«Эвээжедир,улгаттырар" деп темалыг кичээл-аян-чорук
план-конспект урока по математике (1 класс) на тему

«Эвээжедир,улгаттырар деп темалыг  кичээл-аян-чорук»

                   1-ги класска  математика кичээли

Кичээлдиң сорулгалары:

         Өөредиглиг:«Улгаттырар»,«эвээжедир »деп билиглер-биле таныштырар. Cанны кадарга ,ооң түңнели база ынча  улгадыр, а бир эвес  санны казыыр болза,ооң түңнели ынча эвээжээр- деп, харылзаалыг билиглерни быжыглаар  болгаш  шугум дузазы-биле кезиндектерни хемчээрин катаптаар.

Сайзырадыглыг: Уругларның угаап-бодаарын болгаш математиктиг терминнерни чугаазынга ажыглап тургаш,аас чугаазын сайзырадыр.

         Кижизидиглиг:Математика кичээлинге сонуургалды болгаш бодунга бүзүрелди кижизидер.

Өөредилге материалдары: математика ному,таблицалар,черлик дириг амытаннар чуруктары,шугумнар.

                                             Кичээлдиң чорудуу

1Мотивация

• Экии,уруглар!  
• Бөгүнгү кичээлге биске чугула чүүлдер: кыдырааштар,ручкалар, кичээнгейлиг карактар , дыңнангыр  кулактар,туттунгур холдар болгаш дүрген угаап бодаар баштар херек.А эң-не чугулазы - сагыш-сеткиливис хөглүг болзун! Ынчангаш бот-боттарыңар- же көрүшкеш, хүлүмзүржүп көрүңерем.

-Бөгүн бис,арыгже аян-чорук кылыр бис.( арга чуруунче айтыр)

- Аргада ам чүү барыл?  Шыпшың.

-Ынчалза-даа бис аргадан билиглер чыып алыр бис.Аян-чорук кылып чорааш, «улгаттырар», «эвээжедир» деп билиглер-биле таныжып,кадып, казып ,шугум дузазы-биле кезиндектерни хемчээрин  болгаш бодалга бодаарын быжыглаар бис.

    -Ынчангаш аян-чорукче аъттаныптаалыңар.Оруувуска таварышкан шупту онаалгаларны кончуг эки күүседирин күзедим.

2.Аас-биле санаашкын .

а)сагынгыр,тывынгыр чорукка онаалга.

-Көрүңер даан: силерниң мурнуңарда 3 орук бар. Сактып көрээлиңерем: бо шыйыгларны азы линияларны...?  

 (Сынык,дорт,дыйлагар)

-Кайы орук-биле аргаже чоруур болза ,кыска болурул? (дорт)

-Ынчангаш арыгже  дорт орук-биле чоруур бис. (сынык болгаш дыйлагар орукту балаар)

-Мурнувуста илбилиг чада бар.Ында каш тепкелер  бар-дыр? (5)

-Ынча онаалгаларны күүседир бис.

б) оюн “Хөглүг саналга”

Самбырада таблица бердинген,таблицада 1-10 чедир  саннарны өөреникчи указка-биле айытпышаан, аай-дедир ыыткыр санаар.(кошкак өөреникчи чүгле аай санаар)

в)Арифметиктиг диктант ( саннарлыг веерни ажыглаар)

Самбырада:   * 8 **5 3 * *

-Одуругда саннарны көрүңер.Чүнү чугаалап болур силер?

(Чамдык карточкаларны доңгайтыр салып каан)

-Каш деп саннарлыг карточкаларны аңдара салып каан-дыр?

-    9,7,6 ,2,1

-Кым билип каапты ? Саннар канчаар салдынганыл?

-дедир салдынган,улуундан бичезинче.

-оон ыңай,чүнү эскердиңер?

-4 деп санныг карточка чок.

Ам хынаалыңар: саннар канчаар турар ужурлугул?

 ( 1  2 3  5  6  7  8 9)

г) бердинген чурук ёзугаар көргүзүглер тургузар.

1) 2 төгерик,2 үш-булуңчук бар        2)  3 үш-булуңчук,2 дорт-булуңчук бар.

(Өөреникчилер боттары көргүзүглерни тургускаш,номчуур)

(2+2=4          4-2=2         3+2=5            5-2=3           5-3=2)

-Чүге ынчаар тургустуңар? Тайылбырлаңар

(Бирги таблицада 4 дүрзү : 2 үш-булуңчукка 2 төгерикти кадарга 4 болур.   2+2=4

 4 дүрзүнүң  2 төгеригин  ап кааптарга 2 үш-булуңчук артар     4-2=2)

(2-ги таблицаны база ынчаар тайылбырлаар)

д) Оюн” Бешки артык”

Самбырада 5 дириг амытаннар чуруу бар: чараа-чечен,дилги, койгун, ыт,адыг.

