Адыгэ Республикэр.
план-конспект урока (1 класс)

Ш1ЭНЫГЪЭМРЭ ГЪЭСЭНЫГЪЭМРЭ Я МИНИСТЕРСТВ

АНАХЬЫШ1УР КЪЭЗГЪЭНАФЭРЭМ ФЭШ1 - ЗЭНЭКЪОКЪУ

ТЕМЭР:

«АДЫГЭ РЕСПУБЛИКЭР»

Зыгъэхьазырыгъэр:

Джэджэхьэблэ гурыт еджап1эу №7

иапэрэ класс ик1элэегъаджэу

Бэрзэдж Светлан Казбек ыпхъур,

стажыр илъэс 21,

апшъэрэ категорий.

                                                   2019-рэ илъэс

Темэр: «Адыгэ Республикэр» (слайд-2)

Мурадыр:

-адыгэхэм къэралыгъо гъэпсык1э я1э зэрэхъугъэм нэ1уасэ фэш1ыгъэнхэр;

-республикэу зэрысхэм идэхагъэрэ, ибайныгъэрэ агъэлъэп1энэу егъэсэгъэнхэр;

-Адыгэ Республикэм икъэлэшъхьа1эу Мыекъуапэ ехьыл1агъэу к1алэмэ агъотыгъэ ш1эныгъэмэ хэхъоныгъэхэр фэш1ыгъэнхэр;

-жабзэм ихэгъэхъон 1оф дэш1эгъэныр (слайд-3)

Нэрылъэгъу 1эпы1эгъухэр: Адыгэ Республикэм ил1ышъхьэ  икарт, Теуцожь районым  итхьэматэ икарт, Джэджэхьэблэ коим ипащэ икарт , Джэджэхьэблэ гурыт еджап1эу №7 идиректор икарт,  интерактивнэ доскэр, слайд зэфэшъхьафхэр Адыгэ Республикэм ехьыл1агъэхэу, адыгэ быракъыр, музыкальнэ центрэр, микрофоныр, ноутбукыр, адыгэ шъуашэхэр.

                                                Урокым ик1уак1.

1. Урокым изэхэщэн.

К1-дж.   Шъуимафэ ш1ух!

К1-к1 . Опсэу!

2. Рефлексиер.

К1-дж . Зэк1эми непэ анэгу зэ1ухыгъэу, чэфэу къэк1уагъэхэмэ  джы тежъугъэплъ. Шъуистолмэ сурэтэу ателъхэр къэшъу1этыхэри къэжъугъэлъагъу, шъхьадж непэ изэрэщыт.(къа1этышъ къагъэлъэгъо)

Непэ чэфынчъэу зы нэбгырэ къэк1уагъ. Зэк1эми ар къызэрэдгъэчэфыжьыщтым ыуж титыщт.

3. Темэм изэхэфэн.

Урокым итем, имурадхэр.

К1-дж.Тихэгъэгу к1асэу тигупсэр

Адыгэ ч1ыгушъ терэ1.

Зы бын-унагъоу лъэпкъыбэр

Щызэгуры1оу щэрэ1.(слайд-4)

К1-дж .Мы усэр сыда  къызтегущы1эрэр?

К1-к1у.Ти адыгэ ч1ыгоу ти Адыгей.

К1-дж. Тэрэз. Зэк1эми къэшъуш1агъэн фае непэ темэу тызтегущы1эщтыр.

К1-к1у. Адыгэ Республикэр ары.

К1-дж. Тэрэз.  Ти Адыгэ Республик непэ тызтегущы1эщтыр.

Мурадэу ти1эр:

- адыгэхэм къэралыгъо гъэпсык1э я1э зэрэхъугъэм нэ1уасэ тыфэхъущт,

-республикэу тызэрысхэм идэхагъэрэ, ибайныгъэрэ  джыри тытегущы1эщт;

-Адыгэ Республикэм икъэлэшъхьа1эу Мыекъуапэ ехьыл1агъэу  ш1эныгъэу жъугъотыгъэмэ ахэдгъэхъощт;

-жабзэми ихэгъэхъон 1оф дэтш1эщт;

-блэк1ыгъэ урокым тызэрыгущы1агъэр тыгу къэдгъэк1ыжьыщт.

