Семинар для воспитателей «Дидактическ наадд хальмг кел дасхлһнд»
учебно-методический материал

«Дидактическ наадд

хальмг кел дасхлһнд»

(семинар – практикум для воспитателей)

Белдвр тогтасн:

                                                                                                    хальмг келнә багш

                                                                                               Шавартан Саглр

Элст

«Дидактическ наадд хальмг кел дасхлһнд» семинар – практикум сурһмҗлачнрт.

Күцл: Хальмг келән сәәнәр медхд, келлһ өргҗүллһнә көдлмш өдр болһн наадна кемд,

һаза бәәлһнә цагт, онц үүлдврт давулгдг, давтгдх нөкд боллһн.

Семинар – практикумин зура:

1.Багшин цәәлһвр үг

2.Үгин наадн «Хамтхасна өрәл эргүләд, сур!»

3.Дидактическ наадн «Илвтә түлкүр»

4.Наадн «Илвтә цецгүд»

5.Наадн«Э-э – уга»

6.Багшин товчлгч үг.

1.Багшин цәәлһвр үг.

                Бичкдүдт хальмг кел дасхлһнд дидактическ наадд түрүн орм эзлнә. Наадар дамҗад, шин төр заана, медрлинь батлна. Наадн болһн эврә күцлтә болвчн, эдн бичкдүдин сурһлһнд болн сурһмҗин өслтд нег ик төр хаһлна.

        Келлһ өргҗүллһнә кичәлмүдт наадд бас өргнәр олзлгдна. Тер тустан дидактическ наадд иим әңгд хувагдна; үгин, наадһаста болн эд – таврта, ширән.

        Дидактическ наадд күцәхд ик белдвр кех кергтә. Цуг эдниг давулсна цагт иим некврмүд күцәх туста:

- Өггдҗәх наадд бичкдүдин наснла ирлцәтә болх зөвтә;

- Кичәлин әңгд ямаран орм эзлдгнь шиидх кергтә,

- Чикәр наадна йовуд, зокал цәәлһҗ өгх кергтә,

- Наадн болһнд келнә кемҗә йилһх,

- Наадна йовц залх – хурдар, аль адһм угаһар,

- Нааднд олзлх кергтә тоотс (эд – тавр, наадһас, зургуд, б.н.ч.) әәмшг уга, сәәхн    

  кевтә болх зөвтә.

         Күндтә сурһмҗлачнр мадн хойр багт хувагдхмн зүн талас ширән ард суусн ямаран нертә болх, умштн «Сар Герел», барун талын ширән ард суусн «Улан зала» нертә болувидн. Нөкд болх нанд мана ах багин сурһмҗачнр. Ода нанд келҗ өгтн, ямаран наадд би кичәлдән өргнәр олзлнав?  Баг болһнд шулун, чик хәрү өгхлә, мини нөкдболачнр шаһаһар ачлх, аштнь тоолад, медҗ авхмн ямаран баг диилвр бәрсн.

Сурһмҗлачнрин хәрү («Илвтә шо», «Илвтә түлкүр»лото, «Илвтә цецгүд», «Зөг», «Тоть», «Үләһәд, ухалад, кел!», «Роботнр» «Садт-һарутд», «Иддг-иддго», «Нисдг-нисдго», «Үвлздг-үвлдго», «Э-э-уга», «Юн яһҗ йовна» б.н.ч.)

        2.Тана оньгт үгин наадн «Хамтхасна өрәл эргүләд, сур!»

Наадна күцл: Соңссан медсән чикәр тодлҗ авх; нег-негндән сурвр тәвдг дасхх.

Наадна йовуд: Кевс деер олн-зүсн, олн өңгтә модна ик хамтхасд кевтнә. Хамтхасна өрөлд зургуд зурата. Дурта модна, өңгтә хамтхасна өрәл авад,эргүләд, юн зурата хәләһәд, ямаран сурвр тәвхнь ухалад, дурта иньгасн сурна.

Үлгүрлх: ? – Чини нерн кемби?

1,3,5, - чи кедүтәвч? б.н.ч. сурврмуд

Эн наадыг келлһ өргҗлһнд, юм медүллгч кичәлд олзлҗ болҗана.

