шагаа 2016 сценарий праздника
классный час (1 класс) на тему

Шагаа байырлалы.

Темазы: Ак ай Шагаа унуп келди!

Сорулгалары: Шагааны канчаар уткуурун, чуну кылырын ооредир; бурунгу огбелеривис Шагаа байырлалын канчаар эртирип чорааны-биле таныштырар; тыва чаагай чанчыл – сан салыры-биле таныштырар; хундулээчел, биче сеткилдиг болурун кижизидер.

Арга-методтары: беседа, тайылбыр, оюн, маргылдаа.

Дерилгези: огнун хорээ, 12 чыл, «2016 чыл. Шагаа-биле!» деп бижик, тыва уруг болгаш оолдун чуруу, хой биле мечинин улуг чуруктары.

Херекселдер: артыш, тос-карак, аяк,  чаламалар, боорзактар.

ЧОРУДУУ.

Ι. Кезээ «Тоогуден одуруглар».

- Экии, амыр-менди, уруглар, ада-иелер! Богун Шагаа байырлалынын дугайында солун чуулдер чугаалажып, тывызыктажып, кожаннажып, ырлап-хоглеп, танцылаар бис шуве! Байырлалывыс 3 кезектен тургустунган: 1 – «Шаг чаагай, Шагаа чаагай», 2 – «Шайлаашкын», 3 – «Чунгулаашкын».

        Шагаа болза бурун шагда тывылган, чаа чылдын байырлалы болур. Оон баштай тывылган чурту амгы моолдарнын чурту. Шагаанын уезинде кадак солчуп, мендилежип, шайлап, оон соонда бугу-ле чон янзы-буру хуреш, чарыш, баг кагары, кара адары дээн чергелиг хоглээшкининче чоорту шилчий бээр турган.

        Шагаа эрги сан – биле кыштын адакы айы тонген соонда, частын башкы айынын бир чаазында болур. Кыштын адакы айынын солгу хунун шагаанын будуузу деп адаар. Будууде аалдарда улус дувуреп-ле унер. Ол хун бугу-ле «шагаа чеми» бустунган, аъш-чем белеткеттинген турар ужурлуг. Ог бурузун, аал-коданын аштап-ширбиир, артыш, шаанак – биле каастап дериир. Ол хой хайныышкынныг ажылга улуг-биче, аныяк-кыган кижилер шупту киржир болгаш ол хун ойнаар чай чок болур. Хамык чувени белеткеп алган соонда, орай кежээ тоолдажып, тывызыктажып, олура хонар.

(Видеоролик коргузуп болур).

Ыры «Шагаа ыры».

        Дан аткан. Частын башкы айынын бир чаазы. Улус дыка эрте ходелип унер болгаш дуунгу чымыш уламчылаар. Ужурашкан улуг-аныяк, уруг-дарыг шупту чолукшуп, амыр-рендизин солчур. Ынчап чоруй хун херели аалдын кодан девискээриге дээй бээри билек, аалдын ишти сан салыр тейже унгеш, оран-тандызынга чалбарып, улуг сан салыр.

        Саны салыры дээрге-ле чоннун оран-тандызынга чалбарып, оон ээзинге оргул кылыры ол. Саны салырга баштай чээрген – биле чалбыышталдыр одапкаш, ынаар ус-чагны сууледир кудуптар. Ынчан ыяшты болгаш аъш-чемнин дээжизин салыптар. Саны салып турар уедет ос-карак-биле судун чажып, чалбарыыр.

 - Бистер база сандан салыптар бис пе, уруглар? (Очуровна сан салырын удуртур).

Оршээ, хайыракан!

Буур дег чыл эртти.

Эзирик дег чыл келди.

Санным салып чалбардым.

Чажыым чажып йорээдим.

Оршээ, Хайыракан!

Мечи чылы эртти.

Дагаа чылы келди.

Тандымче коргеш чажыым чаштым.

Таалын долу олчалыг болуйн.

Оршээ, хайыракан!

Арга-арыымче чажыым чаштым.

Арай-буурул тайгаларым оршээзин!

Кодан, тоолай кокпалыг болзун,

Кырза, кузен коскулен болзун!

Чыл бажы келди.

Чылан бажы туледи.

Артыш санным кывыстым.

Ак судум чаштым.

Тооруктуг тандым, оршээ!

Тос чузун малым, оршээ!

Анай-Хураган дешкилежип турзун!

Ак чем элбек болзун!

Кулча чыды чытталып турзун!

Кулунчактар дешкилежип турзун!

Мечи чылы арт ажып чорупту.