К1-дж. Сыд фэдэ хэтэрык1ха шъуянэ – шъуятэхэм къагъэк1хэрэр?

К1-к1у.Бжьыны, бжьыныф, щыбжьый, нэшэбэгу, пхъы, къэбы, гыныплъ ык1и нэмык1хэри.

К1-дж. Адэ хэтэрык1хэр агъэт1ысхьэхэ хъумэ шъуадэ1эпы1а шъуянэ-шъуятэхэм?

К1-к1у. Тадэ1эпы1э.

К1-дж. Дэгъу, шъучан зэк1эми. Джы хэтэрык1хэм афэгъэхьыгъэу хырыхыхьэ къашъуш1э.

              Къупшъхьэ къызхэмык1, лъы къызк1эмычъ .

К1-к1у. Къэбы.

К1-дж. Тэрэзэу къэп1уагъ, ул1эхъупхъ! (сурэтыр къясэгъэлъэгъу)

Анахь дэгъоу къеджэнэу къызэзгъэш1агъэр къедгъэджэщт (нэбгырит1у къесэгъаджэ)

4. Темак1эм икъэ1отэн.

К1-дж. Непэ Ти Адыгэ Республикэ  тытегущы1эщт, идэхагъэрэ ибайныгъэрэ  къит1отык1ыщт, ч1ып1э дахэу и1эхэр зэдгъэш1эщтых.

Адыгея зыт1ок1э къыубытырэр бэ. Ащ ич1ыгу мафэ къэси нахь зеушъомбгъу, идэхагъи хэхъо зэпыт. Тэ тич1ыгоу тызщыпсэурэм тызэреджэщтыгъэр Адыгэ Автономнэ область, ау чъэпыогъум  и 5-м 1991-рэ илъэсым щегъэжьагъэу Адыгэ Республикэ тыхъугъ. Тиреспубликэ чэщи мафи нахь дахэ  мэхъу, ипсыхъо чъэрхэм заушъомбгъу, имэзы дахэхэр нахь к1ыры мэхъух. Тиреспубликэ идэхагъэ нэр п1эпехы.

К1-дж. Хэта шъуащыщэу къэзы1ощтыр л1ышъхьэу  тиреспубликэк1э ти1эр?

К1-к1у. Тиреспубликэ ил1ышъхьэр Къумп1ыл Мурат Къэралбый ыкъор ары.

К1-дж. Тэрэз. Мары шъукъеплъ икарт.(слайд-5)

 Ар  тиреспубликэ къызтехьагъэм щегъэжьагъэу, ти Адыгее бэ хэхъуагъэр, зэригъэдэхэщтым лъэшэу пылъ. Мары тикъуаджэу Джэджэхьаблэ Нэхэе Аслъан ыц1э зыхьырэ культурэм иунэу дэтым гъэцэк1эжьынышхохэр щаригъэш1ыгъэх, ар нахь к1эрак1э ык1и зэтегъэпсыхьагъэ хъугъэ. Чылэм дэсхэр лъэшэу мэгуш1ох ык1и  ащ фэразэх.

К1-дж.Хэт къы1ощта районэу тызэрысым ыц1эр?

К1-к1у. Теуцожь район.

К1-дж. Тэрэз. Зэк1эмк1и Адыгэ Республикэм районибл  хахьэ. Ахэри шъуш1эн фае.

Теуцожь, Тэхътэмыкъое, Красногвардейскэ, Джэджэ, Кощхьэблэ, Шэуджэн ык1и Мыекъопэ  районхэр (слайд-6-12)

К1-дж. Адэ шъуащыщ горэм еш1а Теуцожь районымк1э титхьэматэ?

К1-к1у. Хьэк1мамыкъо Азэмат Щамсэдинэ ыкъор ары.

К1-дж. Тэрэз. Мары шъукьеплъ икарт (слайд-13)  Тирайон зэригъэдэхэщтым лъэшэу ари пылъ. Адыгэ шъуашэхэри шъуфаригъэш1ыгъэхэу шъущыгъэу шъукъашъо. Зэк1эхэми лъэшэу тыфэраз.  

