Ортумак болук уругларынга долгандыр турар ниитилел-биле таныштырар методиктиг ажыл-чорудулга: «Аргаже агаарлаашкын»
план-конспект занятия по окружающему миру (средняя группа)

Муниципалдыг автономнуг школа назын четпээн ооредилге албан чери

Тыва Республиканын Барыын-Хемчик кожуунун Кызыл-Мажалык суурнун холушкак хевирнин «Аяс» урурглар сады

Ортумак болук уругларынга

долгандыр турар ниитилел-биле таныштырар

методиктиг ажыл-чорудулга: «Аргаже агаарлаашкын»

тургускан башкы: I категориянын башкызы

Куулар Чодураа Алексеевна

Кызыл-Мажалык-2022г.

Темазы: Аргаже агаарлаашкын

Эртирер болук: ортумак болук уругларынга

Кол сорулгазы: арга болгаш ООН чуртатакчыларынын дугайында уругларнын билиин быжыглаар

Ооредиглиг: уругларга аргага канчаар бодун алдынарын билиндирер

Сайзырадыр: арга болгаш ООН чурттакчыларынын дугайында билиндирбишаан, уругларнын чугаа домаан сайзырадыр.

Кижизидиглиг: оюн дузазы-биле уругларны бойдуска хумагалыг болурун кижизидер.

Ажыглааан методтар: оюн, чугаа

Ажыглаар материалдар: клейлер, салфеткалар, клеенкалар, арга чуруп калган ватман, белеткеп калган дириг амытаннар чуруу.

Дерилгези: монитор, компьютер, арга даажы.

Словарлыг ажыл: бииден (видео), унгур, шырыш

Чорудуу:

Б: Экии, урурглар.

У: Экии

(смс даажы дынналыр)

Б: Ойт, мээн телевонумда смс келди уруглар. Адыр номчуп берейн.

---«Экии, уруглар-оолдар.Мени Лунтик дээр. Мен Айда чурттап чоруур мен. Бирле хун менээ кырган-ава Каба арга дугайында дыка чараш шулук номчуп берди. Мен ол шулукту дыка-ла сонуургап дыннадым, ынчалза-даа арга деп чул?, ында кымнар чурттап турарын билбес болдум. Силерден дилээм болза менээ арга дугайын, ООН чурттакчыларын болгаш анаа канчаар алдынарынын дугайында чугаалап берип корунерем, уруглар. Силернин харыынарны чектикпейн манап артым».

Б: Канчаар бис, уруглар? Лунтиккке дуза кадар бис бе?

У: Ийе

Б: Лунтикке дузалажырда хуулгаазынын арга иштинче агаарлааш, бииденге тыттыргаш, оон Лунтикче чортуп бээр бис бе, уруглар?

У: Ийе, ынчаалынар башкы.

Б: Аргаже агаарлаар бертинде арга иштинге канчаар алдынарынын дурумнерин сактыптаалынарам, уруглар.

Оюн «Дириг чуулдерни камна»

Б: Мен силерге дурумнерни номчуп бээримге, силер анаа хамаарышкан экологтуг знактарны тывар силер.

Уревенер, уруглар!

Теректернин будуун! 

Будук бурузу

Теректин толу-дур! 

Амгыда бичи чаш сен

Ынчалза-даа хаванчуг эвес сен

Арганы покталдырба

Погун аштап чор! 

Аргага шимээргевенер, уруглар!

Арганын чурттакчылары кайгай бээр

Оожургалды сагынар

Даш-шимээн кымга-даа херек чок 

Аргага от салба

Арганы орттен камна

Отту салган болзунза

Чоруурга ожурерин утпа.

Б: Карактарывыс шиип алгаш,уш катап тырыкыланыптаалынар, уруглар (ыры ырлай бээр).

Б: Хуулгазын арга иштинде чедип келдивис, каратарынар ажыдыптынар, уруглар. Долгандыр корунердаан чаражын, агаарынын аяныын, кушкартарнын унунун чаражын, хунун херелдери чылыдып тур.

