Реферат
учебно-методический материал по окружающему миру (старшая группа) на тему

Татар халык авыз ижаты эсэрлэренэ таянып балаларга эхлак тэрбиясе биру.

                           Башкарды: Кама-Исмагыйль балалар

                                бакчасы тэрбиячеАхметзянова М.Р

2014 ел.

Тэрбиячегэ.

Тэрбияче!

Синдэдер ул йорэклэрнен ин олысы,

Синдэдер ул кунеллэрнен ин жылысы,

Хэр кон сина сабый карап тора,

Алар сине эниседэй якын курэ.

Еласалар-син аларны юатасын,

Боексалар-син аларны уйнатасын.

Сойлэшэсен кунеллэрен анлап кына,

Орышасын кайчагында жайлап кына.

Уз улындай,уз кызындай якын куреп,

Устерэсен ничэ буын балаларын.

Киткэн чакта бакча белэн саубуллашып,

Елый-елый озатасын син аларны.

Тэрбияче!

Кирэк чакта житез дэ син,тапкыр да син,

Кирэк чакта сабыр да син,батыр да син.

Бик  жаваплы,авыр синен хезмэтен дэ,

Тиешенчэ курэсен  иде хормэтен дэ.

 Балалар бакчасы йорты-тэрбиялэнучелэр очен ин кадерле урын.Без,балалар бакчасында эшлэуче тэрбиячелэр,мондагы тормышны гадэти гаилэ яшэгэн гаилэ тормышына  якын торган шартлар  тудыру очен зур  тыршлык  куеп эшлибез.

     Кеше борынгы заманнардан ук баласын ана теленэ ойрэткэн, тел хазинэсенен матурлыгын , ахэнлеген анын кунеленэ сендерергэ тырышкан.

     Балаларнын уз ана телендэ сойлэшергэ, аралашырга ойрэту,туган телебезне ярату,ана карата ихтирам тэрбиялэу бугенге кондэ дэ ин мохим мэсьэлэлэрнен берсе булып тора.Балаларнын авазларны дорес эйтеп,жомлэлэрне дорес тозеп,узлэренен уй-фикерлэрен тиешьле эзлеклелектэ,ашыкмыйча сойли белулэренэ ирешу очен ,сойлэм устеруюнэлешендэ  даими эш алып барылырга тиешь.Э бу максатларыны тормышка ашыруда нэфис суз,эдэби эсэрлэр хэм халык аваз ижаты эсэрлэренен эхэмияте гаять зур.Эдэби эсэр балаларнын логик фикер йортулэрен устерэ,донья халыклары ижаты белэн кызыксынуларын арттыра.Алай гына гына да  тугел,матур эдэбият эсэрлэре балаларны эхлакый хэм эстетик яктан тэрбиялэугэ булышлык итэ.

Матур эдэбият эсэрлэре,тэрбияви  эчтэлекле китаплар белэн танышу аша бала хыялланырга,ижат итэргэ,башкаларнын борчу-шатлыкларын,рухи хэлэтен анларга ойрэнэ,эдэп-эхлак кагыйдэлэрен,тормыш тэжрибэсен узлэштерэ.Баланы китап белэн таныштыру никадэр иртэрэк башланса,анын нэтижэсе дэ шулкадэр унышлырак булуы хэркемгэ мэгьлум.Эмма нэни бала эле узе укый белмэгнлектэн,уку очен матур эдэбият сайлау тулысы белэн олкэннэрдэн тора.

