Ааҕыы уруоктарыгар тиэкиһи кытта үлэ
презентация к уроку по чтению (2, 3 класс)

                Саха Республикатын µ³рэ±ириитин министерствота

                        Бµлµµ улуу´ун µ³рэ±ириитин управлениета

                           То±устаа±ы тыл, кэрэ эйгэ гимназията

    Аа±ыы уруоктарыгар тиэки´и кытта µлэ

 Л.В.Захарова «Мин сатаан аа±абын» (1 кылаас), «Аа±арбын таптыыбын» (2 кылаас) -µ³рэх кинигэлэринэн.

                                              О²ордулар: начальнай кылаас учууталлара  

                                                   Григорьева А.Н.  Егорова Р.Е.,

                                                 2014 сыл

                                      И´инээ±итэ:

1. Киирии тыл

2. 1 кылааска аа±ыы уруоктара

3. 2 кылааска аа±ыы уруоктара

1 кылаас:

 -Суорун Омоллоон «Б³р³ куйуурдаабыта»

 -Егор Макаров «Кµ³рэгэй»

-Ча±ыл±ан «Чуппуускалар»

-Софрон Данилов «Хорсун уол»

-Амма Аччыгыйа «Бастакы то±о?»

2 кылаас:

Егор Макаров «Э´э»

Петр Тобуруокап «Мэнигийээн Мэникчээн»

Николай Якутскай «К³т³р-сµµрэр тириитин уларытынар дуо?»

Николай Тарабукин «Кы´ын»

Суорун Омоллоон «Тымныы муо´а»

                                         Киирии тыл

   Федеральнай государственнай µ³рэх стандардын олоххо киллэрии аа±ыы уруогар са²алыы сы´ыаны ирдиир. Бу уруок сµрµн сыала-о±ону сырдыкка, кэскиллээххэ, µйэлээххэ киллэрии.

   Ол инниттэн о±о±о бэрт кыратыттан уус-уран айымньыны тус бэйэтигэр суолталаахтык ылынар кыа±ын оло±урдар ньыманан µ³рэтии эрэйиллэр, сыыйа кылаастан кылааска тахсан истэ±ин аайы айымньыны ылынар дьо±ура дири²ээн, µрдµк культуралаах аа±ааччы, айааччы буолан тахсар кэри²²э тиийэригэр µлэ барыахтаах.

   Маннык ирдэбилгэ с³п тµбэ´иннэрэн са²алыы ис хо´оонноох µ³рэх кинигэлэрэ баар буоллулар.

   Би´иги иккис сылбытын А.П. Колесова «Буукубаарынан», салгыы Л.В.Захарова 1 кылааска «Мин сатаан аа±абын», 2 кылааска «Аа±арбын таптыыбын» µ³рэх кинигэлэринэн µлэлиибит.

   Бу кыра пособие±а аа±ыы уруоктарыгар этиллибит кинигэлэринэн тиэки´и кытта µлэ к³рµ²нэрэ уруок былааныгар к³рд³рµллэр. Тиэки´и кытта µлэ±э профессор Н.Н. Светловская технологиятын ту´анабыт.

   Бу методика атына, сонуна тугуй?

Тиэки´и кытта µлэ 3 этаптаах: аа±ыах иннинэ, аа±а олорон, аахпыт кэннэ.

1. Аа±ыах иннинэ ааптар аатын, тиэкис аатын, уру´уйу уонна учуутал суруйбут тирэх тылларын к³р³н, аа±ан, µ³рэнээччи сэрэйии о²орор (туох ту´унан тиэкис буолуон)
2. Сэрэйиитэ хайда±ын билээри µ³рэнээччи тиэки´и бэйэтэ аа±ар, ³йд³³н, бэрэбиэркэлэнэн аа±ар. Аа±а олорон ³йд³³б³т тылларын бы´аарсаллар.
3. Аахпыт кэннэ ааптар сµрµн санаатын бы´аарсыы, суруйааччыны били´иннэрии, уру´уйу, тиэкис аатын хат к³рµµ, араас сорудахтаах аа±ыы, творческай сорудахтары толоруу.

     Бу уруоктарга аа±ыах иннинэ айымньы эйгэтигэр киллэрии, кµлµµс тыллары ту´аныы, о±ону айарга к³±µлµµр, толкуйдатар, бол±омтону эрэйэр, тылы µ³рэтиигэ к³м³л³³х сорудахтар о±ону элбэхтик аахтараллар, о±о тиэки´и ырыта µ³рэнэригэр, ула±алаах толкуйа а´ыллан, санаата саа´ыланан сыыйа аа±ааччы, айааччы буоларыгар к³дьµµстээх буолуохтара дии саныыбыт. Уруоктар Бµлµµ улуу´угар То±устаа±ы гимназия±а 1-2 кылаастарга боруобаны аастылар.

                                                         Ааптардар.