Дагаа чылы кодандыва кирип келди.

Мечи чылы караш диди.

Дагаа чылы алгырып келди.

Шайым чажып чалбардым.

Саным салып тейледим.

Бажы бедик Тандыларым!

Багай чуве ырап чорзун!

Экти бедик Тандыларым!

Эки чуве бээр келзин!

Хак дээр дума-ханаа турбазын!

Хай-халаптыг чоткан-шуурган келбезин!

Арбай-тараа сава сынмас болзун!

Ажы-тол сылданмас болзун!

        Санга киришкен кижи бугудези ам-на эки чолукшуп, бараалгажып, белек-селээн солчуп, кадак-дадаазын солчур.

(Аваларынга кылып алган белектерин тутсур)

- Тывызыктажыылынарам че, уруглар!

1. Одээ ак, хою кара. (ном)
2. Тии чок торгум, дизии чок чинчим. (дээрде сылдыстар).
3. Чырык коргенде, чунун-даа кырынга чаштынар (холеге)
4. Ажарга ак чайт – шыварга, шыпшын (аас, диштер)
5. Дег-дег дээрге дээшпес, дегбе-дегбе дээрге, дээр (эриннер)
6. Бирде сен бар, бирде мен барайн (буттар)
7. Коркнчукке маннаар аъдым, хорзунунге хоржок аъдым. (коньки)
8. Меннаар аъдым бажы чок (терге).
9. Коруп, шыгаап адарымга, холегези чыдып калды (чурук тыртырар аппарат).
10. Изи дески, изии от дег (илиир)
11.  Коорге коску, тударга туттунмас (ыш, туман).
12. Ак ширтек хову шыпты. Ак ховаганнар арга-дашты шыпты (хар).

Улегер домактар.

Ада тоогузу – алдын,

Ие тоогузу – монгун.

Чанчыл билчир – чоок торел,

Дылын билчир – хан торел.

Улуургак болбас,

улуун хундулээр.

Узер буга мыйыс догээр,

Улегер билбес куш догээр.

Эзер чокта, шыланчыг,

Эш чокта, чалгааранчыг.

Ээремнин дуву ырак,

Эртемнин дозу ырак.

Дурген-чугаалар.

Ховулаза ховулазын,

Хоор чылгы коданназын!

Чаашкынназа чаашкынназын,

Чаагай сиген чаптып унзун!

Салгынназа салгынназын,

Сарыг чечек сагланназын!

Орукталза орукталзын,

Очум чону олап чорзун!

Хуннезе хуннезин,

Хурен чечек хулумзурзун!

Ажылдаза ажылдазын,

Ажылдааштын арга тыпсын!

Арга тыпкаш, алдар четсин!

Кожамыктар.

Кожамыкка кончуг-ла бис,

Кожуп-кожуп салыр-ла бис.

Кожавыста класстарнын

Кожамыктаар эштери бис.

Ол-ла чарык, бо-ла чарык

Оттуг-дур бе, костуг-дур бе?

1 «В» класстын уруглары

Омак-тыр бе, сергек-тир бе.

Доруг-доруг аъттар турар

Тоора-Хемнин аъттары бе?

Бедик-бедик оолдар турар

1 «В» класстын оолдары бе.

Аъдым бажы монгун чуген

Алыксанчыг-дыр бе оолак?

Анай-Кара бисте борга

Адаарганчыг-дыр бе оолак.

Туу турар кара булут

Чаап эртер коор силер.

Туу турар чараш оолак

Чаннап эртер коор силер.

Кожамыктап ырлаан дээштин

Кыжырбанар шоотпанар

Ававыстын торуп каана

Ааспырак ажы-тол бис.

Ыры «Шайывыс».

        Дараазында аалдар улуг шайлаашкынынче кириптер. Шагаада эн-не хундулуг кижи - кадарчы. Кадарчыга аал бурузу кош-кыры болгаш анаа эжей борбак эътти инчеенче суп бээр.

ΙΙ. Кезээ «шайлаашкын».

ΙΙΙ кезээ. Чунгулаашкын.

Ховулаза ховулазын,

Хоор чылгы коданназын!

Чаашкынназа чаашкынназын,

Чаагай сиген чаптып унзун!

Салгынназа салгынназын,

Сарыг чечек сагланназын!

Орукталза орукталзын,

Очум чону олап чорзун!

Хуннезе хуннезин,

Хурен чечек хулумзурзун!

Ажылдаза ажылдазын,

Ажылдааштын арга тыпсын!

Арга тыпкаш, алдар четсин!