыз кис- мә-гез 3 зат макта- сын-нар кис- сен-нәр макта- ма-сын-нар кис- мә-сен-нәр

Слайд 34

Хикәя фигыл ьне ң заман формалары Ү ъъъъ К Үткән заман хикәя фигыл ь Хәзерге заман хикәя фигыл ь Кил әчәк заман хикәя фигыл ь -ды/-де, - ты/ - те - ган/ -гән, - кан/ - кә н - а/ - ә, - ый/ - и -ар/-әр, -ыр/ -ер, -р -ачак/-әчәк, -ячак/ -ячәк оч- ты , өлгер- де оч- кан , өлгер- гән укы- ды , эшлә- де укы- ган , эшлә- гән оч- а , өлгер- ә ук- ый , эшл -и оч- ар , өлгер- ер оч- ачак , өлгер- әчәк укы- р , эшлә- р укы- ячак , эшлә -ячәк Урманда тәмле җиләкләр өлгер де. өлгер гән. Урманда тәмле җиләкләр өлгер ә. Урманда тәмле җиләкләр өлгер ер. өлгер әчәк.

Слайд 35

Хәзерге заман хикәя фигыл ьне ң зат – сан белән төрләнеше. Берлек сан эш – хәлне сөйләүче эш – хәлне сөйләмдә эш-хәлне сөйләмдә үзе башкара катнашучы кеше башкара катнашмаучы кеше яки предмет баш- кара 1 нче зат 2 нче зат 3 нче зат бара-м эшли-м бара-сың эшли-сең бара эшли Күплек сан 1 нче зат 1 нче зат 2 нче зат 3 нче зат бара-быз бара-сыз бара - лар эшли- без эшли – сез эшли - ләр

Слайд 36

Үткән заман хикәя фигыл ьне ң зат – сан белән төрләнеше. Берлек сан 1 нче зат 2 нче зат 3 нче зат хыялланды- м хыялланды – ң хыялланды хыялланган – мын хыялланган – сың хыялланган ишетте – м ишетте- ң ишетте ишеткән – мен ишеткән – сең ишеткән Күплек сан 1нче зат 2 нче зат 3 нче зат хыялланды – к хыялланды – гыз хыялланды – лар хыялланган- быз хыялланган- сыз хыялланган- нар ишетте- к ишетте- гез ишетте- ләр ишеткән- без ишеткән- сез ишеткән- нәр

Слайд 37

Киләчәк заман хикәя фигыл ьне ң зат – сан белән төрләнеше. Берлек сан 1 нче зат 2 нче зат 3 нче зат барыр- мын барыр- сың бар- ыр сикерер- мен сикерер- сең сикер- ер барачак- мын барачак- сың бар- ачак сикерәчәк- мен сикерәчәк- сең сикер- әчәк Күплек сан 1нче зат 2 нче зат 3 нче зат барыр- быз барыр- сыз барыр- лар сикерер- без сикерер- сез сикерер- ләр барачак- быз барачак- сыз барачак- лар сикерәчәк- без сикерәчәк- сез сикерәчәк- ләр

Слайд 38

Сыйфат Сыйфат предметның билгесен белдерә. Сыйфат нинди? кайсы? сорауларына җавап бирә. Билге төс тәм форма күләм масса холык-фигыл ь яшел баллы т үгәрәк озын җиңел уса л Нинди? Кайсы?

Слайд 39

Сыйфат дәрәҗәләре Төп дәрәҗә Чагыштыру дәрәҗәсе Артыклык дәрәҗәсе Кимлек дәрәҗәсе Предметның га- дәттәге билгесен башка предмет- ның шундый ук билгесе белән ча- гыштырмыйча белдерә. Бер предмет- тагы билгенең башка пред- меттагы шундый ук билгедән ар- тыграк булуын белдерә. Бер предметтагы билгенең шундый ук предметтагы билгедән бик артык, иң югары дәрәҗәдә икән- леген белдерә. Предмет билгесенең гадәттәгедән ким, азрак булуын белдерә ----- -рак/-рәк иң, дөм, кып-, зәп-, ям ь -, ап -, сап-, тип-, тап-, һ.б гылт/-гелт, -кылт/- келт, су, сыл/-сел, елҗем,һ.б. кызыл алма кызылрак алма кып-кызыл алма кызгылт алма

Слайд 40

Зат алмашлыклары Зат алмашлыклары сөйләмдә исемнәрне алмаштыра. мин 1 нче зат сөйләүче үзе без син 2 нче зат тыңлаучы, әңгәмәдәш сез ул 3 нче зат сөйләүдә катнашмаучы алар

Слайд 41

Зат алмашлыкларының килеш белән төрләнеше Килешләр 1 нче зат 2нче зат 3 нче зат берлек күплек берлек күплек берлек күплек Баш килеш мин без син сез ул алар Иялек килеше мин ем без нең син ең сез нең ан ың алар ның Юнәлеш килеше миң а без гә сиң а сез гә аң а алар га Төшем килеше мин е безне син е сез не ан ы алар ны Чыгыш килеше мин нән без дән син нән сез дән ан нан алар дан Урын –вакыт килеше мин дә без дә син дә сез дә ан да алар да