Аа±ыы уруога 1 кылаас

Тема: Егор Макаров «Кµ³рэгэй»

Сыала:

- Кэпсээни аа±ыы;

- Ис хо´оонун ырытыы;

- К³т³рд³р тустарынан билиини ха²атыы;

- Айыл±а±а тапталы, бол±омтолоох сы´ыаны иитии;

Тэрилэ: К³т³рд³р хартыыналара ( ырыа´ыт к³т³рд³р, сиэмэх к³т³рд³р), «к³т³рд³р  

ырыалара» диск, Егор Макаров кинигэлэрэ.

Уруок хаамыыта

1.  Тэрээ´ин чаа´а
2. «Кµ³рэгэй» текси кытта µлэ.

Аа±ыах иннинэ.

- Кэпсээммит аата – «Кµ³рэгэй»

Сэ´эргэ´ии

 ( чыычаах, сайын эрдэ кэлэр, ырыа´ыт чыычаах, уйатын манаан биир сиргэ µ³´эттэн  ыллаан дьырылатар, дьыры-дьыры-дьыр)

- £сс³ ханнык ырыа´ыт чыычаа±ы билэ±ит? (кэ±э)

Сайын са±аламмытын биллэрэн, кэрии тыа±а кэ±э этэн чоргуйар, кук-куук

- Бу ырыа´ыт к³т³рд³р. Оттон сиэмэх к³т³рд³р диэн истибиккит дуо?

( к³т³рд³рµ уонна да атын кыра кыыллары сииллэр).

Холобур? Мохсо±ол, хотой

Би´иги кэпсээммитигэр кырбый диэн сиэмэх к³т³р баар..

-Кэпсээммитигэр кырбый тугу гыммыта буолуой? Таайыа±ы² эрэ.

Кµлµµс тыллар

Маннык тыллар к³м³л³´µ³хтэрэ: кµ³рэгэй, ырыа б³±³нµ, ыллаан,

биирдэ, кырбый, тиит, и´иллиирдии, атын сиргэ, к³т³, кµ³рэгэй

ырыата, сэтэрдэ, музыка буолар.

- Бастаан искэ, онтон улаханнык. – Кэпсээммитин сэрэйэн о²оруо±у²

- Би´иги кэпсээммит та±ыста.

         3Аа±ар кэм²э тиэки´и кытта µлэ.

Онтон дьи²нээ±итэ хайдах эбитий? Ааптар ханнык тыллары туттубутуй? Аа±ан билиэ±и² эрэ. (Искэ аа±ыы)

4. Аахпыт кэннэ

- Хайа, сэрэйиибит хайдах эбитий?

- Би´иги тылбыт арыый судургу эбит буолбат дуо? Холобур, «Кµ³рэгэй ырыа б³±³нµ ыллаан дьырылатар» диэн этиини суруйааччы хайдах эппитий? (булан аа±ыы, 1 о±о) Кырбый ту´унан этиилэри аа±ыа±ы² эрэ. (2 этиини булан аа±ыы)

- Кэпсээн бµтэ´ик этиитин хорунан аа±ы² эрэ. Манна уйул±атын диэн тыл бы´аарыытын тылдьытынан аа±ы².

- К³т³рд³р ырыаларын ³йд³³н и´иттэххэ, ки´и дуу´атын µ³рдэр музыка курдук эбит. Э´иги эмиэ сайын и´иллээри² эрэ. (диискэттэн истии)

- Кµ³рэгэй ту´унан атын ырыаны, хо´оону билэ±ит дуо?

- Билигин кэпсээн тылларын бол±ойуо±у².

    -саамай у´ун тылбыт

    - нууччаттан киирбит тыл

    - Кµ³рэгэйи ааптар с³бµлµµр дуо? Ханнык тыллар ону к³рд³р³лл³р? (барахсан, дьурулатар-дьырылатар)

- Ааптар ту´унан.  Аата? Егор Макаров. Кинигэлэрин к³рд³рµµ. Кини айыл±аны, кини к³т³рд³рµн, кыылларын олус таптыыр эбит, ол и´ин маннык суруйар.

- О±олор, бу кэпсээни суруйааччы то±о суруйбута буолуой?

(айыл±аны таптаатынныр, кыра да дьиктини булан к³р³р, истэр буоллуннар диэн)

Аа±ыы уруога 1 кылаас

Уруок темата: Ча±ыл±ан «Чуппуускалар»

Сыала:

- Ис хо´оонун ырытыы.

- Ийэ, а±а тылын истибэт «ку´а±ан» ³йд³бµлгэ тиийии.

- Толкуйдуур дьо±уру сайыннарыы.

1. Тэрээ´ин чаа´а

2. Хо´оону аа±ыах иннинэ текси кытта µлэ

– Аатыттан биллибит. Чоппууска ту´унан. Ойуутун к³р³бµт. Кырачаан сап-са´архай чоппууска.

Чоппууска улаатта±ына? ( Куурусса эбэтэр б³тµµк)

– «Чуппуускалар» диэн ааптар тылынан? (чоппуускалар)

- Чоппууска ту´унан ааптар хо´оонугар тугу этэрэ буолуой? Сэрэйэн билиэ±и² эрэ.

Кµлµµс тыллар: ( дуоскаттан бастаан искэ, онтон улаханнык аа±абыт)

Куурусса, элбэх о±отун, истибэт, мээнэ, элиэ, кытаахтаан, ытаата (8тыл)

- О±олор саба±алаа´ын о²ороллор.

