"Бииргэ оонньуохха" оскуола5а киириэн иннинээ5и саастаах о5олорго региональнай компоненна оло5уран дидактическай оонньуулар
учебно-методическое пособие

Оонньуу аата, сыала - соруга

Оонньуу ис хоһооно

1. «Мин дойдум – Саха сирэ» лотуо.

Оҕолорго саха норуотун үгэһин, сиэрин – туомун, итэҕэлин, таабырыннарын, хоһооннорун тустарынан өйдөбүлү биэрии, төрөөбүт норуотун культуратын таба көрөргө үөрэтии, айылҕаҕа тапталы иҥэрии. Оҕо ѳйүгэр тутар, толкуйдуур  дьоҕурун, саҥарар саҥатын сайыннарыы, тылын саппааһын байытыы, болҕомтолоох, тулуурдаах буоларга иитии.

1. Оонньооччу ахсаана 2 – 5 киһи буолуон сѳп. Лотуобут барыта 10 хонууттан уонна 60 кыра карточкалартан турар. Хонуу 6 хаартыскалардаах харахтаах. Кыра карточка аайы кэннигэр  таабырыннар эбэтэр хоһооннор суруллубуттар, иннигэр таайыытын хаартыската баар.

2. Оонньуу ыытааччытын талабыт (кыра саастаах оҕолору улахан киһи оонньотор).  Ыытааччы оонньооччуларга хонуулары түҥэтэр уонна кыра карточкалары таһааран оонньотор. Ыытааччы карточка кэннигэр суруллубут таабырыны эбэтэр хоһоону ааҕар. Хонуутугар эппиэтэ баар оонньооччу сатаан таайбатаҕына, атын оҕо эппиэттиэн сѳп уонна карточканы бэйэтигэр ылар.

3. Хонуутун элбэх хараҕа туолбут уонна атын оонньооччулар оннуларыгар сѳптѳѳх эппиэти биэрэн эбии карточка ылбыт оҕо кыайыылаах буолар. Аныгыскы оонньууну оонньотор бырааптанар.

2. «Олбох» 

Сахалар олбоҕу ыһыахха тутталларын, олбоххо олороллорун билиһиннэрии,  тобуллаҕас толкуйдарын, болҕомтолорун сайыннарыы, геометрическай фигуралары, ɵҥнɵрү хатылааһын.

Оҕолор карточкаҕа ойууламмыт олбохтору үтүктэн араас ɵҥнɵɵх мас геометрическай фигуралартан «олбох» оҥороллор.

3. «Сахалыы домино»

Оҕо мындыр толкуйун, тэҥнээн – кэтээн кɵрɵр дьоҕурун , тылын саппааһын, ситимнээх саҥатын сайыннарыы.

Домино 28 устуука саха иһитэ – хомуоһа, оонньуурдара, о.д.а ойууламмыт пластиналартан турар. Оонньууга 2 – 5 оҕо кыттар. 2 оонньооччуга 7-лии пластина бэриллэр, онтон элбэх буоллахтарына 5-тии пластина, хаалбыта «Маҕаһыын» буолар. Бастакынан кимиэхэ тэҥ ойуулаах пластиналаах оҕо хаамар. Бастакы пластинаны ортоку уураллар уонна уочаратынан хайа баҕар ɵттүгэр сɵп түбэһэр ойуулары уурталыыллар. Оҕо түспүт пластинатыгар туох ойууламмытын, туохха туттулларын кэпсиир. Ойуута суох оҕо «Маҕаһыынтан» сɵптɵɵх ойуу кэлиэр диэри ылар. Ким пластината эрдэ бүппүт – ол кыайыылаах буолар.

4. «Мин тɵрɵɵбүт кыраайым»

Айылҕаҕа харыстабыллаах сыһыаны, тапталы иҥэрии. Оҕо ѳйүгэр тутар, толкуйдуур  дьоҕурун, саҥарар саҥатын сайыннарыы, тылын саппааһын байытыы, болҕомтолоох, тулуурдаах буоларга иитии.

