Конспект чугаа сайзырадылгазы ийиги болуктун уругларынга «Кырган-ававыстын чараш тону»
план-конспект занятия (младшая группа)

№

Кичээлдин этаптары:

Ооредиглиг кичээлдин чорудуу:

Башкынын ажыл чорудуу:

Уругларнын ажылы:

Уези

1.

Организастыг кезээ:

Башкы: Экии, уруглар.

- Богун бистерде аалчылар келген, аалчылар биле мендилежир бис бе?

Башкы:

Эр-хейлер, ам шупту тогерик кылдыр турупкаш, бот-боттарывыс – биле мендилежип корээлинер!  

Четтинчипкеш долгандыр

Чергелештир туруптаал,

Кайгамчыктыг демниг бис

Мен сээн оннуун, сен мээн оннуум

Холдарывыс дынзыг туткаш,

Куспакташкаш, хулумзуруул.

Уруглар кирип келгеш, долгандыр туруп алырлар.

Уруглар холдарындан тутутчупкаш, бот -боттарынче хулумзуруур.

1,5 мин.

2.

Проблемнныг ситуация

Башкы: Богун  бистер кодээде кыштагда чурттап турар, кырган-ававыстын дараан чараш тыва тону биле таныжар бис. Кырган- ававыстын аалында азырал дириг амытаннар бар:  хойну, хураганны сонуургап  кижиге ажык-дузазын  билип алыр бис. 

Башкы:  Кандыг азырал дириг амытаннар барыл? Адап корунерем. 

Башкы:  Угааныгбай, шупту азырал дириг амытаннарны билир, ам кырган-ававыстын кыштаанче аян-чоруувусту уламчылаар бис бе?

Башкы:

Эр-хейлер! Кыштагда кырган-ававысче дурген четсин деп бодаар болзувуса кым чараш шулук чугаалаптар эвес.   

Кырган-авам аалынга

Кыжын, чайын баар мен.

Хураганнар эвээш бар,

А анайларым оон хой.

Уруглар: инек, аът, хой, ошку.

 Бирги уруг шулук чугаалаар.

2 мин.

3.

Ортаакы кезээ:

Башкы: Эр-хей ам дораан «Хуулгазын шанаавыска» олуруп алгаштын,  ужуп  чоруптаалынар. Аалында кырган-авай бар, бисти уткууп унуп келди уруглар. 

Кырган-ава: Амыр-ла, уругларым!

Уруглар: Амыр-ла, кырган — авай! 

Кырган-ава: Дорже саадап эртинер, уругларым. Аалдап келген уругларымга, бичии тургаш, ойнап чораан салааларым биле «Кадарчы алышкылар» деп, оюнну мээн — биле кады ойнаптаалынар. 

Аялганы салыптарга уруглар карактарын шиип алгаш олуруп алыр. Башкы аржыылды шарып алгаш кырган-ава апаар.

1,5 мин.

4.

«Кадыкшылдын минутазы»

Оюн: «Кадарчы алышкылар»

Матпаадыр — мал кадарар

Бажы – Курлуг- анай,хураган бажы тудар 

Ортаа —  Мерген — ошку, хой  саар

Уваа — Шээжен — сут хайындырар 

Биче —  Боовей — сут ижер 

Кылбас тутпас ажылы чок,

Кежээпейлер алышкылар. 

1 мин.

Кырган-ава: Мен келген бичии уругларымга тыва тоннун тоогулеп тайбырлап берейн дыннанар, уругларым.

Мындыг улугер домак бар: «Хойлуг кижи каас,инектиг кижи тодуг». Хойну тыва улус азырап чоруур.Оон дугунден, кежинден кайгамчык чылыг хептерни кылып турар.Оларга алгы тоннар,  аргаан хойленнер, уктар, чоорганнар дээш чуу-даа хамааржыр.