3. Аа±ар кэм²э тиэки´и кытта µлэ

- Хо´ооммут чахчыта хайда±ын билээри аа±ыа±ы².

- Искэ аа±ыы.

4. Аахпыт кэннэ тиэки´и кытта µлэ.

- Хо´оон тугунан бµттэ?

- Маннык ис хо´оонноох ханнык айымньыны билэ±ит? ( «Хотун хаан остуоруйа»)

- Бу хо´оон хайдах аа±ыллыа² с³бµй?

- Куплетынан аа±ыы. ( 1-дии о±о)

- Эрээтинэн аа±ыы(куплетынан)

- Тµмµгэ хомолтолоох. То±о оннук буолла? ( Ийэлэрин тылын чоппуускалар  истибэт этилэр.)

-Ону хо´оон тылынан ким аа±арый? (2-с куплет)

Тылларга µлэ

-Бу хо´оо²²о саамай у´ун тыл? (чуппуускалар)

- Дифтоннаах тыллар бааллар дуо?

- Хо´уласпыт бµтэй дор±оонноох тыллары аа±абыт (8)

- Хо´ооммут тµмµгµн уларытыахха с³п дуо? Хайдах бµтэриэхпит этэй?

   Боруобаланыа±ы².

- Автор аата? (Ча±ыл±ан)

Ча±ыл±ан диэн кини хос аата. Ча±ыл±ан диэн тыл тугу к³рд³р³рµй? (Айыл±а к³стµµтэ)

Ча±ыл±ан «Хайы´ар диэн ырыа-хо´оонун э´иги билэ±ит.»

Тµмµк. Бэйэни сыаналаныы.

Аа±ыы уруога 1кылаас

Тема: Суорун Омоллоон «Б³р³ куйуурдаабыта» (остуоруйа)

Сыала: -

- Суорун Омоллоон «куйуурдаабыта» остуоруйаны аа±ыы;

- Ис хо´оонун ырытыыга холонуу;

- ³йг³ о²орон к³р³р дьо±уру сайыннарыы.

Уруок тэрилэ: хартыына (б³р³, са´ыл)

                                Уруок хаамыыта:

1. Тэрээ´ин чаа´а
2. Аа±ыах иннинэ

– Аатын аа±абыт. Дьи²нээхтик б³р³ куйуурдуур дуо? (бу остуоруйа)

– Кинигэ ойуутун к³рµ³±µ². Кимнээ±ий? (са´ыл, б³р³)

Тас к³рµ²нэрэ? Дьыл ханнык кэмэй? Остуоруйабыт туох ту´унан бы´ыылаа±ый? (б³р³ олорор, кутуругун укпут, са´ыл µ³рбµт курдук, тугу эрэ албыннаабыт бы´ыылаах)

- Остуоруйабыт а±ыйах тылын аа±ыа±ы²  эрэ.

Кµлµµс тыллар: Са´ыл, балык, б³р³, былдьаан, ыйыппыт, ойбонтон, кутурукпунан, б³р³, ойбо²²о, олорбут, то²он – 11 тыл.

 Бу тыылары аа±ан остуоруйаны сэрэйиэ±и² эрэ.

3.  Текси аа±ыы

Аа±ыы. ( искэ аа±аллар)

4.  Аахпыт кэннэ

- Сэрэйиибит с³п эбит дуо?

    -Туох сыы´алаахпытый?

   - Б³р³ остуоруйа±а хайдах к³ст³рµй? (остуоруйаттан б³р³ ту´унан этиилэри аа±ыы)

- Оттон са´ылы к³рд³р³р этиилэр?

- Б³р³, са´ыл кэпсэтиилэрин оруолларынан аа±ыы

- Б³р³ то±о итинник буолла? (и²сэтигэр иэдэйбит).

- Полоска±а суруллубут этиини аа±ыы. ( Б³р³ обургу кутуругун ойбо²²о батары биэрбит уонна балык кэлэрин кэтээн олорбут)

_-Хас тыллаах этииний? (11)

  -Бастакы тыл?

 - Бµтэ´ик тыл?

 -Бу этиини тылларга араары² (хайытан)

- Онтон т³тт³рµ саа´ылаа².

- Кинигэни кытта тэ²нээ²

- Маннык нууччалыы остуоруйаны билэ±ит дуо?

_ Остуоруйа салгыыта атыннык хайдах буолуон с³бµй? Санаты´ыы.

( б³р³ кутуругун быстан баран, куотан и´эн, мэй-гэр тиэстэ би´иллибит са´ылы к³рс³р. Са´ыл мин ордук иэдэйдим диэн сµктэрэн барар, ол и´эн ыллыыр:

Кырбаммыт

Кырбаммата±ы сµгэр

5.Тµмµк. 

Бу остуоруйа±а ким иэдэйдэ? Кини тугу билбэтэ±ий? (на´аа и²сэлээхбуолар ку´а±ан)

Бэйэни сыаналаныы.