Бу оонньууга 2 – 4 оҕо тэҥинэн оонньуон сɵп. Оонньуу хонуутугар саха сирин айылҕата, кыыллара, үɵннэрэ - кɵйүүрдэрэ ойууламмыттар. Оҕолор уочаратынан  кубигы быраҕа, быраҕа кимиэхэ хас харах түбэспитинэн фишкаларын хаамтараллар. Фишка кыһыл тɵгүрүккэ кэллэҕинэ «утуйар», от күɵххэ ɵссɵ биирдэ кубигы быраҕан хаамар, саһархайга стрелка устун иннин диэки сыҕарыйар, халлаан күɵххэ стрелка устун кэннин диэки сыҕарыйар. Оонньуу кэмигэр иитээччи оҕолорго сорудахтары биэрэр. Холобура, фишка ханнык кыыл аттыгар түстэҕинэ, кини туһунан хоһоон, таабырын таайтарыан сɵп.

5. «Саха иһитэ – хомуоһа»

Оҕолор саха иһиттэрин ааттарын, аналларын, туохтан оҥоһуллубуттарын билиилэрин чиҥэтии. тылларын саппааһын, ситимнээх саҥаларын сайыннарыы.

Бу оонньууга 4 – 5 оҕо тэҥинэн оонньуон сɵп. Иитээччи таабырын таайтарар, эбэтэр хоһоон ааҕар. Таайбыт оҕо долбуур ойуутугар сахалыы иһити  туохтан оһуллубутун, аналын этэн баран липучканан сыһыарар. Эбэтэр иитээччи сорудах биэрэр: «Υɵһээҥҥи долбуурга мас иһиттэри, алларааҥҥы долбуурга туос иһиттэри уурталаа».

6. «Саха балаҕана»

Оҕолор ɵбүгэлэрбит былыргы саха балаҕаныгар олорбуттарын, кинилэр туттубут тэриллэрин билиилэрин чиҥэтии, саҥарар саҥаларын сайыннарыы, тылларын саппааһын байытыы, болҕомтолоох буоларга иитии.

Иитээччи бастаан оҕолорго саха балаҕанын иһэ ойууламмыт хартыынаны кɵрдɵрɵр. Оҕолор болҕойон кɵрбүттэрин кэннэ ойууну кистиир уонна кураанах балаҕан ойуутун биэрэр. Оҕолор балаҕан иһинээҕи маллары миэстэлэрин сɵпкɵ буллартаан липучканан сыһыараллар.

7. «Ытык - Күɵлүм биллэр сирдэрэ»

Оҕолор олорор дэриэбинэлэрин кэрэ – бэлиэ кэрэхсэбиллээх миэстэлэрин билиилэрин чиҥэтии,

тɵрɵɵбүт бɵһүɵлэктэригэр тапталы иҥэрии.

Оҕолорго Ытык - Күɵлгэ баар кэрэ – бэлиэ кэрэхсэбиллээх миэстэлэр атын, атын сиртэн түһэриллибит хаартыскаларын түҥэтэбит. Оҕолор хаартыскалар паараларын сɵпкɵ булуохтаахтар, ханан баарын этиэхтээхтэр.

8. «Кимиэхэ туох нааданый?»

Балыксыт, ыанньыксыт, отчут, булчут идэлэри, кинилэргэ аналлаах туттар тэриллэри билэллэрин чиҥэтии. Болҕомтону, толкуйдуур дьоҕуру сайыннарыы.

Бу оонньууга 4 оҕо тэҥинэн оонньуон сɵп. Иитээччи оҕолорго идэлэрдээх карточкалары түҥэтэр. Кыра карточкаларга туттар тэриллэр ойууламмыттар, иитээччи оҕолорго биирдии биирдии кɵрдɵрɵр О5олор бэйэлэрин идэлэригэр аналлаах карточкалары кɵрдɵхтɵрүнэ,  илиилэрин уунан сɵпкɵ ааттыыллар уонна идэлээх карточкаларыгар липучканан сыһыараллар.