Сыйфат мониторингы. Укучыларның белемнәрен бәяләүдә яңа алымнар.
учебно-методический материал (4 класс) по теме

Сыйфат мониторингы. Укучыларның белемнәрен бәяләүдә яңа алымнар.

Заман таләпләренә туры килерлек сыйфатлы укыту, мәгарифнең нәтиҗәле системасын булдыру - мәгарифне үзгәртеп коруның беренче дәрәҗәдәге бурычы булып тора. Белемнең яңа сыйфаты – гомумдәүләт күләмендә ил үсешенең хәзерге заман тормыш ихтыяҗларына туры килүе. Педагогик яктан караганда, ул белемнәрнең билгеле бер җыелмасын үзләштерүгә генә түгел, ә бәлки шәхес үсешенә, аның танып-белү, конкурентлык итə алу сәләте, эшлеклелеге сыйфатлары үсешенә юнәлтелгән булуы.

Белем бирү сыйфатын арттыруда проблемалар.

Белем бирүнең вариативлыгы үсү белем сыйфатын арттыруда принципиаль яңа проблемалы ситуацияләр тудыра. Моның төп билгеләре булып түбәндәге каршылыклар тора:

-белем бирү эчтәлеге һәм максатлары дифференциациясе укучыларның белем сыйфатын бәяләү критерияләренең традицион системасы таркалуына китерә;

-мәгариф системасында барган реформалаштыру процессында белем бирү эшчәнлегенең характеры, тибы, формалары, эчтәлегенә бәйле булган педагогик инновацияләр сферасының киңәюе күзәтелә;

Әгәр белем бирү максатына ирешү дәрәҗәсе турыдан-туры белем бирүнең сыйфатына бәйле икән, укучыларның укудагы уңышлары, белем дәрәҗәсе диагностикасы нәтиҗәләре һәм стандарт таләпләре белән бу нәтиҗәләрне чагыштыру мәгариф системасының эффективлыгы турында мәгълүмат бирә ала. Шулай итеп, бу яңа идеологияне тормышка ашыруда төп шарт булып белем бирү мониторингының эффектив системасын булдыру тора. Ә бу үз чиратында системалы диагностикага һәм укыту эшчәнлегенең соңгы нәтиҗәләрен бәяләүгә бәйле.

Милли белем бирү сыйфатын үстерү максатында, белем һәм күнекмәләрне тикшерүнең яңа алымнары кулланыла башлады. Мәсәлән, Татарстан Республикасы Мәгариф һәм фән министрлыгының милли мәгарифне үстерү бүлеге һәм Мәгарифне үстерү институтының татар телен һәм әдәбиятын укыту методикасы кафедрасы тарафыннан, рус төркеме укучыларының татар теленнән белем һәм күнекмәләре дәрәҗәсен объектив билгеләү, укучыларның ирекле сөйләшә алу мөмкинлекләрен ачыклау максатында, дәүләт программасының белемнәрне бәяләү нормаларына нигезләнгән индикатив тикшерү технологиясе эшләнде һәм шуның буенча төрле район мәктәпләрендә тикшерүләр үткәрелде. Укыту процессының барышы һәм нәтиҗәләре турында алынган объектив мәгълүмат нигезендә генә белем бирү сыйфатының ни дәрәҗәдә булуы турында сүз алып барып була. Бу ү чиратында педагогик үлчәү (измерение) юлы белән башкарыла.

Үлчәү һәм бәяләү бер-берсенә тыгыз бәйле процесс. Мәгариф системасында сыйфатны үлчәү берәмлекләре булып баллар алына. Бердәм контроль үлчәү материаллары (КИМ-КҮМ) ярдәмендә укучыларның белем дәрәҗәсе тикшерелә. КҮМ материалын төзүдә нигез булып гомуми минимум таләпләренә туры килгән белем дәрәҗәсе тора. Хәзерге көндә барлыкка килгән күпсанлы дәреслекләр, программалар укытучыга белем дәрәҗәсен тикшерүдә авырлыклар тудыра. Моның өчен бердәм таләпләр, КҮМ материалының билгеле бер системага салынган кмплексын булдыру кирәк.

Мониторинг - белем бирү сыйфаты белән эшләүдә инструменталь чара.