-Дириг амытаннарны адаңар.Чүнү эскердиңер?

(-5 дириг амытаннарның ыт-5-ки артык болур,чүге дизе ,ыт- азырал амытан,а артканнары-черлик амытаннар.)

  е)Сагынгыр,тывынгырынга бодалга.

Ыяшка 7 куштар олурган. Шупту, 2  куштан, өскелери ужа берген.

Ыяшка каш кушкаш артканыл? (2 куш арткан)

Түңнел: -Аас-биле санаашкынга эки-дир,силер! Эр-хейлер!

Карактарга гимнастика.

• Бо арга хуулгаазын  арга-дыр.Ынчангаш ынаар кирерде,парольдуг-ону  билири чугула азы бердинген көргүзүглерни  шын,эртем дылынга 3 янзы кылдыр номчааш,бодаар.        2+3=                  6-2=

3 аңгы кылдыр номчууру: 1. 2 –ге 3-тү кадарга 5 .

                                              2.2-ни  3-ке улгаттырарга,5 болур.

                                               3.бирги каттыныг 2,ийиги каттыныг 3,түң 5.

-Көргүзүглерни эртем дылынга 3 янзы кылдыр номчудуңар.Эр-хейлер!

Парольду шын адаан –дыр силер.

                     Кайгамчыктыг ак хар шыпкан

                     Каас.чараш аргавыста кирип келдивис,уруглар.

3.Кичээлдиң темазы-биле ажыл.

1. Геометрлиг материал-биле ажыл.

-Бо арганың  чараш аңы- дииңчигеш- тир.(хады кырында дииң)

-Дииңчигештиң тооруун санаалыңарам...  (8)

-Дииңчигештиң тооруу чежел,ынча төгериктен салыңар.

-1 –ни немептиңер.Каш?

-төгериктериңерге база 1 төгериктен немеңер.Каш ?

Төгериктер көвудей берди бе?Эвээжей берди бе?

-Көвүдей берген.Канчаар бижиир бис? Самбырага  бижиир.  8+1=9

-ам база 1 төгерикти немей салыр.Каш ?              9+1=10

-бо көргүзүгнү 3 янзы кылдыр номчуур.

1) 9биле 1-ниң түңү 10.

2) 9-КА 1-НИ КАДАРГА 10

3)9-ТУ 1-ГЕ УЛГАТТЫРАРГА 10 БОЛУР.

-Парта кырында каш төгерик барыл?  (10)

- Бир төгерикти ап кааптыңар. Канчап барды? Эвээжей берди бе? Көвүдей берди бе?

-Эвээжей берген.

-канчаар бижиир бис? 10-1=9

Аңгы-аңгы кылдыр номчуңар: 1)10-дан 1-ни казыырга,9.

2. 10-ну 1-ге эвээжедирге,9 болур.
3. Эвээжеттиниг 10,казыкчы 1,ылгал 9.

Физминутка.

-Чүнү көрүп кагдыңар?  (Койгунчугашты халып чор)

-Ооң дугайында сула шимчээшкинивисти кылыптаалыңарам

            Койгунчугаш халып чору

Кончуг таптыг өттүнээли

Хокпаңнадыр шурагылаал

Холдарывыс часкагылаал          

                                                Дилги көрүп каан дижик

                                                Дидирээли ,сирилээли

                                                Дилги ырай берген дижик

                                                Дидим ,чоргаар шошкуптаалы

Бажыңынга келген дижик

Партаже базыптаалы

Шыпшың шөлээн удаан дижик

Шимээн чокка олураалы.

4.Быжыглаашкын.

-Ам база арганың бир чурттакчызы (адыг) Ол биске дараазында онаалганы саналдап турар.

  А) Ном –биле ажыл. Арын 68

-Суурундакта каш хараачыгайлар олурлар?(8)

-каш хараачыгай ужуп кел чорлар?(2)

-Каш хараачыгай апаарыл? (10)

-Канчаар үндүрүп алдывыс? (8+2   10 болган)

-канчаар бижиир ил?  ( 8+2=10) Чурук адаанга бижиңер.

-Хараачыгайлар көвүдей берген бе? Эвээжей берген бе?

-Көвүдей берген.

-Каш көвүдей бергенил? (2)

-Көргүзүгнү аңгы-аңгы кылдыр номчуңар.

8-ти 2-ге улгаттырарга 10 болур.

