конспект занятий "Чараш малым - аът"
план-конспект занятия по развитию речи (средняя группа) на тему

Сорулгазы: 1)Чыл санаашкынынын киржикчизи, тыванын сулде демдээнде ыдыктаан  аът-биле таныштырбышаан, «кулунчак», «Аът», «Чылгычы» деп состерни ададып, уругларнын сос курлавырын байыдар.

2)  Уругларны чылгычыларнын амыдыралы-биле таныштырып, аът мал-биле оларнын кичээлге сонуургалын хаара тудар.

3)  Аьт малды чарашсынып,  азырап камгалаарынга кижизидер.

Кичээлдин дерилгези: Флешкада презентация, «Аъдым» деп ырынын аялгазы, ийи чарыш аъды , аът чуруктары, тос-карак, аякка сут.

Арга методтары: коргузуг, беседа, айтырыг, оюн хевирлиг.

Словарь-биле ажыл: аът, чылгычы, кулунчак, хымыс.

Кичээлдин чорудуу:

Организастыг кезээ

- Экии, уруглар! Богунгу кичээлге кайгамчык чараш, бойдус чурумалдыг Тывавыс дугайында чугаалажып, малчыннарнын оон коруп таныжып, азырап турары мал-маганы-биле болгаш оларнын кылып турары берге, чымыштыг ажыл-ижи-биле таныжып, солун-солун чуулдерни билип алыр бис. Мал тыва кижинин ыдыктыг чанчылдары-биле шуут тудуш.Мен силерге тывызык ыдайн : Соонда салбактыг

                Согун дег сынныг

                Сыын дег манныг

               Шыдалы магалыг.    (Аът)

-Шын-дыр, уруглар.

(«Аъдым» деп ырыны дыннадыр)

- Бо хун бис аът дугайында солун чуулдерни ооренип, билип алыр бис. Аът – эрги саннын чыл санаашкынында кирип турар дириг амыттаннардан  7 дугаарында туруп турар. Бо чылын  аът чылы удавас унуп келир. Аът чуг-ле чыл санаашкынында кирип турар эвес, бистин тыванын сулде демдээнде база ыдыктап коргускен. Ында база кирип турар.

- Аъттарны он чузунунден база ылгаар (доруг шилги сылдыс-шокар ала), уксаазындан база (Бедик, чугурук пони) ылгаар турган.

- Аъттын ог-булези база бар. Бе – авазы, Аскыр – ачазы, аъттын оолдарын – кулунчактар дээр.Шупту денге «кулунчак». Хой аътты – чылгы дээр.Шупту денге «Чылгы»

- Аът база инек мал ышкаш боор, торуптерге ону саар. Оон судун хымыс дээр. Шупту денге «хымыс».Ол чаагай, инек судунден чедингир, тускай амданныг болур. Аът кыжын туруп алгаш удуур, а чайын чыдып алгаш удуур. Аът кадарчызын – чылгычы дээр. Шупту денге «Чылгычы». Аътты кыжын шанактаар, чайын тергелээр. Шанактап, тергелээринден ангыда аътты чарыштырар база.

Оюн «Аът чарыжы»

Уруглар ийи командага уступ алгаш , чарыш адын мунуп алгаш, маннажыр.

-Эр- хейлер, чарыш адын  баглап кааш, ам сандайларывыска олуруптаалынар.

- Ам аът дугайында кайы хирени билип алган эвес бис, айтырыглар салырымга силер харыылаар силер. 

- Аътты азырап кадарып турар кижини кым дээрил?

- аъттын мойнунда узун дуктерни чуу дээрил?

- Аъттын оглун кым дээр?

- Эн бичии аът?

Аът канчаар удуурул?

-Аъттын судун чуу дээр?

- Хой аъттарны чуу дээр?

- Эр-хейлер, аът дугайында дыка хойну билип алган-дыр бис.Ам база оюндан ойнаптаалынарам.

Оюн «Матпаадыр»

Матпаадыр балыктаар,

Бажы-Курлуг малдаар

Орта-Мерген от салыр

Уваа-Шээжек уруктазын

Биче-Моомей буурек барак чизин,

Чуп-чудурук,

Кып-кыры,

Оп-ожун,

чап-чарын,

кижиргенчиг колдуктар.

Чалбарыг, йорээл!

-Чыл бажы келди.

Чылан бажы туледи

Артыш санным кывыстым.

ак судум чаштым.

Тооруктуг Тындым, оршээ!

Тос чузун малым, оршээ!

Анай хураган дешкилежип турзун!

Ак чем элбек болзун! – деп, унуп орар аът чылында эки кузээшкиннерни йорээп , ак судумну ору оргуп бо кичээливисти мынчаар доозтур-дур.

Муниципальное  дошкольное образовательное учреждение детский сад «САЛГАЛ» общеразвивающего вида с приоритетным осуществлением физического развития воспитанников.

«Чараш малым – аът» деп кичээл

Ортумак болукке

                                                                                                            Воспитатель: Салчак А.А.

Барлык