Дурген - чугаалар
материал

Дурген-чугаа.

1. Билдим, билдим
   Биче шынаа,
   Шынаалаза __
   Шыктыг алаак,
   Алаактаза __
   Арбын сүрүг,
   Сүрүглезе ___
   Сүттүг инек,
   Инектезе __
   Итпек, хойтпак,
   Хойтпактаза __
   дооза тодар,
   Тодарлаза __
   Тодуг-догаа.

2.  Билдим, билдим __
   Биче хая,
   Хаялаза __
   Канзаң маас,
   Маастаза __
   Барба чүве,
   Чүвелезе __
   Чичик буга,
   Бугалаза __
   Мугур-доос,
   Доостаза ___
   Дошкун-Белек,
   Белектезе ___
   Бээ-шаа,
   Шаалаза __
   Чарык-курзук,
   Курзуктаза___
   Куу туман,
   Туманназа __
   Дуган-хүрээ,
   Хүрээлезе __
   Хүрээ дагыл,
   Дагылдаза __
   Дагыл-ла шоом.

3. 
   Билдим-билдим __
   Биче шана,
   Шаналза __
   Шаптык хая,
   Хаялаза __
   Кааң маас,
   Маастаза __
   Булуң-Доос,
   Доостаза __
   Дойту белен,
   Беленнезе __
   Бээ далган,
   Далганназа __
   Даа төгүс,
   Төгүстезе __
   Дөрбен каас,
   Каастаза __
   Кара черим,
   Черимнезе___
   Чеди кулаш,
   Кулаштаза __
   Куу туман,
   Туманназа __
   Дүктүг ары,
   Арылаза __
   Арбын кузук,
   Кузуктаза __
   Куу хаг.

4. 
   Билдим-билдим
   Биче шынаа,
   Шынаалаза __
   Шыргай сериин,
   Серииннезе ___
   Сериин чайлаг,
   Чайлаглаза __
   Чаагай сиген,
   Сигеннезе __
   Шими долар,
   Доларлаза __
   Доскаар хойтпак,
   Хойтпактаза __
   Хоолулуг чем.
5. 
   Билдим - билдим,
   Биче шынаа,
   Шынаалаза __
   Шыргай арга,
   Аргалаза __
   Арай кадыр,
   Кадырлаза __
   Каскак озаң,
   Озаңназа __
   Орук кокпа,
   Кокпалаза __
   Хорум көшке,
   Көшкелезе __
   Көк туман,
   Туманназа _
   Тудуш меңги,
   Меңгилезе __
   Бедик чалым,
   Чалымназа __
   Чаъс дамды,
   Дамдылаза __
   Дааш-шимээн,
   Шимээннезе,
   Шиг-шаг,
   Шаалаза __
   Чарык хооргал,
   Хооргалдаза,
   Кончуу дегет,
   Дегеттезе –
   Дедир бат,
   Батса-батса __
   Балык оорга,
   Ооргалаза __
   Озаң шыргай,
   Шыргайлаза __
   Шырыш хадың,
   Хадыңназа __
   Кадыр ий,
   Ийледирге__
   Иргек адыг,
   Адыглаза __
   Ала карак,
   Карактаза __
   Хараалдыг боо,
   Боолаза __
   Борбак чүрек,
   Чүректезе,
   Чүктешки,
   Чүктешкиде, __
   Чүлдү, ужа, төш!
6. 
   Көрдүм-көрдүм
   Көккүр дээрим!
   Дээрлезе __
   Дээлдиген куш.
   Кушкаштаза__
   Куду шынаа,
   Шынаалаза__
   Чылгы сүрүг,
   Сүрүглезе __
   Сүвүр-Таңды,
   Таңдылаза __
   Тараалыг шөл,
   Шөлдендирзе,
   Шөге-шөге,
   Шөгелезе__
   Чөөктүг өшкү,
   Өшкүлензе __
   Өреме, сүт,
   Сүттендирзе __
   Сүт дег айдың,
   Айдыңналза __
   Аалда инектер,
   Инектендирзе __
   Итпек, хойтпак,
   Хойтпактаза __
   Хонук үспес,
   Үспестезе __
   Үзүм-чигир,
   Чигирлезе__
   Чиирбейлиг тал,
   Талдандырза __
   Тала-дугай,
   Дугайлаза__
   Дугай-Бажы,
   Баштандырза __
   Баглаашта аът,
   Аъттаныпса__
   Акы-чеңге,
   Чеңгелигде __
   Чеми чемзиг!
7. 
   Билдим-билдим
   Бир-ле чүүлдү
   Чүл дизе__
   Чүлдү-чүрек,
   Чүректезе __
   Чүген суглуу,
   Суглуктаза –
   Сула челер,
   Челерлезе,
   Чедер хову,
   Ховулаза__
   Хомду сынныг,
   Сынныглаза__
   Сыйда бора,
   Боралаза __
   Бодум аъдым.

