Ужуглел кичээлинге карточкалар
учебно-методический материал по чтению (1 класс)

Чечен челер ала малын мунар. Энии ээрер.

Эмчилер малчын аал чоруур. Олар мал эмнээр. Малчын Сонам эмчилерни манаар.

Мила, Ирина чемненир.Сен чуну чиир сен, Се-рен?

Серен, Чечена чем чиир. Оон Чечена серээ чуур.

-Намчыл – малчын. Ол малын ончалаан.

Санчы – сыынчы. Сыыны онча. -Эм-ма аа-раан. Орлан – эмчи. Ол Эм-ма-ны эмнээр.

Эм-ма эм алыр.

-Мана, мана, Амыр. Амыр манаар.

Чинчи инек саар. Мал сула, силос чиир.

-Орус-оол ном алыр. Ол солун чуул номчуур. 

Очур-оол ыры ному алыр. Ону номчуур. Оон ырлаар.

Час. Суур чаны. Ам чылыыр. Солун-оол чарар. Чалаа чыыр. Оон олар чанар.

 -Ылым-чылым олураал. Олар солун ыры ырлаар.

Маны чарлаар. Уран ырлаар. Солунун аа! -Чары – солун мал. Аран чарыны чуларлаан. Ол Лораны чалаан. Ам Лора чары мунар. Оон Урана мунар. Олар амыраар.

Ном. Ном элээн. Салаалар ону «эмнээр». Лора ам ону номчуур. Оол он арын номчаан. Оон номчаан арыннарын ол санаан. Сара эниин чуруур.

                       Аалчы.

Сынаа – малчын. Ол аалчы. Ачам аалчыны чалаан. Оон чалыы малчын ачамны аалынче чалаан.

Шеми чаны сериин. Шынаа чер. Шээр мал семириир.

 Шаалы мал сурер. Ол аалынче чанары ол.

Шура – шынчы оол. Шура шары мунар. - Шу-у! Шарым шору чааш.

Оон мен чанар мен. Ачам инээн ончалаар.

 Даш ындында дааш унду. Далаш ынаар чордум. Ында диис оолдары чыдыр.

 Олар менден чем диледи. Шилде судум чедирдим. Оолдар мал мунар. Доруш Дораланы, Демир-оол Сараланы мунар. Долума оларны дуран-наар. Ачам оолдары дээш амыраар. Менде ном, балааш бар. Мен ам чуруур мен. А сен?Ам номчуур, оон чуруур мен. Мен бо номда бYрY чуруур мен. Балчыр, чYнY чуруур сен?Буур чуруур мен.БYрбY, сан бодаар сен бе, чуруур сен бе?Сан бодаар мен?Сен чYнY чуруур сен? Бичии Бады. Чем белен. Оолдар ам чунар, оон чемненир. Бады – бичии оол. Ол бичии-даа бол, эрес, боду чунар, чемненир. Оон ол чуруур. Бүрбү сан бодаар. А Биче-оол? Адыг оглу. Аал чанында улуг даг бар. Бичии уруглар оолдарга чугаалаан: «Даг ындында адыг оглу бар-дыр»-дээн. Оолдар шээр малды санаан. Мал онча болган. Адыг оглу малга дегбээн. Оолдар ону магадаан. Шагаа. Шагаада ча, согун адарынга, манчы чииринге маргылдаалар болган. Ча адарынга Дүгер бирги черни ээлээн, Агармаа 2 дугаар черни алган. Манчы чииринге Сарыг-оол бир дугаар болган. Шагааны улус сонуургаан. Бо малчын арат ɵɵдээ-дир. Ону долгандыр дыттар, шеттер үнген. Улуг-улуг чалымнар мээсте ɵдээнче шуурган эрттирбес. Шээр малы семис болгаш чудавас.Оолдары малчынны салгаар, малын малдаар. Кас биле куу. Кас биле куу дыка чараш куштар. Оларны ырактан Кертик-оол ылгаваан. Ол кууну кас кылдыр бодаан. Кара-кыс үргүлчү куштарны чемгерер болгаш билир. Куу кастан улуг болурун ол Кертик-оолга чугаалаан. Пар.Пар – араатан амытан. Бодун кɵɵрге, шокар, дыка улуг диис-даа ышкаш. Ол күштүг болгаш шыырак. Чемиш кɵргеш, ырактан шураптар. Сегирип алганын черле салбас. Парга күш чедер амытаннар эвээш. Пагалар. Пагалар солун. Олар чылыырга, амырап, шимээргээр. Сактырга, олар «ква-ква», «пак-пак» дээн ышкаш болур. Сооп кээрге олар катап-ла удуп чыдыптар. Пар-оол биле Бады. Пар-оол биле Бады сугга эштип турган. Олар пат турупкан. Оон пɵс чаткаш, шыкка дɵгеленип чытканнар. Ырак эвесте пɵштен тоорук «пет» кээп дүшкен. Пар-оол сырбаш дээн. Бады каттырыпкан. «Ээремче шымнып кирбес»-деп адалары чагаан. Оолдар ону утпаан, дораан чанып келген. Оргелээн оолдар. Даң адып орда, Мɵңге биле Шаңгыр-оол ɵргелээр дээш чорупкан. Орук дургузунда үңгурлер эңдерик болган. Yңгүрден ɵрге үнүп келгенин Мɵңге эскерип каан. Оол маңнапкан. Θрге четтирбээн. Оон Шаңгыр мɵнделе кɵрүп каан. Ол ооң соондан чүгүрүпкен. мɵнделе - тарбаган Тарбаганнар. Мɵген-Бүренде тарбаганнар эңдерик. Ол черниң чону тарбаган-наарынга ынак. Тарбаганны тудары берге. Дыштаныл-гамда дуңмам Шеңне, акым Аңгыр-оол-биле кады тарбаганнап чордум. Салгал. Алдарлыг тудугжу Шожун-оол кыраан. Оглу Хаажык ооң мергежилин салгаар. Хаажыктың дуңмазы база тудугжу болур. Тудугжу алышкылар эки ажылдаар. Оларнын туткан бажыңга башкылар чурттаар. Уя. Уя – ужар куштуң бажыңы-дыр. Уя черле үревеңер! Уя – улуг чаъстан, шуургандан ону камгалап турар. Уя – куштуң чаглаа-дыр. Кушкаш оолдары-биле чугаалажып орган:- Оглум Сарыг аастың аянныын, шоваазын. Аян биле Саая уя кылып берген. Оларга «четтирдивис» деп чугаалаңар.