Ийиги бичии болуктун сценарийи «Шагаанын найыр – дою!».
методическая разработка (младшая группа)

Барыын-Хемчик  кожуунун Кызыл-Мажалык суурнун муниципалдыг бюджеттиг школа назы четпээн холушкак хевирнин «Чечек» уруглар сады

Ийиги бичии болуктун сценарийи

«Шагаанын найыр – дою!»

                                                                         Тургусканы 2-ги  бичии болуктун башкызы: Достак А. О.

Февраль 2018 ч

Сценарий «Шагаанын найыр - дою!»

Сорулгазы:

1. «Шагаа» деп тыва чоннун байырлалынын ужур утказын уругларга билиндирип ооредири;

2. тыва улустун аас-чогаалыннын хевирлери: улегер-домактар, когудуг болгаш опей ырыны ажыглавышаан, уругларнын торээн дылынга сос курлавырын байыдар. Хогжум  аайы-биле ыры  болгаш танцы-самны кууседип  билиринге ооредир;

3. Чонувустун шаандан тура ойнап чораан оюннарынга даянып, уругларны сагынгыр, тывынгыр база эрес-кашпагай чорукка ооредири;
Дерилгези: чартык тиккен тыва ог, огнун  эт-севи, эдилел-херекселдери, топ ханада 12 чылдын чуруун коргускен «банер» чурук,

кадак, артыш, тос-карак, суттуг шай бажы, аъш-чем дээжизи, ДАГАА база ЫТ  чылдарынын дугайында состер, Шагаа дугайында состер.

Киржикчилери:
1.Башкарыкчы – Башкы: Достак А. О.
2.Кырган- -Ава – белеткел болуунун башкызы  Хомушку С. Бораевна
3. Дагаа чылы – улуг болуктун кижизидикчизи Ооржак Омак
Ыт чылы – белеткел болуунун кижизидикчизи Начын Кужугет

Байырлалдын чорудуу:

(Онза чараш деритинген чартык, тыва огну залдын ортузунда тип салган. Уруглар залче тыва чараш хогжум аайы-биле кирип моорлааш олуттарга барып олурарлар).
(Башкарыкчы ада-иелерге, аалчыларга байыр чедириишкини состер чугалаар).

Чыглып келген ада-иелерге, аалчыларга, чаа чылда кижи бурузунун кузелдери будер болзун, ажы-толунер манди чаагай озуп-ле турзуннар, ог-буленернин хей-ады бедик болуп, шуптунарга  унуп келген чыл чаа-чаа чедиишкиннернин болгаш эгелээшкиннернин чылы болурун база катап кузедим!

Башкарыкчы:

Шаг шаа-биле турар эвес

Чаа чылды уткуулунар

Чанчылавыс чудулгевис

Шагаа-биле эргим чонум!

Алина:

Шагнын солгу эргилдези

Чыккылама кышты солуур  

Чырык чаагай кыштын бажы

Шага хуну унуп келди

Башкы - Уруглар бистер бо хун шагаа байырлалынын найыр-доюн Кырган-аванын аалынга барып уткуп,  анаа ойнап хоглеп, танцы самнап корээлинер уруглар. 
(Шупту уруглар кире бээр хире кылды,р чураан узун шанакты ийи талазындан тудуп алгаш, залды бир тырыкылангаш ог чанынга халдып чедип кээрлер)
(Башкы уруглары-биле К-А аалынче чоруптар, ог чанынга шупту туруптарлар).
(Ыттын ээрери  болгаш мал-маганнын алгызы дынналыр. Уруглар кичээнгейлиг дыннаарлар. Огнун бир ийинден К-ава бисти уткуй кылаштап кээр)
К-А  - Оо, амырган-на, амыргын-на ажы толум.
Б - Амыр, амыр К-ава
(Баштай башкы, оон уруглар тыва ёзу-биле К-А экилежип мендилежир. Уругларны дорже чалап , олуттарын ээлеп олуруптарынче К-Ава чалаар)
Б - Аал коданынар менди чаагай тур бе К-А?
К-А -  Менди чаагай, манди чаагай болгай.
Б - Амыр кышты аштывыс аа К-Авай?
К-А  - Амыр, амыр, ыт,куштан, соок хардан амыр-ла болдувус хан, Оршээ!
Б - Бистер бо хун шагаа байырлалынын найыр-доюн, силернин аалынарга этирип, оюн-тоглаа, танцы-самывысты, аас чогаалывысты силер бугудеге бараалгадып ойнап-хоглээр дээш келгенивис бо К-А.
К – А - аал коданымнын эжик дундуу кезээ шагда ажык, улуг, биче чонну уткуп хулээринге белен, амыргын-на мен уругларым!
- Огге келген кижи, аяк эрни ызырар дижир
- Арга кирген кижи саат дайнаар дижир болгай!
ЫРЫ  «Шайывыс»
Танцы – сам «Аяк – шайым»
ОЮН  «Четинчипкеш ойнаалы»
(Шагаа дугайында кыска беседа чоргустунар)
К – Ава - Уруглар, шагаа дээрге чуу деп байырлалыл ол?
Уруглар - Шагаа дээрге – тыва чоннун шагдан тура эттирип келген байыр – найыры ол. Шагаа дээрга – эрги чылды удээри, а чаа чылды утукуп хулээп алары –дыр.
Башкы – Шагаа байырлалында бугу тыва чон чуну канчаар чувел?
Уруглар – Байырлалга улуг, биче чон ырлаар, танцы-самнаар, ойнап – хоглээр, шулуктээр, чечен-мергеннежир турганнар.
Башкы – К-Авага чараш шулуувусту бадырыптаалынар

 Шагнын соолгу эргилдези

Чыкылама кышты солуур

Чырык чаагай частын бажы

Шагаа айы унуп келди!