8. 
   Өскелер-даа,
   Өөрлер-даа,
   Өөдежоктар-даа,
   Өөлет, дөрбет-даа,
   Өөр куштар-даа,
   Өөр чон-даа,
   Өске-башка-даа,
   Өөр-өнер-даа,
   Өөреникчи чон-даа,
   Өөрүшкүлүг чон-даа
   Өөрүшкүлүг чоруп тур.
9. 
   Дөө Ак-Хая ортузунда
   Беш тарлан-шокар
   Сарлык шарызын
   Беш тарлан-шокар
   Сарлык шарызы дивес болза,
   Кандыг тарлан-шокар
   Сарлык шарызын
   Беш тарлан-шокар
   Сарлык шарызы дээр боор.
   Торлаа, тогдук, торга, таан,
   Терек, терезин, тен, тал,
   Терге, тавак, тон, тонак,
   Таңныыл, тараачын, төлээ,
   Дес-дараалаан дес-дараа.
   Чарык паш
   Чаваналаттынза,
   Чаваналаттынзын,
   Чаваналаттынмаза,
   Чаваналаттынмазын!
   Чадыр өг
   Өглеттинзе,
   Өглеттинзин.
   Өглеттинмезе,
   Өглеттинмезин!
   Чарык пажың
   Чаваналаттынза __
   Чаваналаттынзын,
   Чаваналаттынмаза___
   Чаваналаттынмазын!
   Чарык хараачаң
   Маганалаттынза __
   Маганалаттынзын.
   Маганалаттынмаза__
   Маганалаттынмазын!
   Буга база бустазын,
   Булут база бусталзын.
   Булут база бусталзын,
   Буга база бустазын.
   Эзирни хоюзар,
   Эзерни чазаар,
   Эзерни чазаар,
   Эзирни хоюзар.
   Кижини кижи кижи дээрге,
   Кижини кижи кижи дээр.
   Кижини кижи кижи дивеске,
   Кижини кижи кижи дивес.
   Билидм-билдим
   Биче шынаа,
   Шынаалаза
   Шыргай арга,
   Аргалаза-
   Арай кадыр,
   Кадырлаза-
   Каскак озаң,
   Озаңназа-
   Орук-кокпа,
   Кокпалаза-
   Хорум-көшке,
   Көшкелезе-
   Көк туман,
   Туманназа-
   Тудуш меңги,
   Меңгилезе-
   Бедик чалым,
   Чалымназа –
   Чаъс-дамды,
   Дамдылаза-
   Дааш-шимээн,
   Шимээннезе,
   Шиг-шаг,
   Шаалаза-
   Чарык хооргал,
   Хооргалдаза-
   Кончуу дегет,
   Дегеттезе-
   Дедир бат,
   Батса-батса-
   Баалык оорга,
   Ооргалаза-
   Озаң шыргай,
   Шыргайлаза-
   Шырыш хадың,
   Хадыңназа-
   Кадыр ий,
   Ийледирге-
   Иргек адыг,
   Адыглаза-
   Ала карак,
   Карактаза-
   Хараалдыг боо,
   Боолаза-
   Борбак чүрек,
   Чүректезе-
   Чүктешки,
   Чүктешкиде-
   Чүлдү, ужа, төш.

