Ах багд өггдҗәх ил кичәл (занять) «Хальмг цәәhин туста онц шинҗ»
план-конспект занятия (старшая группа)

Ах багд өггдҗәх ил кичәл (занять)

«Хальмг цәәhин туста онц шинҗ»

Белдснь: хальмг келнә багш

Нимгирова Лариса Ивановна

г.Городовиковск балhсн, 2018җ.

Ах багд өггдҗәх ил кичәл (занять)

«Хальмг цәәhин туста онц шинҗ»

Күцл:

- Хальмг цәәhин тускар күүкдт келҗ өгх, яhҗ чандгинь үзүлх;

- Хальмг цә ямаран туста болдгинь цәәлhҗ өгх;

- Цә, усн, давсн, үсн, тосн, зать, ааh, шаңh – хальмг үгмүд тодлх;

- Авсн медрлән бәәдл-җирhлдән яhҗ олзлхинь өргҗүлх;

- Ширән ард яhҗ бийән бәрхин туск сурhмҗ өгх.

Материал болн оборудовань: җомба, ааh, шаңh, цә, усн, давсн, үсн, тосн, зать.

Урн келнә үг: дун «Хальмг цә».

Урдас кесн көдлмш: зургуд хәләлhн, ду даслhн, шаhа наадлhн, дидактическ наадhа «хальмг цә».

Занятин йовуд:

Сурhмҗлач: Мендвт, күүкд! Би эндр онц бүшмүд өмсв, юңгад гихлә, эндр дала гиичнр ирсн бәәнә, дәкәд нег гиич ирх. Гиичнриг hольшгар, тевчтәhәр тосх кергтә.

- Күүкд, hольшг гисн үг яhҗ меднәт?

Сурhмҗлач: Ямаран хальмг хот тадн меднәт?

Күүкдин хәрү.

Сурhмҗлач: Йир сән, күүкд! Тадн хальмг хот дала меднәт.

Сурhмҗлач: Би тадниг яһҗ хальмг цә - җомба чандгинь дасххар бәәнәв. Би эврән хальмг цәәд дуртав, ирсн гиичнриг халун цәәһәр тоснав. Юңгад гихлә, хальмг цә чандгинь амр  биш, эврә нууцта. Эн нууцин тускар таднд келҗ өгнәв.

 Сурhмҗлач: Ода бидн хальмг цә белдхм. Түрүн болҗ давс, эс гиҗ чимк цә усн хаяд буслһдмн. Хоосн ус буслһхла, му йор. Уснд чимк цә хаяд, агинь һартл невчк күләх кергтә. Хөөннь давслад, үс, зать, тос немдм. Цуг энүг сәәнәр шаңһар семрх кергтә. Зөв эргәд, адһлгон кех кергтә. Цәәг 99 дәкҗ семрх кергтә, тиигхлә цә йир амтта болх. Иим цәәг җомба гиҗ нерәднә.

Сурhмҗлач: Күүкд,  нег бичкн өвәрц юм үзхәр бәәнт? Нүдән хаатн, бичә хәләтн. Ода нүдән секәд, хәләтн. Ширә деер җомба бәәнә. Нааран өөрдәд, цәәһин каңкнсн үнр медхмн. ( һарарн иигәд кеһәд, дотран киилхмн).

Сурhмҗлач: Эн таднд ю медүлнә?

Сурhмҗлач: Юңгад хальмгуд җомба уухдан дурта?

Күүкдин хәрү.

Сурhмҗлач: Тадн чикәр келүт: цә йир амтта, туста, шимтә. Би таднд дәкәд нег нууц келҗ өгнәв. Эн цә күүнд эрүл-менд өгнә. Энүнә тускар нег домг бәәнә. Эн домгт  Зунква лам яһҗ эдгсн тускар келгдҗәнә.