Соңгы вакытта традицион контроль төшенчәсе, яисә диагностика сүзе урынына мониторинг сүзе кулланыла башлады. Мониторинг – “педагог-укучы” системасында өзлексез тикшерү эшчәнлеге, үз чиратында ул укучыларның белем үзләштерүдә үсешен күзәтергә һәм вакытында укытучыга кирәк кадәр төзәтүләр кертергә ярдәм итә. Башкача әйткәндә, мониторинг ул – укучыларның белем, күнекмәләр дәрәҗәсенең үсешен күзәтү, планлаштыру, тикшерүнең комплекслы системасы. Мәктәптә укучыларның белемнәрен өзлексез тикшерү, өйрәнү системасы буларак мониторинг системасын булдыру һәм аны куллану уйланып төзелгән методика булдыруны таләп итә. Бу төр массакүләм эшчәнлек үз эченә түбәндәге этапларны ала:

Тикшерүгә әзерлек;

аны үткәрү;

алынган мәгълүматларны анализлау;

статистик яктан аларга интерпритация ясау.

КҮМ һәр предмет буенча үткәрелергә мөмкин. Бердәм таләпләр нигеендә КҮМ нәтиҗәләре матрицага кертелә, һәр укучы буенча аерым анализ ясала һәм гомумиләштерелә, хаталарның тибы билгеләнә, укытучы хаталарның сәбәбен, характерын аңлата. Аннан нәтиҗәләр һәр класс буенча, параллель буенча гомумиләштерелә, динамика ачыклана.

Бу тикшерү алымы нигезендә укытучы укучыларның укыту материалын ни дәрәҗәдә үзләштерә алуын ачыклый, объектив белемнәрен бәяләп, укучыларның җитешсезлекләрен вакытлы күрә һәм аларны төзәтә ала. Системалы тикшерү укучыларның нинди тема, бүлек буенча авырлыклар кичерүен аңларга һәм шуларны тулылындыру, төзәтү өстендә эшләүнең иң уңышлы төре. Шул исәптән укытучыга педагогик процессны оештырудагы кимчелекләрне, үз эшендәге хаталарны да күрергә ярдәм итә. Бу төр тикшерүнең тәрбияви ягы да бар: системалы контроль укучыларны регуляр әзерләнеп йөрергә, дисциплинага өйрәтә.

Белемнәрне тикшерү һәм аның сыйфатын бәяләү - укучылар ирешкән белем дәрәҗәсен дәүләт стандарты, минимумы таләп иткән белем һәм күнекмәләргә туры килү - килмәвен чагылдыра.

Уку нәтиҗәләрен тикшерү төрләренә агымдагы контроль, тематик һәм йомгаклау контроле керә. Йомгаклау контроле чирек, яртыеллык, ел эчендә укыту нәтиҗәләрен тикшерү формасында була. Теләсә нинди теманы өйрәнүнең уңышлылыгы алда бирелгән белемнәрнең үзләштерү дәрәҗәсенә бәйле. Әгәр укытучы укучыларның белем һәм күнекмәләрен тикшереп, контрольдә тотмаса, ул алдагы укыту процессын дөрес һәм уңышлы итеп төзи, оештыра алмас иде. Моны ул диагностика ярдәмендә тормышка ашыра. Бу очракта контроль кисешләр (срез) үткәрелә. Кисеш үз чиратында баштагы белемнәрне соңрак алган белемнәр белән чагыштыру өчен кирәк. Укучыларның өлгерешендә, белем сыйфатында үсешләр бармы, әллә киресенчә ул түбәнәйгәнме?

Агымдагы тикшерү күбрәк телдән сорау алу, перфокарта, тестлар(6-8) соңгы 2-3 дәрес материалын кертеп төзелә.

Йомгаклау контроле - алган белемнәрне йомгаклау, ирешелгән уңышларны бәяләү. Ул язмача тест, компьютердагы тестлар, зачет, имтихан, контроль эш формасында кулланыла.

Татар теленнән белем үзләштерү дәрәҗәсен билгеләү методикасы.

Башлангыч сыйныф.

Укучыларның белем, осталык һәм күнекмәләрне бәяләү нормалары унберьеллык мәктәпнең башлангыч сыйныфлары өчен төзелгән программаларның таләпләренә нигезләнә һәм укучыларның ана телендә язмача башкарган эшләренә бәя бирү критерийларын үз эченә ала. Укучыларның эшчәнлеген бәяләүгә заман таләпләрен искә алып, башлангыч сыйныфларда “4” баллга нигезләнгән система алына.