Слайд 42

Бәйлекләр һәм бәйлек сүзләр Бәйлекләр- җөмләдә сүзләрне бер – берсенә бәйләр өчен хезмәт итә. Аларның мәг ъ нәсен аңлатып булмый, алар, кушымчалар кебек, үзләреннән алда килгән сүз белән тыгыз бәйләнештә карала: яшәр өчен, нурлары белән, тәпиләр аша Бәйлек сүзләр дә сүзләрне үзара бәйләү өчен кулланылалар. (су) астына, ( су) астыннан, (су) астында – бәйлек сүзләр

Слайд 43

Кисәкчә Кисәкчә сүзгә мәг ън ә төсмере бирә сөйли ич һич кем язган дыр өйрәндең ме ям ь- яшел раслау кире кагу икел әнү сорау көчәйтү мәг ъ нә төсмере Кисәкчә я сүз алдыннан, я сүз артыннан килә . 1) Аерым: бик ягымлы, дөм сукыр, син генә, торгач ук, өйрәнгән ич, аңладым лабаса, бир инде, барлы да һ.б. 2) Кушылып: һичнәрсә, ашадыңмы, усалдыр, һичкайчан, һичбер, һичничек, йоклачы, күрсәнә, тордыңмыни һ.б. 3) Сызыкча аша: чем-кара, чуп-чуар, яп-якты, өр – яңа, кып-кызыл, һ.б.

Слайд 44

Сүз. Җөмлә Сүзләр: элә, җимлек, Марат, кош. Бу сүзләрне тиешле тәртипкә куеп һәм үзгәртеп, җөмләләр төзеп була. 1. Марат кошларга җимлек элә. 2.Марат, кошларга җимлек элдеңме? 3.Марат, кошларга җимлек эл! Җөмлә сүзләрдән төзелә. Җөмлә тәмамланган уйны белдерә. Җөмлә хәбәр итә, сорау куя, боера, теләкне белдерә. Иң кечкенә җөмлә бер сүздән тора: Кыш. Салкын.Иртә.

Слайд 45

Җөмлә төрләре Тыныч тавыш белән әйтелгән җөмлә ахырына нокта (.) куела. Мөнир урманнан кич кенә кайтты. Сорауны эченә алган җөмлә ахырына сорау билгесе (?) куела. -Кая бардың, Мөнир? Көчле тойгыны, өндәүне бел-дергән җөмлә ахырына өндәү билгесе (!) куела. Андый җөмлә күтәренке тавыш белән әйтелә. - Их, урман ямьле дә соң, әни!

Слайд 46

Сүзтезмә Сүзтезмә- предметларның, эш-хәрәкәтенең мәг ъ нәсен төгәлрәк итеп атый. Мәсәлән, тау – аерым сүз, гомумән, теләсә нинди тау булырга мөмкин; биек тау – сүзтезмә, тауны башка таулардан аерып атый. Сүзтезмә ике яки берничә мөстәкыйл ь с үздән- иярүче һәм и яртүче кисәкләрдән тора. Иярүче сүз ияртүче сүзне ачыклый. Ияртүче сүздән иярүче сүзгә сорау куела: нинди? нәрсәне? батыр егет Ватанны ярату сыйфат исем исем фигыл ь

Слайд 47

Җөмләнең баш һәм иярчен кисәкләре . Ия һәм хәбәр – җөмләнең баш кисәкләре Ия эшне үтәүчене белдерә, Хәбәр ия турында хәбәр итә кем? нәрсә? нишли? нишләде? нишләгән? сорауларына җавап бирә . нишләр? ул нинди? һ.б. сорауларга җавап бирә . Баш кисәкләрне иярчен кисәкләр ачыклый. Иярчен кисәкләр нинди? ничек? нәрсәне? кайчан? һ.б сорауларга җавап бирә. Кайда? Нинди? Урамда җылы яңгыр ява.

Слайд 48

Текст Роман Хикәя Әкият Мәзәк Шигыр ь Диктант Сочинение Укучыны ң җавабы Текст Текст, гадәттә, өч өлештән тора: башлам өлеше төп өлеш ахыры өлеше Эчтәлеге һәм төзелеше ягыннан бербөтен булып оешкан тоташ сөйләм текст дип атала. Текстта һәр җөмлә үзеннән алда килгән җөмләдәге фикерне дәвам итә. Тема – текстның төп эчтәлеге. Ул текстның исемендә күренә. Текстның төп фикере – авторның текстта әйтергә теләгән сүзе.

Слайд 49

Кулланылган әдәбият: Татар мәктәпләренең башлангыч сыйныф укучылары өчен татар теленнән табли цалар; 2 А.Х. Нуриева, Ч.М.Харисова. Татар теле.1-2 кисәкләр. 2 сыйныф өчен дәреслек, Казан “ Мәгариф” нәшрияты. 2007. 3. А.Х. Нуриева, Ч.М.Харисова. Татар теле.1-2 кисәкләр. 3 сыйныф өчен дәреслек, Казан “ Мәгариф” нәшрияты. 2009. 4. Р.Х.Яг ъ фәрова, Р.Ә.Асылгәрәева Татар теле.1-2 кисәкләр. 4 сыйныф өчен дәреслек, Казан “ Мәгариф” нәшрияты. 2010