3. Дидактическ наадн «Илвтә түлкүр»

Наадна күцл: Үгин көрңгинь байҗулх, толь батлҗ авх. Оньган өгч, зургуд хәләһәд, таньдг зургуд нерәдҗ келх

Наадна йовуд: Эн наадн – лотон кев. Багш (сурһмҗлачнр) зургуд үзүләд, нернь келнә. Түүнә хөөн бичкдүд эврәннь карточкс хәләһәд, тиим зург бәәхлә, бичкн дөрвлҗәр тер зурган хаана. Кенә зерглән түрүләд хаагдна тер келҗ өгнә ямаран зургуд хаагдсн.

2-чг вариант- нег төрин үгмүд дасад, товчлгч үгин келх.

Сурһмҗлачнрт сурвр:

Кезә, ямаран цагт багдан эн наадн наач болх?

        4. Дидактическ наадн «Илвтә цецгүд»

Наадна күцл:Юмна нерәдлһд батлх. Юмсиг нег үгәр баглҗ чаддг дасвр өгх. Күүкдин толинь байҗулһн, кел өргҗүллһн. Нег – негндән дөң болдг сурһмҗинь өөдлүллһн.

Дөңцлмүд: цецгүдин делвс деернь юм темдглҗәх зургуд, төгргт –товчлгч зургуд.

Наадна йовуд: Багш һундл бәәдлтәһәр күүкдт келнә: «Чаң салькн үләһәд, цецгүдин делвс теегәр тараҗ, зуг дунднь үлдҗ (төгргүд – товчлгч зургудта үзүлнә), тиигәд күүкд таднд даалһвр, хойр баг тогтаһад, илвтә цецгүд цуглулҗ авхмн.Нег багин күүкд - «хотл балһсн», хойрдгч баг – «өрк – бүл».

Сурһмҗлач тер хоорнд делвс  энд - тенд тараҗ хайна. Аштнь зәңг тогтана «Мана өрк – бүл Элст – хотл балһснд бәәнә».

Эн нааднд бичкдүдин садт хальмг кел дасхлһна көтлврт өгдҗәх  төрмүд ик зунь орлцҗана. Эн наадн күүкд сүл цагтан эврән наач болх.

Сурһмҗлачнрт сурвр:

 Яһҗ цааранднь эн наадыг давулҗ наач болх?

 Ямаран кичәлдән олзлҗ болх?

Цааранднь сурһмҗлач эн наадыг яһҗ давулад наадх цөөкн селвгүд:

күр тогталһн, үлгүрмүд, тәәлвртә туульс, шүлгүд дасхх

 (өрк - бүл)                                                (хотл балһсн)

* Күн ахта – девл захта.                                        * Нур дунд нуһсн сәәхн

* Садта күн – салата модн.                                      Нутг дунд номтань сәәхн.

* Күүнә экн – наһцнр                                            * Күн һазран сандг,күлг иҗлән хәәдг

Цааранднь наадх:

1.Хотл – балһснд  8 – гч микрорайонд юн бәәхнь, талдан цецгә тогтах.

   Өрк – бүләс: эцкин талас болн экин талас йилһҗ авх, элгн – садн гидг

    үгиг тодлҗ авх.

  2.Хотл – балһсна өврмҗтә тоот йилһҗ авад, нердүдинь медҗ авх.

    Өрк – бүлд кен ю кеҗәхинь эс гиҗ   эрдминь келәд дасхх.

(«Илвтә цецгүд» бичкн дегтр(брошюра) түгәх)

5.Наадн «Э-э – уга»

Наадна күцл: Үгин көрң байҗулх. Оньган өгч, юмна диг-дара ухандан тодлҗ авх.

Наадна йовуд: Багшин (сурһмҗлачин)үг:эн хәәрцгт нег юмн бәәнә, тадн юн бәәхнь медҗ авх зөвтәт

Үлгүрлх: (хәәрцгт - кампадь) - эн ик- уга

-бичкн – э-э

-сәәхн – э-э

-киитн – уга

-әмтәхн –э-э

- негн – уга

-дала – э-э

-ааһ-сав – уга

-хот-хол – э-э, тиигәд эн – бичкн, дала, әмтәхн, хот-хол, юмб эн? (Эн-кампадь)

Сурһмҗлачнрт сурвр:

 Эн наадыг ямаран кичәлд олзлҗ болх?

6.Багшин товчлгч үг.

        Иим наадд сурһҗмлачнр өдрин туршарт олзлад, хальмгаһар келәд, бәәхлә, мана хальмг келн  уул деерән һарх гиҗ тоолҗанав, тиигәд эн семинар-практикум сурһҗмланрт невчк дөң болв, гиҗ тоолҗанав.