  Балаларга  ана телен ойрэтудэ топ алымнарнын берсе-халкыбызнын эдэби байлыгына,фольклор мирасына таяну.Балаларны тэрбиялэу бишек жырыннан башлана.Эни кеше сабыенын теле ачылганчы,сузлэрне анлый башлаганчы ук ана ягымлы ,жылы, назлы бишек жырлары койли хэм шул жырлар  аша баласына узенен изге  телэклэрен,омет –хыялларын житкерергэ омтыла.Бишек жырларынын нинди тэрбияви кочкэ ия булуы,баланын теле ачылуда,зихенен уятуда ин тээсир тэрбия чарасы икэнлеге хэркемгэ мэгьлум бит.Балалар бакчасында курчак уйнап утыручы кызларнын курчакларына йомшак кына бишек жыры койлэвен куреп,ничек кунел соенэ бит.Бишек жыр тынлап,ишетеп,узе дэ жырлап ускэн бала беркайчан да дорфалана белмэс,каты бэгырьле булмас,минемчэ.

    Безнен балалар бакчасында 1кечкенэлэр торкемкндэ 8 бала йори. Шуна курэ бармак  уены кин кулланыла.Чонки ,бармак уеннары, баланын теле ачылгач та ойрэтелергэ тиешь.Бу уеннар балаларнын сузлек байлыгын устерудэ,авазларны дорес эйтергэ ойрэтудэ ярдэм итэ.Уен ярдэмендэ оялчан ,уз эченэ биклэнгэн балаларны да «уятырга» момкин.Уендагы  текстка,жырга кушылып,анын кагыйдэлэрен утэп,я булмаса ниндидер роль башкарып,бала  уз коченэ ышанырга,эшлэгэн  эшенэ бэя бирергэ ойрэнэ,анда башкаларнын хэленэ керэ белу,ярдэмлэшу,игьтибарлылык кебек матур сыйфатлар  тэрбиялэнэ.

   Хавасыз яшэп булмагандай,балаларнын тормышын уеннарсыз куз алдына китеруе кыен.Уен-алар очен тормышка ойрэну чарасы.Шуна курэ дэ без нэнилэребез  белэн кыюлык,олгерлек,тапкырлык,житезлек тэрбияли торган  халык уеннары,хэрэкэтле,жырлы-биюле уеннар уйныйбыз.

     Халкыбызнын рухи мэдэниятына алып керуче тагын бер чыганак-ул экиятлэр.Экиятлэр аша балалар халкыбызнын элекке тормышы,гореф-гадэтлэре,хайваннар доньясы белэн танышалар,тылсымлы экият персонажлары белэн танышалар.Экиятлэр-эхлакый хэм эстетик тэрбия чыганагы.Бала экиятлэрне тынлап,унай хэм тискэре сыйфатларны аерырга ойрэнэ,кунеле белэн гаделлек,дореслекнен жинуен тели.Экиятлэр балаларда матурлыкка,изге  эшлэргэ соклану,усаллыкка,явызлыкка нэфрэтлэнэну,шулай ук кайгырту кебек хислэре тэрбияли.(сойлим)

    Телебезнен затлы жэухэрлэрен-табышмакларны балалар аеруча яраталар.Табышмаклар балаларда зирэклек,тапкырлык тэрбияли,фикерлэу сэлэтен устерэ(сойлим)

    Тэрбияви олкэдэ фольклор эсэрлэре аеруча зур эхэмияткэ ия. Кин  таралган фольклор эсэрлэренен берсе-мэкальлэр. Мэкальлэрдэ ана телебезнен матурлыгы хэм камимлеге,тогэллеге хэм байлыгы  гэудэлэнэ.Халык узе болай ди: «Эйтем- сузнен бизэге,э мэкаль-сузнен жилеге».Мэкальлэр кешенен фикерлэу сэлэтен устерэ,тапкырлыгын тирэнэйтэ,телгэ мэхэббэт тэрбияли.

   Димэк,безнен балалар бакчасынын топ эш юнэлешлэре булып  нэнилэргэ туган телне ойрэту; балаларны милли мэдэният байлыклары,татар халык авыз ижаты эсэрлэре белэн таныштыру тора.Уз телендэ матур итеп сойлэшэ белгэн бала килэчэктэ дэ уз миллэте белэн горурланып яшиячэк!