Нег дәкҗ Зунква лам икәр гемтв. Бийән эмнхәр таньдг эмчиг дуудв. Эмч ламд  долан хонгин туршарт өрүн болһн өлн элкндән «дееҗин идән» эм аршалтн гиһәд келв. Эмчин келсиг күцәһәд, долан хонгин чилгчәр Зонква лам эдгв. Хөөннь хальмгуд эн идәг «хальмг цә (җомба)» гиҗ нерәдв. Хальмг цә йир шимтә, туста болдг деерән, күүнд чидл урһана, олн гемәс эдгәнә.

(Күн үүд цокчана). (Гиич ирв).

Гиич: Мендвт, күүкд!

Сурhмҗлач: Буйн болтха, уралан ортн, суутн, цә уутн. Цә ааһд кеһәд өгдмн. Кемтрхә ааһд цә өгдм биш, му йор. Хойр һарарн бәрәд өгдмн. Түрүләд ах күүнд бәрүлдмн. Цә авчах күн ааһ бас хойр һарарн авдмн, цәәһән уучкад, хоосн ааһ хәрү өгх кергтә.

Сурhмҗлач: Өрүни цәәд күртсн гиич хөвтә болдмн гиһәд хальмгуд кезәнә келчксн бәәнә. «Өрүни цә уухла, керг күцнә». 

Гиич: Ханҗанав. Йир амтта, шимтә цә белдсн бәәҗит.

Сурhмҗлач: бидн дәкәд цәәһин тускар ду меднәвидн. Танд дуулҗ өгнәвидн.

( дун «Хальмг цә»)

Гиич: Ханҗанав. Йир сәәхн дун. Күүкд, би таднд нег белг авч ирүв. Эннь – шаһа. Тадн шаһа наадлһ меднт?

Сурhмҗлач: Бидн шаһаһар нааддг дала наадд меднәвидн. Нег наад ода наадхмн.

(«Шаһа наадлһн»)

Гиич: Тадн ямаран шулун – шудрмг бәәҗит. Зуг нанд хальмг цә йир таасагдв. Яһҗ цә чандгинь нанд келҗ өгтн.

Сурhмҗлач: Бидн бичкдүдлә хамдан белдләвидн.

Гиич: Иим бичкн күүкд эврән кенә?  

Сурhмҗлач: Э-э, тиим. Ода, Та, эврән үзхит.

(дидактическ наадн «Хальмг цә»).

Гиич: Танад нанд йир таасгдв. «Орсн боран гиидг, ирсн гиич хәрдг», би йовн гиҗәнәв. Болв би тадниг хальмг боорцгар гиичлхәр бәәнәв. Сән бәәтн!

Сурhмҗлач: Кен цәәһин йөрәл келхәр бәәнә?

1. Цә шиңгн болвчн – идәнә дееҗ,

Цаасн нимгн болвчн – номин көлгн.

Өгчәх эзн күн, ууҗах мадн болвчн

Ут нас наслҗ, амулң менд эдлх болый!

2. Идән- чигән элвг-делвг болҗ

Эзнь ут наста болҗ,

Маңна тиньгр, ханядн-тому уга,

Амулң болтха!

3. «Цә уухла – чидл урһна».

Сурhмҗлач: Күүкд, таднд хальмг улсин гиич тослһна авъяс таасгдв?

- Юн таднд икәр таасгдв?

- Ямаран нууц би келҗ өгләв?

- Хальмг цә юуһарн туста?

- Яһҗ гиичд цә өгх кергтә?

Күүкдин хәрү.

Сурhмҗлач: Хальмг җомба ямаран?

Күүкд: Үстә, давста, тоста, халун.

Сурhмҗлач: Чик. Йир сән. Тадн эндр йир сәәнәр көдлвт. Иигәд мана занять чилв. Цуһар гиичнрт байрта бәәтн гихмн.

- Сән бәәтн!

Идән- чигән  элвг-делвг болҗ,

Халун хальмг цәәһән ууҗ,

Хавтха  хальмг  боорцган  идҗ,

Оньдин  дөрвн  цагт

Амрҗ ,җирһҗ йовтн!