Аян-чорук кичээли
методическая разработка по математике (старшая группа) по теме

Кичээлдин чорудуу.

Организастыг кезээ.

Уруглар сандайларда чыскаалдыр оруп алган олурар.

- Экии, уруглар! (Уруглар база мээн-биле мендилежирлер) Мен бо хун силерге аалдап чедип келгенимге дыка ооруп тур мен. Мени Олча Борисовна дээр.

- Уруглар, шупту долгандыр туруп алгаш, мээн-биле кады шулуктевишаан бот-боттарывысты эргеледиилинер.

Бо сээн караан,

Бо мээн караам.

Бо сээн кулаан

Бо мээн кулаам.

Бо сээн чаагын

Бо мээн чаагым.

Сен мээн эжим сен

Мен сээн эжин мен.

Найыралдыг оннуктер бис.

- Эр-хейлер, уруглар. Ам холдарывыс салааларын база найыралдыг болдуруп ойнадыылынар:

Оолдар-даа, уруглар-даа.

Найыралдыг оннуктер бис.

1,2,3,4,5!

База катап санаалынар:

5,4,3,2,1 –

Найыралдыг оннуктер бис!

Кичээлдин кол кезээ

Эжик соктааны дынналгаш почтальон чагаа киирип бээр.

- Уруглар, почтальон биске чагаа эккелди. Чагааны бижээн кижи адын-даа, кайы чурттан чоргусканын-даа биживээн. Кым чоргузупкан деп бодап тур силер, уруглар? (Уругларнын бодалын дыннаар). 

«Хундулуг, уруглар! Мен чаа хоглуг санаашкыннар ооренип ап тур мен. Менээ дузадан кадып, база чаа хоглуг санаашкыннарга ооренип алыры-биле силерни чедип келирин диледим. Орук ара бичии чаптанчыг уругну эдертип алынар».

- Чагаанын ээзи чаа хоглуг санаашкыннарга оорениир дээш адын бижиирин уттупкан-дыр. Кым бижээнин билип алыры-биле,  истерни эдерип, аян-чорук кылып чоруулунар.

Хоглуг ыры дынналыр. Башкы уруглар-биле четтинчип алгаш истер эдерип кылаштаар.

Ковуругнун «ыяшчыгаштарын» холуштур салып каан болур.

- Уруглар, хемчигешти чунун-биле эртер бис? (уругларнын харыыларын дыннаар) Эр-хейлер, а бистер эптиг арганы ажыглап, ковуруглеп эртер-дир бис. Ой, уруглар, ковуруувус урелип калган-дыр. Бис оларны катап 1-ден 10-га чедир чурум аайы-биле чыый салыр бис.

Уруглар ковуругнун ыяштарын чыскаал аайы-биле чыый салып 1-ги онаалгазын кууседир.

- Эр-хейлер, уруглар. Ковуругнун ыяштарын шын салыптарынарга бо аннар оорээш силерни кым чалаанын айтып бээри ол-дур.

Слайдыга Адыгнын чуруу коступ келир.

-Чуу бисти дузалажырынче чалаан-дыр, уруглар? Бичии уругну билип каан боор силер. (Машенька).

Улаштыр истер эдерип бар чорда  тал-куртту таваржып келир. Хоглуг ыры дынналып турар.

- Уруглар, тал куртту оът-сиген аразынга союп чорда чамдык саннары дужуп калган. Силер ол дужуп калган саннарнын орнунга турар саннарын катап бижип беринер, уруглар.

- Тал куртту кээп душкен саннарын бижип бээринерге оорээш «4 дугаар артык» деп солун оюнну ойнаалынар дидир. Ойнаар силер бе, уруглар?

Улаштыр истер эдерип  кылаштаар. Хоглуг ыры дынналып турар. Койгун таваржып келир.

- Уруглар, Койгунчугаш силерге «Чажыдын тып» деп бодалгалыг тывызыктар салыр. Эки таптыг бодангаштын шын харыызын тывынар.

1) Машеньканын кырган-авазы 6 уруглуг турган. Уругларынга 6 яблок саткаш тавакка салып каарга 6 уруу келгеш яблокту улежип алган. Тавакта каш яблок арткан-дыр. (харыызы: куруг).

2) Адыг биле Машенька хем кыдыынга балыктаар дээш чедип келгеннер. Хем кыдыынга кушкаштар ужуп келген: тээлдиген, ак-балык база бора-хокпеш. Шупту каш кушкаш ужуп турганыл. Тунун адааш кушкаштарнын аттарын аданарам, уруглар. (харыызы: 2 кушкаш, тээлдиген, бора-хокпеш).

3) Даша деп кырган-авазынын Машенька деп уруу, Моортай деп диизи, Шарик деп ыды чурттап турган. Кырган-авазы каш уруглуг-дур, уруглар? (харыызы: 1).