Тема: Софрон Данилов «Хорсун уол»

Сыала:

- Софрон Данилов «Хорсун уол» кэпсээнин аа±ыы;

- Айымньы ис хо´оонун ырытыыга холонуу;

- Хорсун бы´ыы диэн ³йд³бµлгэ иитии бэсиэдэ.

                          Уруок хаамыыта:

1. Тэрээ´ин чаа´а

2. Тиэки´и аа±ыах иннинэ айымньы эйгэтигэр киллэрии

С.25 – Аатын аа±абыт «Хорсун уол»

Хорсун диэн тыл тугу к³рд³р³рµй? (тылдьыттан аа±абыт). Хорсун бы´ыыны о²орбут уол. Тугу о²орбута буолуой? Ойууну к³р³бµт. (Уол убай, кыыс балыс бы´ыылаах, кинилэргэ ыт утары тахсыбыт)

- Кµлµµс тыллары аа±абыт.

( Вова, балтыныы, ыт, µрэн, Маайа, с³рµ³´µннэ, а´ыытын, чугас мас, ытаата, ма´ы ылан, кутанным, хорсун) -14

- О±олор сэрэйии о²ороллор.

- Кэпсээн к³р³лл³р.

Билбэт тылларын бы´аарсыы.

3 Тиэки´и аа±ар кэм

-Искэ аа±ыы

4. Тиэки´и аахпыт кэнниттэн

- Кэпсээммит туга с³п тµбэстэ?

- Тугу сыыстыбыт?

- Вованы хорсун диэххэ с³п дуо?

- Вовалаах т³´³ ³р ыты кытта кииристилэр? (кинигэттэн булан аа±ыы)

(«Маайа сарылаабытынан» диэнтэн са±аланар, бµтµµтэ –«чугуйда»)

- Салгыытын булан аах:

- Ону ылаары –

- Ыт кµ³йэ сылдьан –

- Ити ма´ы ылыахпыт –

 - Кэпсээ²²э саамай у´ун тылы бул –сарылаабытынан (14)

- Хорсун бы´ыыны о²орбуту² дуо?

- Ким о²орбутун билэ±ин?

5. Тµмµк: Убай балтыгар µтµ³ сы´ыанын, балтын к³мµскээн ыттан куттаммата±ын биллибит. Бу дьи²нээх уол, убай хорсун бы´ыыта

  Тема: Амма Аччыгыйа   «Бастакы то±о?»

Сыала:

 -Са²а кэпсээни аа±ыы; кэпсээн тылларыгар µлэ; ис хо´оонун ырытыы; кырдьа±аска убаастабыл, эбэлэргэ, э´элэргэ дьиэ и´игэр сы´ыан ту´унан сэ´эргэ´ии.

Тэрилэ: хартыына, полоска±а этии, Амма аччыгыйа «То±ус т³гµл то±о?» -кинигэ

                                     Уруок хаамыыта:

1. Тэрээ´ин чаа´а
2. Аа±ыах иннинэ текси кытта µлэ

- К³ст³рµн курдук кэпсээммит аата суох. Бу туох ту´унан кэпсээнин билэргэ уру´уй к³м³л³´µ³ ( сир астыыр кэм –кµ´µн, уол уонна эбэтэ бы´ыылаах, уол тутуура кыра курдук, саа´а – би´иги курдук, эбэтэ икки илиитигэр тутуурдаах)

- Тиэкис «кµлµµс» тылларын аа±абыт.

( Ваня эбэтиниин, тимир ыа±а´ы, баа²калары, боробулуоха, толору, былаатынан баайа, эбэтэ, ыарахана бэрт, эн тут, тµ²нэри, илиибин, бы´а киириэ, µтµлµктээх, умнубуппун, кыра баа²ка, эбэтэ, сынньанна) -24 тыл

- Кэпсээммит хайдах бы´ыылаа±ый? Сэрэйиэ±и². – Сэрэйбит кэпсээммит хайдах буолуой, дьи²нээ±э. Аа±ан били² эрэ.

3.Тиэки´и аа±ар кэм

Билигин олорон искитигэр аа±ы².

- Сэрэйиибит хайдах эбитий?

Туох сыы´алаахпыт?

4.Аа±ыы кэнниттэн

- Дьоммут т³´³нµ отонноотулар? Кинигэттэн булан аа±абыт.

- Туох и´иттэри толордулар.?  Уру´уйдаан к³рд³рµ² эрэ.

Аллараа ³ттµгэр суруйу²: тимир ыа±ас, баа²ка о²оойук, баа²ка (бадьыыр)

- Бу тыллар ис хо´ооннорун бы´аарсыы.

_ Мантан Ваня тугу тутта? Эбэтэ тугу биэрээри гыммытай? (тиэкистэн булан аа±ыы)

- Кинилэр хайдах кэпсэттилэр? (оруолунан аа±ыы: Ваня, эбэтэ, ааптар)

- Ваняны хайдах о±о дии санаатыгыт? (Эбэтин а´ыммат, бэйэтин кыра о±о курдук сананар)

- Отоннорун кыайдылар дуо? (эбэлэрэ сылайда)

- Ол этиини булан аа±абыт.