-Суурундакка каш хараачыгай олурганыл? (9)

-каш хараачыгай ужуп чоруй барганыл? (1)

-ам каш артканыл?((8)

-Ам канчап барганыл? (эвээжей берген)

-Бижиир  . 9-1=8

-Көргүзүгнү аңгы-аңгы кылдыр номчуур.

-9-ту 1-ге эвээжедирге,8 болур.

2. Дараазында көргүзүглерни күүседирде, эвээжедир,улгаттырар деп билиглерни ажыглап тургаш,күүседир.

1+3    1+4      2+3      4-1       5-4        5-3

-Адыгның онаалгазын эки күүсеттиңер уруглар.Эр-хейлер!

Б))Деңнел болгаш деңнел эвестерни тургузары.

-Аргага чоруп-чоруп,ажык черге чедип кээривиске мында онзагай

харжыгаш -чечектер унген болган.Олар онаалгаларлыг.

-канчаар күүседирил? Кым чүү деп бодап тур?

□см›□см            □см=□см                 □см‹□см

(Деңнелдершын болур кылдыр хана-карактар орнунга  саннар салыр)

-Узунунуң хемчээлин чүү деп адаарыл?  (сантиметр)

-Сантиметрни кажан ажыглаар бис?

- узунун хемчээрде...

(Самбырага 3 өөреникчи күүседир а артканнары –номнарынга күүседир.

В)шугум-биле кезиндектерни хемчээри.

Көргүзүглерни тургузарда кандыг хемчеглер ажыгладывыс? (см)

-Номда кезиндектерни көрүңерем.арын 68

-кандыг кезиндек кыска-дыр?

А кандыызы-узун-дур?

-кайызы узун ,а кайызы кыска деп тодарадырда,шугум-биле хемчээр бис.

Шугум-биле хемчээринге бот ажыл.

-Кезиндектерни хемчээгеш,квадраттарга боттары бижиир.

-Кезиндектерниң дугайында чүнү чугаалап болурул?

(Ногаан кезиндек-эң-не кыска,ол 6см.Кызыл биле көк кезиндектер дең. Олар 9см.

              физминутка

Кичээнгейге сула шимчээшкин.  

Оюн “карликтер болгаш великаннар”

Карликтар дээрге,уруглар –олурар, великаннар дээрге,уруглар- холун өрү көдүрүп алгаш,турар.

-Аргага чоруп чорааш,аза берген-дир бис.Канчап дедир чанар оруувусту

тывар бис?

Чанар оруувусту тыварда картаны ажыглаар бис. Ол бисти аргадан үнеривиске дузалаар.

Кирер  орук →  5+2 →          7-1 →        6+3  →      9-1   →        8+2=10  →    10 үнер орук

-Эр-хейлер! Үнер орукту тып алдыңар .Ам түңнелден кылыылыңар.

6.Түңнел.Рефлексия

- Чүнү өөренип алдыңар?

Көргүзүглерни аңгы –аңгы кылдыр номчуп,бодап

Кезиндектерни хемчээп.деңнеп, бодалг бодап өөренип алган.

-5 демдекке кымнар төлептигил? Кызыл сылдысчыгаштарны көдүрер.

-4 демдекке кым төлептигил? Ногаан квадратты көдүрер.

-а кым арай-ла билбейн турарыл,ол көк үш-булуңчукту көдүрер.

-Кичээлде чүнү сонуургадыңар?

- А чуу силерге берге болду?

-Келир кичээлде чүнү билип алыксаар-дыр силер,уруглар?

7.Онаалга: Бажыңынга кезиндектерни хемчээп, номда бердинген көргүзүглерни

аңгы-аңгы кылдыр номчуп өөренир,бодаар.Ажылчын кыдыраашта ,арын 25,1-ги таблицада саннарны 1-ге улгаттырар,2-ги таблицада саннарны 1-ге эвээжедир.

-Кичээлге идепкейлиг болганыңар дээш,четтирдим,уруглар.

Ажыглаан литературалары :

1. Моро М.И. Математика  1 класс. Методические рекомендации для учителей.
2. Моро М.И. Математика  1 класс.учебник (1ч) Кызыл-2011.
3. Моро М.И. Рабочая тетрадь 1класс (1ч)

           Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение

                     Солчурская средняя общеобразовательная школа

                                    Овюрского  кожууна   РТ

          Урок-путешествие по теме

            «Увеличить и уменьшить»                                        

             Математика    в 1  классе

                        Учительница начальных классов

                                           1 категории  Ооржак Ульяна Эрес-ооловна

                                            2014г.