Синыдэлъфыбз
статья (4 класс) на тему

Зэхэзгъэуцуагъэр: Бэшкэкъо Сар Тыркубый ыпхъу

СИНЫДЭЛЪФЫБЗ

Ныбыдзыщэм и1эшӀугъэ къыдежьагъэу,

Ныдэлъфыбзэр гъэшӀэ лъагъом къыбдытехьэ.

Плъышъо пчъагъэу дунаешхор зэхэпш1агъэу,

Гупшысабэ,  уигущыӀэхэм зэрахьэ.

(Л1ыхъук1 Гощнагъу).

ЦӀыф лъэпкъым иныдэлъфыбзэ мэхьэнэшхо зэриӀэр ежь ылъэпкъ къызщежьагьэм щыублагъ. Сыда пӀомэ, ныдэлъфыбзэр цӀыф лъэпкъым ыпс, ылъ, икультурэ ылъапс, лъэпкъым къырыкӀуагъэр, изекӀуакӀэ, ишэн, итарихъ зэрехьэ, бзэм «ыпкъышъол» ахэр зэкӀэ щыщых.

Ныдэлъфыбзэр ары цӀыфым игукӀэе - игухэкӀ, игушӀуагьо зэриӀуатэрэр, мурадэу иӀэр, зыкӀэгуӀэрэ къызэригъэнафэрэр.

Сыбзэ бзыу бзэрабзэу,

Узэрэнэсэу къэгущы1эщт.

Сыбзэ сэркӀэ гъэшӀуабзэу,

ШӀулъэгъу Ӏапэк1э угу къыте1эщт.

        Тэ ныдэлъфыбзэу ти1эр - адыгабзэр ары. Адыгабзэр гущыӀэхэмкӀи, шъуашэхэмкӀи баи. Тыгу ихъыкӀрэри, тигупшысэхэри, тидунаи изытети къыритӀотыкӀынхэ тлъэкӀынэу ащ амал къытеты. Тыбзэ – тибаиныгъ, тищыӀэныгъ, тиӀэшэ чан. ЦӀыфыр дунаим къызытехъухьэкӀэ апэрэ гущыӀэу къыӀорэр - ныдэлъфыбзэкӀэ къеӀо. ЬӀбзэкӀэ янэ дэгущыӀэ, еджэ.

Ылъэпкъырэ иныдэлъфыбзэрэ афыриӀэ шӀулъэгъур ц1ыфым ищыӀэныгъэ лъапсэу фэхъу, цӀыф лъэпкъым ыкӀуачӀ, ныдэлъфыбзэм иамалхэр ц1ыф лъэпкъым и1ашэх.

Ныдэлъфыбзэр о къыхэпхынэу щытэп. Ар уянэ ыбз, уятэ ыбз, узыщыщ цӀыф лъэпкъым ыбз.

Сянэ кӀасэм къысӀуилъхьагъэу

Адыгабзэр сыбгъэгу дэлъ.

А бзэ чаныр сщымыгъупшэу

СигъэгушӀоу сыгум илъ.

Адыгабзэр тилъэпкъыбз. Ар умышӀэу тишэн - зекӀуакӀэхэр зэхэпшӀэщтхэп, плъы щыщы хъущтхэп. Тиныдэлъфыбзэ культурэми ылъапс. Тэ тыбзэ боу дахэ - анахь лъапӀ, анахь къабз. Зиныдэлъфыбзэ фэмыгумэкӀрэр цӀыф хъущтэп. Адыгабзэр бгъэлъэпӀэн, уасэ фэпшӀын фае. Ащ  о фэмыш1ымэ, зыми уасэ къыфишӀыщтэп.

А дыгабзэр лъэпкъ лъапсэу

ЛӀэшӀэгъу пчъагъэм къыдекӀокӀы.

Сыгу илъыр къисӀотыкӀэу

Сыбзэ лъапӀэ сыфэгумэкӀы.

Бзэр зэзым нахьи нахь дыдж, шъоум нахьи нахь ӀэшӀу, чатэм нахьи нахь чан. Бзэ пӀумылъэу угупшысэни плъэкӀыщтэп. Арышъ, бзэмрэ гупшысэмрэ зэпхыгъэ шъыпкъэх.

Бзэк1э къэмы1огъэ гупшысэ зэрэщымы1эм фэд, гупшысэ хэмылъэуи бзэ щыӀэп. Тыбзэ - ти Дунай. Сыда п1омэ бзэр зэк1эмэ анахь лъап1, анахь кӀочӀэшху. Тыбзэ ӀэпыӀэгъушхо къытфэхъу. ТшӀоигъор, тигупшысэ, тыгу ихъыкӀырэр жэрыӀокӀэ е тхыгъэкӀэ ятэӀожьы. ТӀэкӀэлъ шӀэныгъэр адрэмэ алъытэгъэӀэсыжьы. ТыбзэкӀэ тэгупшысэ, теджэ, тэтхэ.

ШӀу дэдэ сэлъэгъу синыдэлъфыбзэ,

Бзэу ар сэ сӀулъ, чанэу сэгъабзэ.

Седжэ, сырэтхэ, ащ сырэусэ,

Сиакъылэгъоу къысфэхъу гъусэ.

Ныдэлъфыбзэр ным ибыдзыщэ игъусэу цӀыфым ыпкъынэ-лынэ хахьэ, зэлъекӀу. Плъакъо узэрэтеуцорэм дакӀоу ныдэлъфыбзэм идэхагъэрэ ищэрыуагъэрэ зэхэошӀэх, къыплъэӀэсых, угу илъыр, къапӀо пшӀоигъор узыдэгущы1эрэм к1эзыгъэнчъэу лъыбгъэӀэсын плъэкӀынэу амал къыуеты.

ШӀу сэ слъэгъоу сянэ кӀасэм

Ар фэзгъадэу къесхьакӀыщт.

Сыфэшъыпкъэу сэ згъэшӀэщтым

Ныдэлъфыбзэр згъэлъэпӀэщт.

Ныдэлъфыбзэм лъэгъо к 1ыхьэу, хъугъэ - ш1агъэхэм уахещэ, шӀэныгъэшхом илъэгапӀэ уфещэ. Тыбзэ пае орэдхэр, усэхэр зэхалъхьэх. Ахэмэ тядэӀу хъумэ тамэхэр дготэу къытщэхъу, бзыумэ афэдэу, ыкӀи гур егъэчэфы, щыӀэныгъэр нахь дахэу пшӀуегъэшӀы.

Тыдэ тыкӀуагъэми тыбзэ тыщыукӀытыхьанэу зыкӀи къыхэкӀыгъэп. Ар пхъэтэ - пэмыхь тшӀэу, тыфэмыеу зыкӀи хъугъэп. Тыбзэ тырэгушхо, тшӀолъапӀ, зыми ар ыбзэкӀэ зэблэтхъужьыщтэп, зыгорэм ыбзэкӀэ ар тфэхъожьыщтэп.