- Арай Ваня атын о±о эбитэ буоллар, хайдах эбэтигэр сы´ыанна´ыа этэй? (³йг³ о²орон к³рµµ)

Салгыы дьиэлэригэр тугу кэпсэппиттэрэ буолуой? С.46

- Дьиэ±итигэр кэпсээн салгыытын аа±аары².

5.Тµмук

Аа±ыы уруога. 2 кылаас.

Уруок тиэмэтэ: Николай Якутскай  «К³т³р-сµµрэр тириитин уларытынар дуо?»

Сыала:

- Уус-уран тиэки´и аа±ыах иннинэ µ³рэнээччини айымньы эйгэтигэр киллэрии;

-  к³т³р-сµµрэр тириитин уларыппатын, тµµтµн уларытарын ³йд³тµµ;

- аа±ыы араас к³рµ²µн ту´аныы.

Тэрилэ: уру´уйдар, Н.Якутскай портрета, кинигэлэрин быыстапката, кµлµµс тыллар, дуоска±а суруйааччы аата, тиэмэ

                                 Уруок хаамыыта:

1.Тэрээ´ин чаа´а

2. Аа±ыах иннинэ тиэки´и кытта µлэ

Кэпсээн «К³т³р-сµµрэр тириитин уларытынар дуо?»

   О±ону аа±ыах иннинэ айымньы эйгэтигэр киллэрии.            

- О±олор тиэкис аатын аа±аллар.

У: Тиэкис аатыттан туох ту´унан кэпсэнэрин таайыахха с³п дуо?

О: Таайыахха с³п.

У: Бу туох ту´унан кэпсээн буоларын ситэри билэргэ уру´уй к³м³л³´µ³. (кµ´µ²²µ ойуур, уол ойуурга сылдьан маска  тии²и к³р³р, саа´а би´иги курдук)

У: к Салгыы кµлµµс тыллар к³м³л³рµнэн тиэкис туох ту´унан кэпсэнэрин сэрэйиэххэ эрэ.

Кµ´µн аайы, бултаан а±алтыыр, сэппэрээк ортотунан, а±абар, куоска курдук кыыл, соло²до курдук кы´ыл кыра кыыл, мунаарабын, ³²н³рµн уларыталлар.

3. Аа±а олорон тиэки´и кытта µлэ

-У: Сэрэйбит кэпсээммит дьи²нээ±э хайдах буолуой?

- Искитигэр аа±ы².

- Иккистээн абза´ынан арааран аахтаран, ³йд³мм³т тыллары бы´аарыы.

У: А±ата бултаан а±алар эриэн к³т³рµн аата?

О: Бочугурас.

У: О±о тугу булан к³р³³рµ сэппэрээк быыстарынан кэрийдэ?

О: Бочугурас о±олорун.

У: О±о ³сс³ ойуурга тугу к³рд³?

О: Куоска курдук кыылы.

У: Эн санаа±ар, о±о ханнык кыылы куоска±а маарыннаппыта буолуой?

О: Бэдэр, киис…

У: Салгыы о±о соло²до курдук кыыл маска ыттарын к³рбµт. Э´иги санаа±ытыгар, бу ханнык кыыл буолуон с³бµй?

О: О±о эмиэ маарынныыр кыыллары ааттаталыыр.

У: Ойуурга сылдьан а±атыгар тугу к³рбµтµн кэпсээбитин кэннэ, о±о туохтан мунаарда? Тугу аты²ыраата?

О: О±о к³т³р-сµµрэр ³²н³р³ уларыйар буолла±ына, тириилэрэ эмиэ уларыйар дии санаабыт.

У: Э´иги о±о санаатын кытта с³бµлэ´э±ит дуо?

О: О±олор бэйэлэрин санааларын этэллэр.

У: К³т³р-сµµрэр ³²µн то±о уларытар эбитий?

Эн санаа±ар, кэпсээни атыннык ааттыахха с³п дуо?

4.  Аахпыт кэннэ тиэки´и кытта µлэ

У: Автор кимий?

О: Николай Якутскай

У: Билигин Н.Якутскай атын кинигэлэрин кытта билсиэхпит.

У: Аа±ан баран би´иги туох санаа±а кэлэбит?

О: О±олор бэйэлэрин санааларын этэллэр.

5. Айар сорудах

1)Булан аах:

- О±о куоска курдук кыылы к³рсµбµтµн ту´унан

- А±ата ханнык кыыллары к³рбµккµн диэн бы´аарда?

- К³т³р-сµµрэр тµµтэ эрэ уларыйарын ту´унан а±ата уолугар хайдах бы´аарда?

2) Тылларга µлэ:

- Саамай у´ун тыл (курупааскыларым)

3) Салгыытын аах:

- К³т³н тахсыбыта со´умара, эмискэтэ бэрдиттэн… С.8

- Талахтары µрэх µрдµгэр киллэрэн баран,.. с. 9

4.  Тµмµк

-У: Бу уруоктан туох са²аны биллибит?

- О: К³т³р-сµµрэр ³²³-тµµтэ кы´ын уонна сайын тус-туспа буолар эбит.

Аа±ыы уруога. 2 кылаас

Тема: Егор Макаров «Э´э».