4) Машенька эштери-биле чаштып ойнап турган. 10-га чедир санаан. Машенька херим адаандан чаштып турган эштеринин буттарын коруп каапкаш каш кижи чаштып турарын санаан. Шупту каш уруг чаштынып турар-дыр, дузалажып сананарам уруглар.

Физминутка.

Кайы-хире чурттап чор сен? Шак-ла мынчаар!

Эштиринер кандыгыл? Шак-ла мынчаар!

Ырак черже хараарынарда? Шак-ла мынчаар!

Кылаштаарын айтып берем? Шак-ла мынчаар!

Истер коруп каанынарда…

(Маша коступ турар)

- Уруглар, корунерем, чуу коступ турары ол? (Машеньканы уруглар-биле мендилештирер). Машенька тоолдаарынга кончуг ынак, силерге тоол тоолдап бээр дээн-дир. Тоолдун ады «Омак-хоглуг эжишкилер».

Уругларны сандайларга олуртуп алыр, чартык тогерик хевиринге.

«Шыяан ам. Бир-ле катап Хоглуг санаашкын чурттунга Чаанчыгаш чурттап чораан эвеспе. Ол дыка солун эштерлиг. Оларнын аттары – Уш-булунчук, Тогерик, Дорт-булунчук. Олар хунун-не агаарлап, солун ужуралдарга таваржыр турган. Шыян ам, бир хун шупту геометрлиг фигуралар база Чаанчыгаш  агаарлап чоруп кааптырлар эвеспе. Чаанчыгаш эштеринден улуг, шыырак. Хенертен Чаанчыгаш билбейн бир тогерик биле дорт-булунчукту базыпкан-тыр эвеспе. Тогериктин-даа, дорт-булунчуктун-даа  хевири олчаан оскерлип, бир-ле шойушкак чувелер болу берип-тир эвеспе. Сактырга-ла шое тыртыпкан-даа ышкаш. Мыйышкак тогерик биле дорт-булунчук баштай мунгарап, соолунде чанчыга-даа бергеннер. Чоорту шойбейип калган тогерикке чаа ат адап берип-тирлер эвеспе - Овал деп. А дор-булунчукка – Дорт-булунчук деп. Ол-ла хевээр чаа овал биле дорт-булунчук деп геометрлиг фигуралар тыптып келгеш, оюн оя, чигин чире чурттап чоруй барып-тырлар эвеспе оо!».

- Тоол солун  болду бе, уруглар? Овал биле дорт-булунчук канчап тыптып келген-дир? (Уругларнын харыылары)

Улаштыр Машаны эдерткеш истер эдерип кылаштаар.  Хоглуг ыры дынналып турар.

Оларга диинчигеш таваржып келир.

- Уруглар, диинчигеш база   Адыгга дузалажып, силерге  «Ребус» деп чаа солун оюн ойнадыры ол-дур. Бо дээрге анаа эвес, а хуулгаазын карточкалар-дыр, уруглар. Чуге дизе бо саннар сос кылдыр хуулуп турар. Бо дээрге Т деп ужук чаныда 10 деп сан. Тудуштур адаптарывыска ТОН деп сос унуп келир. Мындыг хевирлиг кылдыр арткан оске хуулгаазын карточкаларда чаштып чыдар состерни тываалынар.  

Уругларга улээр карточкалар.

- Уруглар, ам карактарынар дыштанып алыр кылдыр чараш карактарынарны шийип алыр силер. Диинчигеш силернин холдарынарга бир геометрлиг фигура бээрге силер тывар силер. Баштай мени коруп алынар (азыгларын канчаар суйбаарын тайылбырлаар).

Улаштыр истер эдерип  кылаштаар. Хоглуг ыры дынналып турар.

Адыг таваржып келир,мендилежирлер.

- Адыгнын ам соолгу солун онаагазын дузалажып кылчып берээлинер. Адыг бо чечектерни сактып коруп алгаш оннеринин аайы-биле шын салып шыдавайн турар. Ынчангаш силерни дузалажып берзе деп турар. Бо чечектерни оннерин коруп тургаш туруштарын эки сактып алырынарга, ап кааптар мен. Оон силер сактып оргаш ол хевээр чышпырып кылыр силер.

Чурукту элээн ур уругларга коргузуп тайылбырлааш ап кааптар.

Черепаха соктанып чедип келир.

Быжыглаашкын база кичээлдин туннели.

- Уруглар, богунгу аян-чорукче силерни Черепаха эдерип чоруур дээш, озалдап калган. Ынчангаш силер анаа богун чуну канчанганынарны чугаалап беринер, уруглар, сонуургап дыннаар кылдыр (уруглар кичээлге чуну кылганын чугаалаар).

- Кымга чуну кылыры белен болду?

- Кымга чуну кылыры берге болду?

- Эр-хейлер, уруглар. Черепаха ам билип алган боор, озалдаарга багай деп. Аян-чоруувус доозулду.

- Эр-хейлер, дыштанып алынар, уруглар.