К1-дж. Джэджэхьэблэ коим пащэу и1эр зэк1эми шъош1эн фае (слайд-14) Уджыхъу Алый Пщымафэ ыкъор .Мары Мартым и 8-м Джэджэхьаблэ культурэм иунэу дэтым мэфэк1ышхом къызэрэщыгущы1агъэр зэк1эми зэхэшъухыгъэ. Тибзылъфыгъэхэм мэфэк1ым пае къафэгуш1уагъ, гущы1э дэхабэ къафи1уагъ мэфэк1ым хэлэжьагъэхэм. Ари шъуш1эн фае.

К1-дж. Тиеджап1эк1э 1эшъхъэтетэу ти1эр шъош1эн фае зэк1эми.

Хэт къы1ощт ащ ыц1э?

К1-к1у.Чык1 Зэир Юсыф ыпхъур ары.

К1-дж. Тэрэз. Маары шъукъеплъ ащ икарт (слайд-15). Ныбжьык1 нахь мыш1эми чан, иш1эныгъэхэм ахегъэхъо зэпыт, еджап1эр зэригъэдэхэщтым ыуж ит. К1элэц1ык1ухэми шъхьэк1афэ фаш1ы. И1офш1эн ш1у елъэгъу.

К1-дж. Республикэм конституции, быракъи, герби , гимни  и1эх.

Адыгэ Республикэм иапэрэ Конституциер 1995-рэ илъэсым гъэтхапэм и 10-м аштагъ.

Адыгэ Республикэм игерб итеплъэк1э хъураеу щыт, ышъхьагък1э лентэм урысыбзэрэ ык1и адыгабзэк1э «Адыгэ Республик» тетхагъ.

Лентэм ыгузэгук1э жъогъошхо, ыбгъуит1ук1э чъыгае ык1и лэчъэ тхьапэхэр, коцышъхьэ дышъашъохэр, натрыфышъхьэхэр теш1ыхьагъэх. «Урысые Федерациер» зыфи1орэр гущы1эхэм иапэрэ хьарыфхэр ащ тетхагъэх, ахэмэ ашъхьагъ хьалыгъурэ щыгъурэ зытелъ 1анэр теш1ыхьагъ. Хъураем ыгузэгук1э мэш1отхъуабзэр къызпилъэсык1ырэр шэу нарт эпосым ил1ыхъужъ шхьа1эу Саусэрыкъо зытесыр теш1ыхьагъ.(слайд-16).

К1-дж. Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо быракъ лъапсэ фэхъугъэр я X1X- рэ л1эш1эгъум ия 30-рэ илъэсхэм адэжь Черкесием (Адыгеим) историческэ быракъэу и1агъэр ары.

К1-дж.Хэта зыш1эрэр быракъым ышъо?

К1-к1у. Адыгэ быракъым ышъор уцышъо.

К1-дж. Тэрэз. Быракъым уцышъо, ышъхьагък1э дышъэ жъогъуибгъу хъурэе ныкъоу гъэпсыгъэу, ык1и ащ ыч1эгък1э т1эк1у нахь къехьыхыгъэу жъогъущ теш1ыхьагъ.

Быракъым ыгузэгурэ ыч1эгърэ зэдиубытэу апэхэр дэгъэзыягъэхэу зэтедзэгъэ щэбзэщищ теш1ыхьагъ. Быракъым ышъо щы1эныгъэм, гъэш1э гъунэнчъэм ятамыгъэу щыт. Жъогъо 12-р адыгэ  лъэпкъ 12-мэ адештэх. Щэбзэщ зэтедзэгъищыр адыгэ л1экъо 12-мэ язык1ыныгъэ, язэгуры1оныгъэ язэпхыныгъэ ятамыгъ. Джаущтэу Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо быракъ адыгэ лъэпкъым итарихърэ икультурэрэ япхыгъэ шъыпкъэу щыт.(слайд-17)

К1-дж. Хэт къы1ощта, Адыгэ Республикэм  игимн зэгорэм зэхэшъухыгъа?

