Ада - иелерге сумелер!
консультация (младшая, средняя, старшая группа) на тему

Ада-иелерге сумелер!

3-4 харлыг ургларнын озулдезинге онзагай чулдер.

               Баштайгы чылдарга бодаарга ,3-4 харлыг уругнун мага-бодунун озулдези оожумнаар.Уругнун дензизингечылдаортумаа –биле2кг немежир, дурт сынынга 7-8 см чедир озер. Бо уезиндеуругларнынбот-башкарныры улам сайзыраар, шимчээшкиннери кандай эвес апаар. Уруглар3-4 харлыында долгандыр бугу чуулдерни сонуургаар,улуг улус,эштери-биле чугаалажыксаар. Олар чуну корген, билгенин, сооонуургаанын, домактын бодун хевирин ажыглап тургаш, чугаалаар.Уругнун  чугаазы сайзыраан тудум-на, долгандыр     турар чуулдерни болгаш болуушкунарны сонуургап,сайгарып, билип ооренир. Чуулдерни  бот-ботарынга домейлеп,оларнын аразында харылзаазын эскерип эгелээр. Чижелээрге «куску уе.Бурулернин ону саргарып,оьт-сиген кадып каар» деп тайылбырлаан болза, уруглар бойдусту,  сонуургап, эскерип эгелээр. Таныыр чуулдеринин он-чузунун,дурзу-херирин, улуг-бичезинэскерип, оларны чугаазынга ажыглап эгелей бээр. Нарын эвес домактын утказын билип, бодуун даалганы кууседир.Ойнаар-кысты   менээ бер, «Мээн  авам, ачам, угбам,дунмам».Оларулугулустунчугаазын катаптап, кыска домактарны болгаш бичи хемчээлдиг шулуктерни чугаалаптар апаар. Бо б угу уругнун сос курлавырынын ковудээринге улуг идиг болур.

  Эртемденнернин хайгааралындан алырга, 2 харлыг уругнун сос курлавыры 300 хире,а 3-4 харлыг уругнун1000 чедир ковудээр. 3-4 харлыг уруглардомактын  граматиктиг   тургузунга  частырыгларны  кылып тургаш, шын чугаалап    ооренир Уруглар кады ойнаан эштеринин чугаазын дыннап, оларнын чугаазында частырыгларны база эскериптер апаар. Чижээ: -Доос-кара кор даан, доос-кара эвес –дир, кымыскаяк –дыр. Автобус келди, автобус эвес газель-дир. Бажынывыста деп состу, «бажыывыста» биле деп состу «иле» ….

Уругларга чаа состерни адап ооредип тургаш, 2-3 слогтуг состернишын адапоорэдир.Сос курлавыры ковудээн тудум ,уннерни шын адап ооредиринге идиг болур. 3-4 харлыг уруглар уннерни колдуундашын адаар апаар. Ынчангаш уруглар-биле чассыг чугаа кылбас. Оларнын чугаазы тода болур ужурлуг. Ынчалза –даа  чамдык уругларнын чугаазы орай унер болгаш ,олар уннерни тодаэвес адаар. Чугаа чайзырадырынга болгаш сос курлавырын байыдарынга дараазында оюннар дыка дузалаар Чижээ: «Даалганы куусет»,Чараш хапчыгаш», «Кымга чуу херегил», «Кым хойну адаарыл», «Арыгже селгустээшкин» «Ойнаар-кыска белекчигеш». Оюннун дузазы –биле уругларнын сос курлавыры ковудээр болгаш кол черни коргузуг материалы ээлеп турар. Чижээ дириг амытаннырны таныштыргаш, чуруктун дузазы биле харылзаалыг чугааны тургузуп болур. Бо инек. Инектин  бичи оглу бызаа.Олар  азырал амытаннар.Олар оьт-сиген чиир,суг  ижер. Бо эртен соок болду,дээр бургег бе? Азы аяс бе?

           Уруунар азы оглунар   салган айтырыынга долузу-биле харыылап хой чугаалажып турунар. Чамдык уругларнын тыва дылынын кырынга безин чугаазы сайзырангай эвес бооп турар. Чугаа-биле кижинин угаан медерели харылзаалыг болур. Ынчангаш чугаазы сайзырангай уругларнын чуве шингээдип алыры дурген болур. Уруг 3-4харлыг турда-ла оон угаан-медерел  талазы –биле сайзыралын чоргуспас болза дараазында школага бергедээшкиннер тургустунуп кээп болур. Амыдыралдан эскерип коорге, солгу уеде уруглар болгаш ада-иелер хой телевизор коруп турары озуп олурар уругнун чугаа сайзыралынга шаптыктыг болуп турар. Кежээки хостуг уелеринерде (хой телевизор коруп олурбайн)уруунар азы оглунар-биле номнардан номчуп, корген чуулдерин сайгарып  турар болза уруггларнын  чугаазы сайзырангай болур.Азы ог-булуге даалганы куусет деп оюнну ойнаарга дыка ажыктыг, дузалыг.Чижээ: Уруг ойнаан соонда. Ойгаарагын аайла дээр бис.Манаа уруг –биле ойнай аарак даалганы уругга бээр.Ойаар-кыстын хевин кедир,ойнаар-кыстын номнарын шкафка аппарып суп каг,Бомбукту арыг кылдыр чуур.  Азы адыгны орунга удудуп каг уруум деп даалганы бээр.Берген даалгазын шын кууседирин чедип алыр. Уругларыныр- биле чугаалажып тургаш четче болгаш долу чугааны  чедип алыр.Амгы уеде кижизидилге ажылында эртем шинчилел ажылдары хойу-биле ажыглаттынып турар болу берген. Анаа чугле дылы сайзырангай уруглар бедик деннелдерни ээлеп турар.Ынчангаш уругнун чажындан чугаазын сайзырадыры кижизидилге ажылынын эн-не чугула айтырыы деп ада-иени кыйгырдым.Кижи болуру чажындан, аьт болуру кулундан.

Арина Делеговна Куулар

Ак-Довурак хоорайнын

«Сказка» уруглар садынын

кизидикчи башкызы