Б: урурглар, кым билирил, кымнарга арга бажыны болуп турарыл?

У: дириг амытаннарга, куштарга

Б: Шын, эр-хейлер! Кандыг  дириг амытаннар чурттап турарыл уруглар аргада?

У: койгун, адыг, бору, дилги…

Б: Эр-Хейлер! Кудерек, ам бир биске чугаалап берем, арга иштинде кандыг дириг амытаннар чурттап турар болду?

К: адыг, бору….

Б: Бо хамык дириг амытаннарны чангыс сос-биле чуу деп адаар ик бис, уруглар?Азырал азы дириг амытаннар дээр бис бе?

У:  черлик дириг амытаннар

Б:  Долаана, чангыс сос биле чуу деп адаар болдувус, катаптап корем?

Д: черлик дириг амытаннар

Б: Шупту катаптаалынарам, уруглар?

У: Черлик дириг амытаннар

Б: ам силерни шыкче чалап тур мен уруглар. бичи сула-шимчээшкиннерден кылыптаалынарам, утпаалынар уруглар, арга иштинге-дагжап болбас.

Б: ООй уруглар, шыгывыста поктун хойун. Мунгаранчыын, канчаар бис, уруглар?

У: покту аштаар бис

Б: Шын-дыр. Поктарны аштап, шыгывысты арыглап алыылынар.

Сула-шичээшкин

Сула-шичээр уе келди

Эзеп болгаш херлиилинер

Чалгааны ойлаткаш

Чараш кылдыр аштаныылынар.

Бирде донгайгаштын

Ийиде покту кодур

Уште покту хапче сук

Дортте чангыс черге боле сал.

Сула-шичээшкин

Адыгнын бажыы улуг (туруп алгаш, холдарын бажынын кырынга бажыннын крышазы кылдыр тудар)

А койгунактын бичи (олуруп алгаш, холдарын бажынын кырынга бажыннын крышазы кылдыр тудар)

Бистин адыг чанып чорупкан (адыг ышкаш кылаштаар)

Койгун база шурап чорупкан (2 холун мурнунга туткаш, шураар)

Бис дириг амытаннарны удеп тур бис (байырлажып холун чаяр)

Кичээливис уламчыладывыс.

Б: Эр-Хейлер. Лунтикке кайы дириг амытан кайда чурттап турарын чугаалап бээлинерем, уруглар.

Оюн «Кым чурттап турарыл?»

-Унгурде кым чурттап турарыл?         (ежик, дилги, куске)

- Ижээнде кым чурттап турарыл?       (бору, адыг)

- Шырыш артында кым сиринейнип турарыл?    (койгун)

Б: эр-хейлер, уруглар. Удавас ам карангылаар. Дедир группавысче чанаалынар. Лунтик бистин тыттырган бииденнивисти коргеш, арга дугайында болгаш оларнын чурттакчыларынын дугайында дыка-ла хойну билип алыр боор. Карактарывыс шиипкеш, арганын чараш унун байырлажып дыннаптаалынар, уруглар (ыры ырлай бээр).

Б: группавыста чедип келдивис уруглар, каратарынар ажыдыптынар. Лунтикче аргаже агаарлап чораар бииденивисти чортуптум.

Туннел:

Б: Кымдан смс алдывыс, уруглар?

У: Лунтиктен смс алдывыс

Б: Смсте чуу деп каан болду?

У:Смсте бистен дуза дилээн?

Б: Аргаже агаарлаашкын силерге солун болду бе?

У: Ийе

Б: Менээ база дыка солун болду уруглар. Лунтикке база тытырган бииденивис дыка ажыктыг медээлерни бээр-ле боор.

Б: Моон соонда база аргаже агаарлаарын сумеледим уруглар, ынчан чугле моогу болгаш кат-чимис аймаан чугаалап бээр бис Лунтикке.

Б: Бо хун эки кичээлдединер. Эр-Хейлер. Ам хостуг силер, уруглар.