К1-к1у. Зэхэтхыгъ. Еджап1эм тыпэхьажьы , е тыкъыпэк1ы зыхъук1э къырагъа1о.

К1-дж. Адэ гущы1эхэр  ык1и орэдышъор зыер шъош1а?

К1-к1у. Гущы1эхэр зыер Мэщбэш1э Исхьакъ, орэдышъор зыер Тхьабысымэ Умар.

К1-дж. Тэрэзэу къэш1уагъ.(слайд-18)

Джы зэк1эми шъукъедэ1у.. Гимныр къы1о зыхъук1э ущытэу уедэ1унэу щытышъ, зэк1эми тыкъэтэджы.(музыкальнэ центрэр къыхэсэгъанэ).

Тэт1ысыжьы.

5. Тхылъым дэт текстым 1оф дэш1эгъэныр.

Джы тхылъым дэт текстым нэ1уасэ тыфэхъун. Зэк1эми нэк1убгъоу 134 къыхэтэгъэщы.

Сыкъеджэ тхылъым дэт текстэу «Адыгэ Республикэр» .

Упч1эхэр афэсэгъэуцу:

1. Сыда адыгэхэм къэралыгъо зэфэшъхьафхэм ащыпсэунхэ фаеу  зык1эхъугъэр?
2.  Сыда адыгэхэр ренэу зык1эхъопсыхэрэр?
3. Адыгэхэм ежь яеу къэралыгъо я1э зэрэхъугъэр сыда къэзыушыхьатырэр?

1эпы1эгъу сафэхъузэ упч1эхэм яджэуап къясэгъа1о. Адыгэ Республикэр Урысыем зэрэщыщыр зыщагъэгъупшэ зэрэмыхъущтыр агурысэгъа1о.

Нэмык1 къэралыгъомэ арыс адыгэхэр бэрэ къытхахьэ зэрэхъугъэхэр, къэк1ожьыпэхэри зэрахэтыр къэсэ1уатэ.

Къас1орэр къык1а1отык1ыжьызэ къесэгъаджэх.

Агук1э еджэх, чэзыу-чэзыру нэбгыри 4-5 къесэгъаджэ, къызэпадзэзэ къеджэх.

6. ФИЗМИНУТКЭМ ИЯГЪЭШ1ЫН.

7. Зэнэкъокъум иш1ын.

К1-дж.Зэнэкъокъу ц1ык1у джы тш1ыщт . Хэт нахь псынк1эу ык1и нахь дахэу адыгэ быракъ къыш1ыщт.

(быракъыр къаш1ы, нахь дахэхэр доскэм къыпысэлъэх)

 Адыгеем фэгъэхьыгъэу орэдыбэ ти1.

Джы орэдэу «Си Адыгей» зыфи1орэр къэтэжъугъа1у.

(орэдыр къа1о)

Дэгъоу къэш1уагъ, тхьашъуегъэпсэу!

8. Жабзэм ихэгъэхъон.

        Джы мыщ фэдэ упч1э си1.

        Хэт къы1ощта Адыгэ Республикэм икъэлэшъхьа1эу ти1эр?

        Къалэу Мыекъуапэ.

        К1-дж. Тэрэз. Адэ сыда ащ « Долина яблонь» зык1ыра1орэр?

       К1-к1у. Мы1эрысабэ къызщык1ырэ ч1ып1э – къуапэу зэрэщытыр ары.

К1-дж. Мыекъуапэ - Адыгэ Республикэм икъэлэшъхьаl. Ар псыхъоу

Шъхьэгуащэ кlэлъырыт. Мыекъуапэ къэлэ дах, иурамхэр занкlэх, къаб-

зэх. Урам напцэхэм чъыг дахэхэр бэу къащэкlых. Адыгэ Республикэм

 игупчэу Мыекъуапэ иурам шъхьаlэ зэреджэхэрэр Краснооктябрьск.

