Утренник "Шагаалаалам"Ийиги бичии болук 2021ч
план-конспект занятия (младшая группа)

Муниципалдыг бюджеттен хандырылгалыг школа назыны четпээн уруглар албан чери Тес-Хем кожууннун Самагалтай суурунун «Дамырак» аттыг уруглар сады

Ийиги бичии болуктун сценарийи

«Шагаалаалам!»

                                                                             Музыка башкызы: Чооду А.Я

                                              Самагалтай-2021чыл

Сорулгазы:

1. «Шагаа» деп тыва чоннун байырлалынын ужур утказын уругларга билиндирип ооредири;

2. тыва улустун аас-чогаалыннын хевирлери: улегер-домактар, когудуг болгаш опей ырыны ажыглавышаан, уругларнын торээн дылынга сос курлавырын байыдар. Хогжум  аайы-биле ыры  болгаш танцы-самны кууседип  билиринге ооредир;

3. Чонувустун шаандан тура ойнап чораан оюннарынга даянып, уругларны сагынгыр, тывынгыр база эрес-кашпагай чорукка ооредири;

Байырлалдын чорудуу:

(Онза чараш деритинген чартык, тыва огну залдын ортузунда тип салган. Уруглар залче тыва чараш хогжум аайы-биле кирип моорлааш олуттарга барып олурарлар).

Башкарыкчы:

Шаг шаа-биле турар эвес

Чаа чылды уткуулунар

Чанчылавыс чудулгевис

Шагаа-биле эргим чонум!

Шагнын солгу эргилдези

Чыккылама кышты солуур  

Чырык чаагай кыштын бажы

Шага хуну унуп келди

Башкы - Уруглар бистер бо хун шагаа байырлалынын найыр-доюн Кырган-аванын аалынга барып уткуп,  анаа ойнап хоглеп, танцы самнап корээлинер уруглар. 
(Шупту уруглар кире бээр хире кылдыр чураан узун шанакты ийи талазындан тудуп алгаш, залды бир тырыкылангаш ог чанынга халдып чедип кээрлер)
(Башкы уруглары-биле К-А аалынче чоруптар, ог чанынга шупту туруптарлар).
(Ыттын ээрери  болгаш мал-маганнын алгызы дынналыр. Уруглар кичээнгейлиг дыннаарлар. Огнун бир ийинден Кырган-ава бисти уткуй кылаштап кээр)
К-А  - Оо, амырган-на, амыргын-на ажы толум.
Башкы - Амыр, амыр Кырган-ава
(Баштай башкы, оон уруглар тыва ёзу-биле К-А экилежип мендилежир. Уругларны дорже чалап , олуттарын ээлеп олуруптарынче К-Ава чалаар)
Б - Аал коданынар менди чаагай тур бе К-А?
К-А -  Менди чаагай, манди чаагай болгай.
Б - Амыр кышты аштывыс аа К-Авай?
К-А  - Амыр, амыр, ыт,куштан, соок  хардан амыр-ла болдувус , Оршээ!
Б - Бистер бо хун шагаа байырлалынын найыр-доюн, силернин аалынарга этирип, оюн-тоглаа, танцы-самывысты, аас чогаалывысты силер бугудеге бараалгадып ойнап-хоглээр дээш келгенивис бо К-А.
К – А - аал коданымнын эжик дундуу кезээ шагда ажык, улуг, биче чонну уткуп хулээринге белен, амыргын-на мен уругларым!
- Огге келген кижи, аяк эрни ызырар дижир
- Арга кирген кижи саат дайнаар дижир болгай!
ЫРЫ  «Шагаа»
Танцы – сам «Арыкчыгаш»
ОЮН  «Чинчи чажырары»
(Шагаа дугайында кыска беседа чоргустунар)
К – Ава - Уруглар, шагаа дээрге чуу деп байырлалыл ол?
Уруглар - Шагаа дээрге – тыва чоннун байырлалы. 
Башкы – Шагаа байырлалында бугу тыва чон чуну канчаар чувел?
Башкы- Байырлалга улуг, биче чон ырлаар, танцы-самнаар, ойнап – хоглээр, шулуктээр, чечен-мергеннежир турганнар.
Башкы – К-Авага чараш шулуувусту бадырыптаалынар

 Шагнын соолгу эргилдези

Чыкылама кышты солуур

Чырык чаагай частын бажы

Шагаа айы унуп келди!

Шулуктер

Шагаа дээрге тыва чоннун

Чаагай кузел чанчылы-дыр        

 Ай чаазын, хуннун эртенин

Алгап йорээн байыры-дыр!

Тыва чоннун чанчылдары

Тывызыксыг аажок чараш

Шаандан тура чанчыл ындыг       

Шагаа деп бир байырлал бар!

Шагдан тура манаанывыс

Шагаа хуну унуп келди                  

Шагаа хуну уругларга

Шагнын чаагай байыры-дыр!

Башкы-                               

Бачыт хайны чайладырда

Багай душту ырыдырда

Айдыс чыттыг артыш-биле

Артыжанып чалбарыыр бис!

(Уруглар башкы – биле ог мурнунга улуг тогериктей туруптарлар.

К –Ава уругларны долгандыр артыжап арыглаар)

Уруглар – Оршээ!, Оршээ!

Башкы – Бисти бо хире артыжап арыглапкаанда, К- Авага улугер домактап берээлинер:

Улегер домактар  (11   уруг)

- Баштай ушкан эжин кыжырба –                      

- Кижини багай дивес, кидисти чугу дивес –  

- Адааргак болбас, чалгаа чорбас –

- Ырак-даа бол эжи эки

Ыштыг-даа бол, оо эки  ---              

- Чалгаанын мурнунда кочу

Кежээнин мурнунда хунду ---      

- Эниин алгыртпас, эжин ыглатпас ---  

- Ада тоогузу алдын,

  Ие тоогузу  монгун ----            

Салаалар оюну «Арбай-Хоор»

Матпаадыр паштанзын

Бажы-Курлуг маназын

Ортаа-Мерген от салзын

Уваа-Шээжек уруктазын

Бичии-боовей буурек-баарак чизин,

Арбай-хоор, арбай-хоор

Авазынга дузалашсын

Чуп --- чудурук

Бип --- билек

Шеп --- шенек

Оп --- ожун

Чап --- чарын

Кижиргенчиг колдуктар

Башкы – Шагаа дээрге, эрги чылды удээри дээн соонда, чуу деп чылды удээр-дыр бис уруглар!

Уруглар – Куске чылын удээр бис

Ыры:  «Дагааларым»      

Башкы-  чаа унуп орар, кел чыдар чылывыс ады чуу ийик уруглар?

Уруглар –Инек  чылы  кээр

(Хогжум аайы-биле Инек чылы моорлап кирип кээр)

Инек – Экии!, Экии!, Амыр, Амыр уруглар!

(Уруглар инекче уткуй халааш тыва ёзу-биле экилежирлер)

Инек– Уткуп турар чаа чыл мен, мен,

          Утундурбас кежиктиг мен

          Уутунмас буянныг мен

          Экиивенер ажы-толум

          Чаа чыл-биле, Шагаа-биле!!!

Танцы – Сам  «Челер – ой»