1 сыйныфта белем, күнекмәләргә контроль тикшерү ел азагында уздырыла. Контроль эшкә 15 сүздән торган басма шрифтлы текст я күчереп, я диктант итеп язу өчен тәкъдим ителә. Эш телдән әйтеп бәяләнә, нәтиҗәләрнең программа таләпләренә туры килү-килмәве ачыклана, ишетеп яки күчереп язган текстта хаталар саны 5 тән артмаса, эш канәгатьләнерлек дип санала.

2-4 сыйныфларда йомгаклау контроль эшләре гадәттә грамматик биремле диктант формасында уздырыла. Грамматик бирем сүз һәм җөмләләрне өлешчә яки тулысынча тикшерүдән тора. Диктант һәм грамматик бирем өчен аерым билгеләр куела. Грамматик биремле диктант тексты, өйрәнелгән грамматик материал белән бәйле булырга тиеш, чөнки алар шул материалның үләштерелү дәрәҗәсен һәм укучыларның аны телдән һәм язма сөйләмдә куллана белүен ачыклый.

Башлангыч сыйныф укучыларының белемнәрен тикшерү һәм аның сыйфатын бәяләү түбәндәге формула буенча билгеләнә:

К1 * 100%

Хбс= К2

Хбс - укучыларның белем сыйфаты (бу сыйфат аттестация үтүче укытучының квалификацион категориясенең чикләнмәләренә туры килергә тиеш);

К1- эшне хаталарсы яки 2 орфографик, 1 пунктуацион яисә 1 орфографик һәм 2 пунктуацион хаталар белән башкарган укучылар саны;

К2- сыйныфтагы укучылар саны яки эшне башкарган укучылар саны.

Аттестацияләнә торган укытучының эшчәнлеген бәяләүдә түбәндәге чикләнмәләр исәпкә алына:

А) 1 категориягә аттестацияләнә торган укытучының 5% укучылары 1-2 дән күбрәк орфографик хата җибәрергә тиеш түгел;

Б) югары категориягә- 75%;

В) икенче категория-55%.

Укучыларның татар теленнән белем дәрәҗәсен бәяләү күрсәткече (рус телле укучылар өчен)

Язма эш өчен максималь балл -22.

Бәяләү критерийлары түбәндәгеләр:

I. Язма эшнең эчтәлеге.

К1. Башлангыч текстның эчтәлеген аңлау (максималь балл-3)

К2. Башлангыч текстны тел ягыннан анализлау (максималь балл-3)

К3. Үз фикерен белдерү (максималь балл-3)

II Язма сөйләмнең бөтенлеге.

К4. Мәгънәви бөтенлеге һәм композицион дөреслеге (максималь балл-3)

К5. Тел-сурәтләү чараларының байлыгы һәм сөйләмнең сәнгатьлелеге (максималь балл-2)

III Грамоталылык.

К6. Орфографик нормаларның саклануы (максималь балл-2)

К7. Пунктуацион нормаларның саклануы (максималь балл-2)

К8. Тел нормаларының саклануы (максималь балл-2)

К9. Язма сөйләм нормаларының саклануы (максималь балл-2)

Эшнең күләме 50 сүздән ким булмаска тиеш. Язма эшне бәяләгәндә грамматик (тел) һәм сөйләм хаталары аерым карала. Укучы язмасында 4 тән артык орфогрфик хата булса, 7 критерий буенча эш 0 балл белән бәяләнә.

Укучыларның татар теленнән белем дәрәҗәсен бәяләү күрсәткече (татар мәктәпләре өчен)

Язма эш өчен максималь балл -22.

Бәяләү критерийлары түбәндәгеләр:

I. Язма эшнең эчтәлеге.

К1. Үз фикерен белдерү (максималь балл-3)

II Язма сөйләмнең бөтенлеге.

К2. Мәгънәви бөтенлеге һәм композицион дөреслеге (максималь балл-3)

К3. Тел-сурәтләү чараларының байлыгы һәм сөйләмнең сәнгатьлелеге (максималь балл-2)

III Грамоталылык.

К4. Орфографик нормаларның саклануы (максималь балл-2)

К5. Пунктуацион нормаларның саклануы (максималь балл-2)

К6. Тел нормаларының саклануы (максималь балл-2)

К7. Язма сөйләм нормаларының саклануы (максималь балл-2)

Эшнең күләме 50 сүздән ким булмаска тиеш. Язма эшне бәяләгәндә грамматик (тел) һәм сөйләм хаталары аерым карала. Укучы язмасында 4 тән артык орфогрфик хата булса, 7 критерий буенча эш 0 балл белән бәяләнә.