Мыекъуапэ итарихъ гъэшlэгъоны. Тарихъым исаугъэтхэр

къалэм бэу дэтых. Зэкъошныгъэм ыцlэкlэ щыт площадым ит саугъэтыр

зэхьылlагъэр адыгэхэмрэ урысхэмрэ азфагу илъ зэкъошныгъэр бэшlа-

гъэу къызэремыжьагъэр ары. Лlыхъужъитlум аlыгъ тхылъым тетхагъэр:

« « Навеки с Россией». Мыр зышlыгъэр скульптор цlэрыlоу М.Г. Манизер.

Адыгэ просветительхэм, писателэу Кlэрэщэ Темботи ясаугъэтхэр къа-

лэм дэтых. Къалэм музейхэр, театрэхэр, концертнэ залхэр, выставочнэ

залри дэтых. Архитектурэмри искусствэми ялъэныкъокlэ мэщытэу дэ-

 тыр анахь дахэу, гъэшlэгъонэу дунаим тетмэ ащыщ. Мэщтым исурэт

зыгъэпсыгъэр зэлъашlэгъэ художникэу Бырсыр Абдулахь. Мыекъуапэ

чыристан диныр зылэжьрэмэ ячылысхэри дэтых.

Къалэу Мыекъуапэ культурэмрэ гъэсэныгъэмрэ ягупч. Къалэм

университети, технологическэ институти ыкlи нэмыкl еджапlэхэри дэтых.

Тикъалэ Россием ичlыпlэ зэфэшъхьафхэм ыкlи нэмыкl хэгъэгу-

мэ къарыкlыгъэ студентыбэ щеджэ.

Мыекъуапэ цlыф лъэпкъ зэфэшъхьафэу дэсыр бэ. Ахэмэ къа-

лэм итарихъ къагъэбаи.

Мыекъуапэ индустриальнэ ыкlи финансовэ центр. Мыекъуапэ предприятиехэр, банкхэр бэу дэтых.

Мыекъуапэ тэ шlу тэлъэгъу, тырэгушхо (слайд 19-44)

К1-дж. Ти Адыгэ Республикэ джыри зы къалэ хахьэ. Ар Адыгэкъал. Мары шъукъеплъ. Ари шъуш1э фае (слайд-45)

К1-дж.Тыдэ щыпсэурэ адыги анахьэу къызэрэтэхъуапсэрэр тиныдэлъфыбзэ дахэу зетхьаным иамалхэр зэрэти1эр ары. Адыгабзэк1э тызэреджэрэ тхылъхэр тиреспубликэ къыщыдэк1ых. Адыгэ тхак1охэр, усак1охэр, ш1эныгъэлэжьхэр ти1эх. Адыгэ гъэзетхэри журналхэри къыдэк1ых. Радиоми телевидениеми къэтынхэр адыгабзэк1э ащэк1ох. Ащ фэдэ фитныгъэхэр , амалхэр адырэ къэралыгъохэм ащыпсэурэ адыгэхэм я1эхэп.

К1-дж.Джэджэхьаблэ э щыщэу гъэзетэу «Адыгэ макъэм» иредактор шъхьа1эу Дэрбэ Тимур Исмахьилэ ыкъом игугъу къэсш1ы сш1оигъу.Ар еджагъ, гъэсагъэ, ищытхъу хэхъо зэпыт, щысэтехып1эу тичылэк1э ти1. Зэк1эми шъуш1эн фае ащ фэдэ к1элэ гъэсагъэ тичылэк1э зэрэти1эр. Мары шъукъеплъ (слайд-46)

К1-дж.Титхак1охэм усэ дэгъубэ атхыгъ тикъалэ фэгъэхьыгъэу.

 Яхъул1э Сэфэр иусэу «Тикъэлэ дах » зыфи1орэм сыкъеджэ.

Гъэтхэпэ урамхэр къызэлъэкIэракIэх,

Шъошэ шъонтIабзэкIэ ахэм зыкъафап.

О тикъалэ дахэу, хэкум икъэлашъхьэу

О сигупсэ дэдэу, къалэу Мыекъуап.

О уисад бырабэхэр жьыбгъэм дэIушъашъэх,

Уипсыхъоу Шъхьэгуащэ хэкум идэхапI.