Сыала: 1) Э´э ту´унан µ³рэнээччилэр билиилэрин ха²атыы;

           2) Тиэкис сµрµн санаатын, ис хо´оонун о±о эйгэтигэр, сµрµннээн кини уйул±атын, иэйиитин киэлитигэр киллэрии;

           3) Аа±ыы араас к³рµ²µн ту´аныы.

Тэрилэ: э´э ойуута, Е. Макаров портрета, дуоска±а кµлµµс тыллар, кэпсээн аата суруллар.

                                            Уруок хаамыыта:

1.Тэрээ´ин чаа´а

2. Аа±ыах иннинэ тиэки´и кытта µлэ.

Кэпсээммит аата «Э´э»

У: -Таабырын: Кы´ын кэллэ±инэ, кы´ал±ата кыччыыр баар µ´µ (э´э)

- Ойууну к³р³бµт.

У: Э´э ту´унан тугу билэбит?

О: Тугу билэллэрин кэпсииллэр.

Эбии информация

- тас к³рµ²э: кылгас тµµлээх, кылгас атахтаах, сытыы ты²ырахтаах, кыра т³б³л³³х,

- дьиктитэ: кы´ыны бы´а утуйар.

Ту´ата: этэ, сыата, µ³´э эмп буолар.

- а´ылыга: кµ³х от, отон, эриэхэ, мµ³т, балык, кымырда±ас, аччык буолла±ына, тайа±ы, табаны булта´ар, ки´иэхэ да кутталлаах.

- кэпсээннэргэ: балыксыт, хо´ооннорго: о±олорун сууннарар.

- кы´ын ар±ах хастар, ыты´ын салыыр.

  - Билигин кµлµµс тыллары аа±аммыт тиэкиспит э´э тугу гыммытын ту´унан  

    кэпсэнэрин таайыахха эрэ.

    Кµлµµс тыллар: адьыр±алара, кµµстээх, ар±а±ын, и´иллиир, 150 хонукка,

саасУ: Суруйааччы э´э тугу гыммытын ту´унан кэпсиирэ буолуой?

О: О±олор кµлµµс тыллары ту´анан туох ту´унан кэпсэнэрин саба±алыыллар.Аа±а олорон тиэки´и кытта µлэ

 О±олор эппит саба±алаа´ыннара с³бµн дуу, сыы´атын дуу бэрэбиэркэлээри истэригэр аа±аллар.

- Бу тиэки´и иккистээн абзацтарынан,³йд³мм³т тыллары бы´аара-бы´аара аахтарыллар.

3. Аахпыт кэннэ тиэки´и кытта µлэ

Сэ´эргэ´ии_ Кэпсээммит туга с³п тµбэстэ? Тугу сыыстыбыт?

О: Санааларын этэллэр.

У: Э´э кы´ы²²ы дьиэтэ туох диэн эбитий?О: Ар±ах

У: Атын кыыллартан э´э туох уратылаах эбитий?

       Э´э т³´³ ³р утуйар эбитий?

О: 150 хонук

У: Бу айымньынан суруйааччы би´иэхэ тугу µ³рэтэрий?

2. Айар сорудахтар

1) Булан аах:

 - Э´э хайдах хаамарын к³рд³р³р тыл ханныгый?

 -Э´э ха´ан ар±а±ыттан тахсарый?

2) Салгыытын аах:

- Ар±а±ын аанын бµ³лµµр, … 

- Алтынньыттан ыла, бµтµн кы´ыны …

3) Тылларга µлэ:

-  Саамай у´ун тылы бул.

- Саамай кылгас этиини бул.

5.Тµмµк

Бу уруоктан э´э ту´унан туох са²аны биллибит?

О: Санааларын этэллэр.

    У: Э´иги санаа±ытыгар, атын кыыллартан э´э туох уратылаах эбитий?

Аа±ыы уруога. 2 кылаас.

Тема: Суорун Омоллоон «Тымныы муо´а»

Уруок сыала:

- олоххо баар информацияны ту´аныы;

- аа±ыыга интэриэ´и µ³скэтии;

- ¥³рэнээччи айар, толкуйдуур дьо±урун сайыннарыы;

- О±о бэйэтин µлэтин ырыта, сыаналана µ³рэниитэ.

Тэрилэ: суруйааччы портрета, кµлµµс тыллар, Дьыл о±у´ун уру´уйа.

                              Уруок хаамыыта:

1. Тэрээ´инэ
2. Аа±ыах иннинэ тиэки´и кытта µлэ

- Кэпсээммит аата: «Тымныы муо´а»

У: - Ханнык дьыл кэмэ ойууланара буолуой?

О: -Кы´ын.

У: -Би´иги Сахабыт сирин кы´ына сµрдээх тымныы уонна у´ун. Сэтинньи ыйтан ыла будул±ан туманнаах, аан-быдаан тымныылаах кµннэр са±аланан бараллар. Кµн к³стµбэт кэриэтэ.

У: Билигин кинигэбит ойуутун к³рµ³ххэ. ( Кы´ы²²ы айыл±а, Улахан ба±айы о±ус, муннуттан буруо курдук тахсыбыт.)