Шулуктер

Шагаа дээрге тыва чоннун

Чаагай кузел чанчылы-дыр        /АЙ _ ХААН/

 Ай чаазын, хуннун эртенин

Алгап йорээн байыры-дыр!

Тыва чоннун чанчылдары

Тывызыксыг аажок чараш

Шаандан тура чанчыл ындыг       /ВЕНЕРА/

Шагаа деп бир байырлал бар!

Шагдан тура манаанывыс

Шагаа хуну унуп келди                   /АЙЗАТ/

Шагаа хуну уругларга

Шагнын чаагай байыры-дыр!

Башкы-                               

Бачыт хайны чайладырда

Багай душту ырыдырда

Айдыс чыттыг артыш-биле

Артыжанып чалбарыыр бис!

(Уруглар башкы – биле ог мурнунга улуг тогериктей туруптарлар.

К –Ава уругларны долгандыр артыжап арыглаар)

Уруглар – Оршээ!, Оршээ!

Башкы – Бисти бо хире артыжап арыглапкаанда, К- Авага улугер домактап берээлинер:

ЫРЫ «Шагаа»

Улегер домактар  (11   уруг)

- Баштай ушкан эжин кыжырба –                       /А-Санаа/

- Кижини багай дивес, кидисти чугу дивес –  /Очур

- Адааргак болбас, чалгаа чорбас – / Намсо+Батый

- Ырак-даа бол эжи эки

Ыштыг-даа бол, оо эки  ---              /Венера

- Чалгаанын мурнунда кочу

Кежээнин мурнунда хунду ---      /Аурика +Женя

- Эниин алгыртпас, эжин ыглатпас ---  /Начын+ Айзанак

- Ада тоогузу алдын,

  Ие тоогузу  монгун ----             /Саймир+ Антея

ОЮН  «Чода былаажыры»

Салаалар оюну «Матпаадыр»

Матпаадыр паштанзын

Бажы-Курлуг маназын

Ортаа-Мерген от салзын

Уваа-Шээжек уруктазын

Бичии-боовей буурек-баарак чизин,

Арбай-хоор, арбай-хоор

Авазынга дузалашсын

Чуп --- чудурук

Бип --- билек

Шеп --- шенек

Оп --- ожун

Чап --- чарын

Кижиргенчиг колдуктар

Башкы – Шагаа дээрге, эрги чылды удээри дээн соонда, чуу деп чылды удээр-дыр бис уруглар!

Уруглар – Дагаа чылын удээр бис

ШУЛУК  «Дагаажык»      /Айзанак/  

Башкы-  чаа унуп орар, кел чыдар чылывыс ады чуу ийик уруглар?

Уруглар – Ыт чылы  кээр

(Хогжум аайы-биле ЫТ чылы моорлап кирип кээр)

Ыт – Экии!, Экии!, Амыр, Амыр уруглар!

(Уруглар ытче уткуй халааш тыва ёзу-биле экилежирлер)

Башкы – Ыт дээрге – кижилернин эн-не чоок болгаш эн-не шынчы оннуу-дур, ол кажан-даа ээзин, ог-коданын ээнзиретпейн, кагбайн чуртап чоруур амытан бооп турар.

ЫТ – Уткуп турар чаа чыл мен, мен,

          Утундурбас кежиктиг мен

          Уутунмас буянныг мен

          Экиивенер ажы-толум

          Чаа чыл-биле, Шагаа-биле!!!

ЫРЫ «Эниктерим»  

Салаа оюннары:

1. «Эниктерим алышкылар»  /Алина/

Ак-Тош аннаар

Костук – кадарар

Мойнак – маннаар

Эзир – эрестиг

Черлипкен - черликтээр

2. «Эргек ышкаш оолчук»  /Очур/

Ээй! Кайнаар баарын ол?

- Эниим-биле ойнаарым ол

- Эниим-биле хоглээрим ол              

- Эниим-биле ырлаарым ол

- Эниим-биле чемненир мен!

Кылбас тутпас чувеза чок

Кызымакай эниктерим

ОЮН  «Семдер хава»

Ыт –  Мени менди чаагай уткуп, хулээп алдынар уруглар. Кайгамчыктыг ыр-шоорлуг, танцы-самныг ур.-дыр силер, Эр-хейлер! А мен кожа кады аалдарга чедип. База уругларга барып корейн, олар мени кайы хире уткуп аар эвес, база катап ужуражы бээр бис уруглар, байырлыг!

Башкы – Оюн тоглаа хоглеп турзун

                 Оортан моортан хоглуг уннер

                 Чечен-мерген аас-чогаалын

                 Четикпейн моорейлежир.

Когудуглер моорейи:

1. Ыглаган уруга  -  Аюш
2. Чем чивес уруга  - Айзат
3. Удувас уруга  - Алина, Айзанак
4. Хеп кетпес уруга  - Саймир,

ЫРЫ «Арбай - Хоор»

Танцы – Сам  «Челер – ой»