Ада-ие хуралы: "Уругларны кижизидери"
материал

Ада-ие хуралы

Тема: Уругларны кижизидери

Сорулгазы: Уругларны кижизидерин ада-ие чугаалап бээри. Ада-иенин уругларынга,

                      ынакшылындан, оларнын куш-ажылы, кежээ болурундан ангыда тускай педагогиктиг

                      билиглерни номчуп бээри.

«Кижи болуру чажындан,

Аът болуру кулунундан»

        Уругларны кижизидери – бистин амыдыралывыстын эн чугула кезээ болур. Ог-булеге чаш уруг торуттунуп келген хунден эгелээш, кижизидилге эгелээр. Сураглыг педагог А.С.Макаренко мынчаар чугаалаан: «Шын кижизидилге – бистин келир уеде човуланывыс, караавыс чажы, оске улустун болгаш бугу чурттун мурнунга бистин буруувус болур».

        Кижизидилгени чедиишкинниг  чорудары ада-иенин уругларынга ынакшылындан, оларнын куш-ажылгыр, кежээ кижилер болурундан ангыда, тускай педагогиктиг билиглерни чедип алыры негеттинип турар. Кижизидилгенин база бир негелдези – уругларнын аажы-чанында, сагылга-чурумда эки чуулдерни эскерери, ону ажыглаары болур. Оон ангыда уругларны хар-назынынын аайы-биле оларнын аажы-чанынын оскерилгелерин эскерип коору кончуг чугула. Озуп олурар бичии кижи бурузу-ле тускай аажы-чанныг болу бээри таварылга эвес.

        А уругну кижизидип турарынче синнигип коор болза, оон аажы-чанынын чылдагаанарын  коруп болур. Хамык ужур оон амыдыралын организастаарында.

        Уруг белен тура-соруктуг бооп торуттунуп келбес, оон тура-соруу чоорту кандыг-бир сорулганы чедип алыр дээш, бергелерни ажып келгенинин туннелинде хевирлеттинер. Сугже кирбейн чыткаш, эштип ооренип шыдавас ышкаш, кижи амыдыралынын дургузунда шынгыы бергелерни ашпайын чорааш, куштуг тура-соруктуг болу бербес. Бичии уруг азы оол школага оорени берген дижик. Чаа амыдырал оон тура-соруунун куштуг болурунга кандыг чаа негелделер немээрил?

        Бирги классчы сонга оттур уругларнын ойнап турарын коргеш, ойнаксаазы кели бээр. Ынчалза-даа ол классче киргеш, парта артынга олурар ужурлуг. Кичээл эгелей бергенде башкызы айтырыг салган, а оон харыызын уруг каш-даа катап дынзыдыр адаптар часкан, ынчалза-даа ол ыыттавайын, башкызы ону айтыргыже манап олурар.

       Ооредилге уругнун тура-соруктуг болурун чугле оон негээр эвес, харын тура-соруктун тодаргай сорулгалыы, чувени боду кылып билири, кызымаа, шиитпирлии дээн ышкаш, ол шынарларын сайзырадырынга улуг аргаларны берип турар. Ада-иелер ол аргаларны ажыглап, ооредилгеге улуг кичээнгейни салып, сагыш човап турарын уругларга илередир ужурлуг.

       Бир эвес ог-буленин иштинде улуг кижилер уругнун школада чуну канчап турарын айтырбас, уругнун кичээлдеринге таарымчалыг байдалды тургузуп бербес болза, школачы оон ооредилгези ындыг-ла чугула эвес херек-тир деп дораан-на билип каар.

       «Кижи бодун бичии-даа  тиилээрге, оон кужу дыка немежир» - деп, А.М.Горький бижээн. Мону билип алыры-биле 4 класстын оореникчизи Машанын тура-соруун канчаар быжыктырганын корээлинер. Маша улустун хеймер, часыг уруу. Ол чуну эккел, сат, дээн болдур, ада-иези оон аайындан эртпес, чуу дээнин садып, тып берип турган. Оон иези ада-иелерге номчаан лекцияларны дыннап эгелээш, уруун тура-соруктуг болурунга чедир кижизитпейн турарын билип каан. Оон чоорту нарыыдап олурар хемчеглерни ап эгелээн.

        Тура-соруктун кужу колдуунда-ла хулээп алдынган шиитпирлернин боттанылгазындан, кууседилгезинден эгелээр. Шиитпир куусеттинмээн таварылга бурузу-ле тура-сорукка, даттыг демирни урей чий бергени ышкаш, багай салдырны халдадыр. Уругларны кижизидеринге бот-кижизидилге чугула рольду ойнаар. Элээди уругларга бодун кижизидер кузел медерелдии-биле тыптып кээр. Олар бот-кижизидилгени дузазы-биле боттарынын тура-соруунун четпестерин эдиксээр, боттарын куштуг тура-соруктуг болдуруксаарлар.