Билигин бу кµлµµс тыллары к³р³бµт.

¥µт тумарык хаар, муо´а тостон тµ´µ³хтээх, Хоту муустаах муора, Дьыл о±у´а, хайа са±а

- О±олор сэрэйии о²ороллор.

3.  Аа±а олорон тиэки´и кытта µлэ

У: Кэпсээн ис хо´оонун о²орон к³рдµбµт. Билигин кинигэни арыйан  испитигэр аа±абыт.

   Аа±ар кэмнэригэр ³йд³мм³т тыллары бы´аарыллар.

   Салгыы аа±ыы араас ньымаларын ту´аныахха с³п.

4. Аахпыт кэннэ тиэки´и кытта µлэ

   У: Автор кимий?

   О: Суорун Омоллоон

   У: Барбатах балык миинин курдук, бадыа-бµдµ³ диэни хайдах

   ³йдµµгµнµй?

   О: -Санааларын этэллэр.

   У : Дьыл о±у´а хайдах эбитий? Тиэкис тылынан ойуулаан кэпсээ.

   О:- Тиэкис тылынан ойуулаан кэпсииллэр.

  У:- Кини муостара ха´ан тостоллоруй? Моонньоох ба´а ха´ан

       быстарый? Ол аата тугуй? Оччо±о туох буоларый? - Дьыл о±у´ун

       туох хоторуй?

  5 Айар µлэ

1. Булан аах:

- Ньукуу уол э´этиттэн тугу к³рд³ст³? с49

- Дьыл о±у´а хайдах эбитий?с50

- Кини муостара ха´ан тостоллоруй?

         2)  Салгыы аах:

            - Тыыннаххына,…

            - Силлээтэххинэ,…

         3) «Саатта! То´уннар то´уннур!» - о±олор то±о бу курдук эттилэр.

              Бэйэ² санаа±ын суруй.

           6. Тµмµк

Аа±ыы уруога П.Н.Тобуруокап хо´оонноро «Мэнигийээн Мэникчээн»

Уруок сыала: - П.Тобуруокап «Мэнигийээн-Мэникчээн» хо´оонун ис хо´оонун ырытыы; толкуйдуур дьо±урун сайыннарыы, ³йг³ о²орон к³р³р дьо±уру сайыннарыы.

Тэрилэ: П.Н.Тобуруокап портрета, кинигэлэрин быыстапката, уру´уйдар.

Уруок хаамыыта:

1. Тэрээ´инэ.
2. Аа±ыах иннинэ тиэки´и кытта µлэ

- Хо´оон аатын аа±ан, ойуутун к³р³н баран ыйытыыларга эппиэт.

У: Бу хо´оо²²о туох кэпсэнэрин билиэххэ с³п дуо?

О: Мэник о±о ту´унан

3. Аа±а олорон тиэки´и кытта µлэ

- Билигин билсиэхтээх о±обут хайдах о±о эбитий? Кинигэбитин арыйдыбыт уонна испитигэр Мэник Мэнигийээн хо´оону аа±абыт.

 - Бу хо´оону ким хайдах интонациялаан аа±ыа этэй? Салгыы дор±оонноохтук аа±ыы ыытыллар

Хо´оон ис хо´оонунан ыйытыыларга эппиэт.

У: Суруйааччы Силиипчээни хо´оонугар то±о хо´уйда?

О: Санааларын этэллэр.

У: Эн Силиипчээни хайдах уол дии санааты²?

4. Аахпыт кэннэ тиэки´и кытта µлэ

У:Суруйааччы аата? £сс³ ханнык хо´ооннорун билэ±ит? Санаты´ыа±ы² эрэ.

 Суруйааччы о±олорго баар итэ±э´и-бы´а±а´ы ойуулуур эбит. Петр Тобуруокап бэйэтэ этэринэн, юморы таптыыр эбит. Кини итинник к³рµдьµ³стээх хо´ооннору олус чэпчэкитик итэ±этиилээхтик айар.

Бу кµннээ±и олоххо би´иги аттыбытыгар баар о±олор сирэйдэрэ арыт мэниктээн, арыт атаахтаан к³ст³р сирэйдэр, ол и´ин Петр Тобуруокап геройдарын бэйэтигэр чугастык ылынан о±о до±ор-атас о²остор.

5 . Айар µлэ

- Уру´уй.  Бу хо´оон настырыанньата хайда±ый?

Билигин мин э´иэхэ ки´и сирэйин форматын тµ²этэлиэм, э´иги кини хо´оонун аа±ан баран хайдах сирэйи уру´уйдуо этигитий? (о±олор уру´уйдууллар)

Билигин сынньана таарыйа, Тобуруокап ырыа тылын айааччы буоларын билсиэхпит. Э´иги бол±омто±утугар Ваня Трофимов толоруутугар «£нд³рµµскэ тиэтэйбэт» диэн к³рµдьµ³стээх ырыаны исти².

У: Хайдах ки´иний?

О: Уопсай µлэ±э сыылба, сµрэ±э суох, сатамматах салайааччы

- Тылларга µлэ

 Бу хо´оон геройун араспаанньата?

