Ада-иелерге сумелер: "Л деп унну шын адаары"
материал по логопедии (старшая группа)

Муниципальдыг  бюджеттиг  школа  назыны  четпээн  уруглар  албан чери

Тыва  Республиканын Овур  кожууннун Хандагайты Сумузунун  холушкак хевирнин «Чечек»  аттыг уруглар  сады

Ада-иелерге сумелер:

«Л деп унну шын адап ооредири»

Белеткээн кижизидикчи башкы:

Монгуш Алантос Алексеевна

Хандагайты, 2023 ч

Л деп унну шын адап ооредири

1.Дылдын бажы устук диштерге дээп турар болгаш унну адаарга дыл шимчевес болур.Дылдын кыдыглары-биле даг диштер аразынга агаар унер бичии хос чер бар боор.

2.Эриннер аразы бичии ажык

3.Диштер аразы база 1,5 салаа хире ажык.

4.Ундур тынарда ортумак куштуг тынар болгаш ундур тынган агаары чылыг болур.Ону адыжынче тынгаш билип ап болур.

Л деп унну шын адап ооредири дузалаар белеткел мергежилгелери

  Эриннер болгаш чаактар сайзырадыр мергежилделер.

Аасты А деп ун адааны ышкаш улгаттырар ажыдар. Чаактар биле эриннерни дынзыг хаап алгаш шимчетпес.

Диштернин аразын 1.5 салаа хире ажыдып ооредир.

Дылды аастын адаккы талазынга шимчетпейн салыр. Бо мергежилгелерни уругларга каш удаа катаптадыр.

Дыл сайзырадыр мергеежилделер.

1. «Аякчыгаш» деп мергежилге. Дылды адаккы эринге калбаартыр салыр. Дыл калбак, чымчак, сирилевес ужурлуг. Уруг дылын ынчаар салып ооренири бээрге, ол калбак дылдын кыдыгларын аяк эрии ышкаш кодурер. Дылды адаккы эринге салып алырга, дыл устуку диштерге дегбес ужурлуг. Адаккы эринге «аякчыгашты» кылып ооренири бээрге. Ол «аякчыгашты» аас иштинге кылып ооредир.

Бо мергежилди хой удаа катаптаар.

2. Дылдын бажын дынзыткаш. Таалайны «сувурер». Ол «сувурерде» ыыткыр, откут ун-биле А-ны адаар. Диштернин аразы 1 салаа хире ажык. Эриннер база ажык болгаш диштерни дуглавас. Чаактарны шимчетпес, чугле дыл шимчээр.

Тайылбыр. Чамдык уруглар дылын таалайже чедирбейн шимчедип турар боор.

Эриннернин болгаш диштернин аразы эмин эрттир чоок, ынчангаш уругнун уну дынналбас. Чамдык уруглар таалайны «сувуруп» тургаш ыыткыр, откут унну ажыглавас, чугле сымыраныр.

3.Дылды «аякчыгаш» кылгаш, эриннерни тогериктей тудуп алыр. Диштеринин аразын 1,5 салаа хире ажыдып алыр. Аас иштинге «аякчыгашты» кылгаш, дылынын бажын устуку диштернин дозунче кодурер. Мергежилгени хой удаа катаптаар.

Тайылбыр. Бо мергежилгени кууседип турда, чамдык таварылгада дылдын бажы устуку диштер дозунде эвес, а таалайда  бооп болур.Ындыг таварылгада тода эвес ун дынналыр.

Л-ды узадыр адаары

      Дылды «аякчыгаш» кылгаш диштер дозунче кодурер.Дылыд ынчаар кодургеш,ыыткыр ун-биле Ы деп унну адаар.Бо таварылгада узун адаан Л де пун дынналыр.

      Тайылбыр. Бо мергежилгени кууседип турда, аас иштинге дыл шимчеп турар база боор. Ынчан узуктелчек,тода эвес ун дынналыр.

      Мергежилгени шын куусетпеске, агаар думчук дамчыштыр база унуп болур.Ынчаарга Л-дын орнунгаНГ дынналыр.
Оон чылдагааны  - дылдын кыдыгларын даг диштерге чыпышыр тутканында.Аастан агаар унер чер чок болганындан думчуктан унуп турары ол.

     Бо мергежилгелерни хой удаа катаптаанынын туннелинде уруг Л-ды шын, тода адап оорениринге белен болур.

Л-ды шын адап ооредири

    Калбак дылды диштер араазынга ызырып алыр (аартыр эвес). Оондылын шимчетпейн ыыткыр, откут ун-биле А-ны азы Ы-ны адаар.Бо мергежилгени корунчук баарынга аастын,дылдын шимчээшкинни коруп олургаш кууседир. Хой удаа катаптаанынын туннелинде Л де пун дынналы бээр.

    Уруггга Л де пун ол-дур деп чугаалаарынче далашпас,чуге дээрге уруг унну быжыглап албаанындан,дораан эргиде шын эвес адап турганы де гадай бээр.

    Ол дынналып турар унну слогтарга быжыглаар. Баштай хагдынчак слогка /ал/,оон ийи ажык ун аразынга адап ооредир/ала/, оон соонда ажык слогка /ла/.Чоорту оске ажык уннер-биле /ы,о,у/ слогтар адаар/ала,алы,ало,алу,лы,лу…/

Домактарга Л-ды быжыглаары

   Долаана эштери-биле шулук номчаан. Шолбан биле Балчыр балыктаан.Холде куштар олурган.Оолак школада.Мен солун тоол тоол номчудум.Чалгаа болба,кежээ бол.Орлан алды класста.

Ажыглаан литература:

1. Тыва уруглар ясли-садтарынга чугаа сайзырадылганын программазы

Кызыл-2002ч А.Х.Алдын-оол., Г.Т.Назытпай

2. № 6 (12) 1994г Журнал «Башкы