2. Билдим-билдим-
Билдей шавыр,
Шавырлаза-
Шанчык хая,
Хаялаза-
Калдар маас,
Маастаза-
Барба чигир,
Чигирлезе-
Чижик* буга,
Бугалаза-
Буурул доос,
Доостаза-
Допчук* белек,
Белектезе-
Берил далган,
Далганназа-
Даа төгүс,
Төгүстезе-
Дөрбүн карыш,
Карыштаза-
Кара черим,
Черимнезе-
Чеден кулаш,
Кулаштаза-
Куу туман,
Туманназа-
Думаа халаң,
Халаңназа-
Кайгалдай,
Кушкалдай.
Тайылбыр:
Чижик-бичии.
Допчук- хөй эвес.
Дөрбүн- дөрт
* * *
Кып-кып-
Кызыл-карак,
Каракайың
Кара хаайы,
Хаайлаза-
Кызыл-думчук,
Думчуктаза-
Туруг тевер,
Теверлерниң
Дерлии-ле көк,
Көккүрбейниң
Хөңнү доскут,
Доскуттаза-
Долгай таңды,
Таңдылаза-
Дагыр-эргек,
Эргектезе-
Эвегелчин,
Эвегенде-
Эвечигей,
Чанагашка
Чаглак болза,
Болбастаза-
Бора-даван,
Даванназа-
Далдырт-далдырт,
Далдыраза,
Даглап маңнаар,
Маңгырбайның
Башкы буду,
Буттугбайның
Буурул бажы,
Баштыгбайның
Бажы мелдер,
Мелдереңниң
Меңниг караа,
Караккайның
Караа-ла соок,
Хөлүгүрү-
Көк ыт дижир.
* * *
Айдың дүне
Аккыр хөвең,
Хөвеңнезе-
Көк-көк даглар,
Дагландырза-
Дазыр хову,
Ховулаза-
Кокай акый,
Акыйлаза-
Аңчы Чаамай,
Чааңмайда-
Шары кежи,
Кештендирзе-
Хемниң ооруу,
Соруглаза-
Орук, доскуул,
Доскуулдаза-
Дошкун ая,
Аялаза-
Аңның изи,
Истелдирзе-
Ийи кедег,
Кедеглезе-
Кесте согун.

Дурген-дурген чугааланар

Дүлүк-дүлүк чугааланар.

Бодал-бодал,

Бодан-бодан.

Бодалдардан

Бодан-бодан!

Хондургени

Хондургеле

Торел баштап хондургеле!

Кудурганы кудургала,

Кудуруктан кудургала

Чаашкынназа,

Чаашкынназын.

Чаагай сиген

Чаптып унзун.

Салгынназа,

Салгынназын.

Сарыг чечек сагланназын.

Торлаа, тогдук, торга, таан

Терек, терезин, тен, тал,

Терге, тавак, тон, тонак,

Танныыл, тараачынтолээ,

Дес-дараалаандес-дараа.

Шиш бажысувур,

Сигенбажышивит.

Эникээрзин,

Элик огурзун.

Элик шуут огурзун,

Эник шуут ээрзин.

Эзирни  хоюзар,

Эзерни  чазаар.

Эзерни  чазаар,

Эзирни  хоюзар.

Билдим-билдим-

 Биче шынаа,

Шынаалаза-

Шыргай арга,

Аргалаза-

Арай кадыр,

Кадырлаза-

Каскак озаң.

Билдим, билдим

Биче шынаа,

Шанаалаза –

Шыктыг алаак,

Алаактаза –

Арбын сүрүг,

Сүрүглезе –

Сүттүг инек,

Инектезе –

Итпек, хойтпак,

Хойтпактаза –

Дооза тодар

Тодарлаза –

Тодуг-догаа.

2.Билдим, билдим

Биче шынаа,

Шанаалаза –

Шыргай сериин,

Сериинезе –

Сериин чайлаг,

Чайлаглаза –

Чаагай сиген,

Сигеннезе –

Шими долар,

Доларлаза –

Доскаар хойтпак,

Хойтпактаза –

Хоолуглуг чем.

3.Билдим-билдим –

Биче шынаа,

Шынаалаза –

Шаптык хая,

Хаялаза –

Каӊзаӊ маас,

Маастаза –

Булуӊ-Доос,

Доостаза –

Дойту белеӊ,

Беленнезе –

Бээ далган,

Далганназа –

Даа төгүс,

Төөгүстезе –

Дөрбен каас,

Каастаза –

Кара черим,

Черимнезе –

Чеди кулаш,

Кулаштаза –

Куу туман,

Туманназа –

Түктүг ары,

Арылаза –

Арбын курзук,

Курзуктаза –

Куу хаг.

4.Дөө Ак-хая ховузунда

Беш тарлаан-шокар

Сарлык шарызын

Беш традлаан-шокар

Сарлык шарызын

Беш тарлаан-шокар

Сарлык шарызы дивес болза,

Кандыг беш тарлаан-шокар

Сарлык шарызын дээр боор.

5. Чарык паш

Чаваналаттынза,

Чаваналаттынзын,

Чаваналаттынмаза,

Чаваналаттынмазын.