О: Михайлов

У: Бу хо´оо²²о саамай у´ун тылы бул.

О: Ойуоккалыыр

У: Мэнигийээн-Мэникчээн. Сµ´µ³ххэ араар.

6. Бэйэни сыаналаныы

Э´иэхэ т³гµрµктэр бааллар, онно э´иги хайдах настырыанньалаах бу уруоктан баран эрэргитин бэлиэтээ². (хомойбут, µ³рбµт, на´аа µ³рбµт)

Аа±ыы уруога  2 кылаас

Тема: Николай Тарабукин  «Кы´ын»

Сыала: Хо´оон ис хо´оонун ырытыы;аа±ыыга интэриэ´и µ³скэтии; µ³рэнээччи айар, толкуйдуур дьо±урун сайыннарыы.

Тэрилэ:  суруйааччы кинигэлэрин быыстапкалара, дуоска±а кµлµµс тыллар, кэпсээн аата суруллар.

                      Уруок хаамыыта:

1. Тэрээ´ин чаа´а
2. Хо´оону аа±ыах иннинэ текси кытта µлэ

Сэ´эргэ´ии

У: Хо´ооммут аата «Кы´ын». Би´иги хо´оон аатын аа±ан туох ту´унан суруллубутун сэрэйиэхпитин с³п дуо?

О: О±олор эппиэттэрэ

У: Кы´ы²²ы айыл±а хартыынатын хараххытын симэн баран о²орон к³рµ².

О: Тулабыт барыта хаар, мастар хаарынан бµрµллµбµттэр, та´ырдьа тымныы ба±айы, дьоннор халы² та²астаах сылдьаллар.

3. Аа±ар кэм²э тиэки´и кытта µлэ.

У: Хо´оону аа±ан к³рµ³ххэйи² эрэ, би´иги саба±алаа´ыммытын кытта с³п тµбэ´эр дуо?

1. - Кинигэбитин ылан испитигэр аа±абыт.

Ийэ сир хаары та²ынна,

То²нулар кµ³ллэр, ³рµстэр.

Сайа±ас чэбдик салгыннаах

Кы´ы²²ы кµннэр µµннµлэр.

Хайы´ардар, салааскалар

Халы6ыйы² сыырдарбар:

Э´иэхэ анаан хаар тµ´эр,

Э´иэхэ кы6ын салаллар.

Сурдур±аччы субуру²наан,

Сыыдамнык сырсы, ха²кылар:

Э´иэхэ анаан соруйан

£рµстэр, кµ³ллэр то²нулар.

Ыраас хаарга, кµ³лгэ киирэн,

О±олор, оонньоо²-к³рµлээ²:

Э´иэхэ анаан бу кэрэ

Кы´ы²²ы кµннэр µµннµлэр.

2.) Дор±оонноохтук аа±ыы

Аа±ар кэмнэригэр ³йд³мм³т тыллары бы´аарыы

Ийэ сир хаары та²ынна,

То²нулар кµ³ллэр, ³рµстэр.

Сайа±ас чэбдик салгыннаах

Кы´ы²²ы кµннэр µµннµлэр.

У: Ийэ сир хайдах уларыйда?

О: Хаарынан бµрµлµннэ.

Хайы´ардар, салааскалар

Халы´ыйы² сыырдарбар:

Э´иэхэ анаан хаар тµ´эр,

Э´иэхэ кы6ын салаллар.

У: Халы´ыйы² диэн тылы хайдах ³йдµµргµн бы´аар.

Сурдур±аччы субуру²наан,

Сыыдамнык сырсы² ха²кылар:

Э´иэхэ анаан соруйан

£рµстэр, кµ³ллэр то²нулар.

У: Сурдур±аччы – ол аата бы´ытта±астык суугунаан, «сур-сур» гынар тыас.

    Сыыдамнык –тµргэнник

Ыраас хаарга, кµ³лгэ киирэн,

О±олор, оонньоо²-к³рµлээ²:

Э´иэхэ анаан бу кэрэ

Кы´ы²²ы кµннэр µµннµлэр.

У: Суруйааччы хаары, муу´у кимиэхэ, туохха аныырый?

О: О±олорго ха²кылаан, хайы´ардаан оонньуулларыгар.

 4. Аахпыт кэннэ тиэки´и кытта µлэ.

1) Автор аата кимий?

- Бу хо´оон настырыанньата хайда±ый? Хайдах аа±ыллыан с³бµй?

2) Салгыы аах.

- Хайы´ардар, салааскалар

  Халы´ыйы² сыырдарбар …

- Э´иэхэ анаан бу кэрэ…

3) Хо´оон саамай кылгас тылын булу²

4) Бу хо´оо²²о туох ойууну о²оруохха с³бµй?

Дьиэ±э µлэ Айымньылаах сорудах. Хо´оон тылларын туттан, «Та´ырдьа оонньуубут» диэн кэпсээннэ суруй.

           Бэйэни сыаналаныы

           У: Ким бу уруокка хайдах µлэлээтэ дии саныыгытый?

            ( О±олор бэйэлэрин µлэлэрин сыаналыыллар).

           У: Бары бииргэ, µчµгэйдик µлэлээтигит.