Башкы: Хойнун кежи база биске ажыктыг. Кежи – биле тыва тон даарап кедип турар. Корунер даан бо мээн тыва тоннумну хойнун кежи биле даарап каан. Чымчак, хоюг, дуктуг, он чузуннуг.  

Башкы: Бо улуг улустун кедер тыва тонну, а бо бичии уругнун кедер тонну. Кыштын соок чыкылама соогундан-даа тогпас: чылыг, чымчак, чараш.

Башкы: Улуг тон, бичии тон деп катаптаар.

Башкы: Кадарчы кижи хоюн кадарып чорааш,оларны чассыдып, чаптап, чарашсынып, хову шолге, арга-арыгга чангыландыр ырызын бо-ла ырлай бээр.
Кырган-ава:

        Хоор сарыг хураганнар,хойларым
        Хову сынмас чараштарым,чаптанчыгларым
        Кулактары делбиннешкен,чи-чи,чи-чи
        Холба-холба,чи-чи,чи-чи

         Ала хоюм
        Анайларым,ошкулерим,
        Чи-чи,чи-чи
        Адыр кулаа халбаннашкан,
        Чи-чи,чи-чи. 

Кырган-ава:

- Эр-хей, уруум! Хойнун чаптанчыг оглун- хураган дээр,  

Хураган он чузуну болур: ала-шокар, сарыг чер оннуг, кара, ак-даа болур.  (ададыр)

- Кышкы уеде хураганны бичии турда авазындан ангы, азыраар.

Хураганнар, хойларын

Кырган-авам чемгерген

Хойларынга бир хуун

Хураганнар оон эвээш

Сулла чигеш дешкилешкен.

Кырган-ава:

Кескиндирлер чыып тургаш,        

Кедергей дээн чараш тону,                            

Карак шилин кедипкенде,

Кайгамчыктыг уран-шевер,

Кымдан артык даараныр,

Кымга-дыр че, тып корем?

Уруглар ооренип алган шулуктери бар болза чугааладыптар.

Уругларга тудуп суйбадып коргузер.

ырлай аарак

Ийиги уруг шулук чугаалаар.

Слайд 1-4

Слайд 5

Слайд 6

Ушку уруг шулук чугаалаар.

Слайд 7-8-9 

Дортку уруг шулук чугаалаар.

4 мин.

Кырган-ава: Эр-хей, уругларым, силер кырган-аванар менээ шулуктеп бергенинер дээш, силернин биле «Хуулгаазынныг тыва тон» деп оюндан ойнаптар бис бе, уруглар?

Оюн: «Хуулгаазынныг тыва тон»

Кырган-ава:

 Эр-хейлер!

 Садигинерге баргаш чиир кылдыр боорзактан берип каайн. Аалдап келгенинер дээш четтирдим, эки чедип алыр силер, уругларым байырлыг!

Башкы:

 «Хуулгаазын шанаавыска» олурупкаш, садигивисче чаныптаалынар.

Ийе.

Музыка оожум

Уруглар: Четтирдивис, байырлыг! (башкы аржыылын уштуп кааптар).

Аялганы салыптарга уруглар карактарын шиип алгаш олуруп алыр.

5 мин.

5.

Дидактиктиг оюн «Азырал малдын оглу»

- Хойнун оглу хураган

- Инектин оглу бызаа

- Ошкунун оглу  анай

- Аъттын оглу кулунчак

мнемокуб-биле ажыл

5 мин.

6.

Туннел:

Башкы: Каяа чораан бис, уруглар? Кырган-ававыстын аалынга чораан бис.

Башкы: Тыва тон кандыг боор ийик, уруглар? Тыва тон улуг – бичии боор, Тон чылыг, чымчак, чараш.

Башкы: Кичээлге шупту кызымак ажылдаан  эр – хейлер, четтирдим!
Дыштаныыр.

Уруглар харыылаар.

Хой, хураган, кырган-авазынын аалыга.  

Слайд 10 

Тыва тоннар: улуг,бичии.

Слайд 11

1 мин