Тыдэ зыдгъэзагъэми тэ тыгу имыкIырэр

Хэкум икъэлашъхьэу, къалэу Мыекъуап.(слайд-47)

К1-дж.Мы усэм къыре1отык1ы тикъэлашъхьа1ы идэхагъэ.

К1-дж.Кlалэхэр, мыщ фэдэ гущыlэжъ щыl: «Мамырныгъэр дышъэ къушъхьэм

нахь лъапl». Ащ къик1ырэр - Ти Адыгэ Республикэ цlыкlу зауи, бани имылъынэу, мамыр тыгъэр ышъхьагъ ит зэпытынэу   ары.(слайд-48)

К1-дж.Тэ адыгэхэм шъуашэу ти1эхэм афэдэу дэхэ дэдэу зыми и1эп.

 К1-дж. Хэт къы1ощт сыд фэдэ адыгэ къашъоха зыц1э къешъу1он шъулъэк1ыщтыр?

К1-к1у. «Зэфак1у», «Ислъамый», «Зыгъэлъат», «Удж-хъурай».

К1-дж. Мары шъукъеплъ тикъэшъок1о купэу «Налмэсым»  къыш1ырэ къашъохэм.

(слайд-49-52)

К1-дж.Анахь дэгъоу къашъоу шъухэтым тежъугъэплъ. Къашъоу  «Ислъамыир » къэтэжъугъэш1.

(к1алэрэ пшъашъэрэ къашъох шъуашэхэр ащыгъыхэу)

К1-дж. Хэтрэ ц1ыф лъэпкъи , илъэпкъ тарихъэу къык1угъэр ыш1эн фае. 1ущы1эжъэу «Шъэ зэхэпхыным нахьи, зэ плъэгъумэ нахьыш1у» зыфи1орэм мэхьэнэшхо и1. Уилъэпкъ ш1у плъэгъун , уасэ фэпш1ын фае.

9. Урокым изэфэхьысыжьын. (слайд-53)

К1-дж. Непэрэ урокыр шъугу рихьыгъа?

К1-к1у. Тыгу рихьыгъ.

К1-дж. Сыда анахьэу шъугу рихьыгъэр?

К1-к1у.Тикъэлэшъхьа1эу Мыекъуапэ классым тызэрэч1эсэу экскурсие тыщы1агъ.

Ч1ып1э дахэу и1эхэр тлъэгъугъэх.

К1-дж. Сыд шъугу къэк1ыжьыгъэр мы сурэтхэр зышъолъэгъум?

К1-к1у.Тянэхэм, тшыхэм так1ыгъоу гъэпсэфап1э тыздак1ощтыгъэ ч1ыпэхэр тыгу къэк1ыжьыгъэх.

К1-дж. Сыд фэдэ гущы1ак1э шъуижабзэ непэ хэжъугъэхъуагъэр?

К1-к1у. Мыекъуапэ «Долина яблонь» зык1ыра1орэр - мы1эрысабэ къыщык1эу зэрэщытыр ары.

К1-дж. Сыдигъуа Адыгэ Республикэ тызыхъугъэр?

К1-к1у.Чъэпыогъум и 5, 1991-рэ илъэсыр ары.

К1-дж. Тэрэз. Хэт Адыгэ Республикэм Л1ышъхьэу и1эр?

К1-к1у .Къумп1ыл Мурат Къэралбый ыкъор.

К1-дж. Тэрэз.

10. Рефлексиер.

К1-дж. Урокыр зэк1эми шъугу рихьыгъэмэ ,джы сурэтэу шъуистолмэ ателъхэр къашъуштэхэри тежъугъэплъ зэк1эри къэчэфыжьыгъэмэ.

К1-к1у. Къаштэх сурэтхэр къагъэлъагъо-зэк1эри чэфы

К1-дж. Непэ тызтегущы1агъэм къэк1орэ урокым тыгу къэдгъэк1ыжьыщт, тытегущы1эжьыщт.

К1-дж. Зэк1эми дэгъоу шъухэлэжьагъ, тхьашъуегъэпсэу! Хъярк1э.

К1-к1у. Опсэу.