Чугаа сайзырадылгазынга кичээл. Тема: «Огбелернин чуртунче аян-чорук» (Ортумак болук)
план-конспект занятия по развитию речи (средняя группа)

Кезектер

Башкынын кылдыныы

Уругларнын шимчээшкини

Организастыг кезээ

   Б:- Экии, уруглар! Уруглар, бо хун даштын кандыг хун-дур?   (аяс, хуннуг, чылыг). Эр-хейлер, бо чылыг хунну ажыглап аалче агаарлаар бис бе уруглар?  Бохун  Ажыкмаа угбайнын аалынче аян -чорук кылыр бис. Ынаар баарда чуу-биле дурген чеде берзивиссе экил? Чадаг чоруур бис бе? Азы аъттыг чоруур бис бе?

 Аъттыг болза аъттарынарны аяаар,  оожум мунуп алыылынар.

 Музыка «Адым»

Б:-Аъттарынар  аксын тыртынар, уруглар. Трр-р! Трр-р! Аъттарывыс аал чоогунга оъттап турзун, салыптаалынар.

Уругларнын харыылары.

(уруглар аттрибуттардан кылган аъттарын мунуп алыр)

(аът оттунуп халчыр.  музыка тонерге дорт турар)

(аъттарын аяаар салыр)

Кол кезээ. Аалдын ажыл-ижи биле таныштырылга.

Б:-    Кайда келдивис уруглар?  (Аалда). Уругларнын харыылары.

Аалда кымнар чурттап турарыл?  (аалда малчыннар чурттап турар).

-Бо чулерил уруглар?   (оглер).

-Эр-хейлер, Ог-дээрге тыва улустун шаанда чурттап чораан оран савазы-дыр амгы уеде ам-даа малчыннар чурттап чоруур.  Оон хевири кандыг- дыр уруглар (борбак).

-Кымнын аалында келдивис?

Ажыкмаа угбайнын аалында.

Ажыкмаа угбай оонден унуп келирге, уруглар мендилежир.

Б: -Кандыг-даа аалдын чоогунга баарга бир дугаар кижини уткуп алыр азырал дириг амытанны тывызык дузазы-биле тып алыр алыылынар, уруглар? 

   Тывызык:          Ээзинге эш, аалынга кадарчы. (ыт)

-Аалдын чоогунда мал-маганнын хойун корунер  даан, сонуургап корээлинер.  (уруглар –биле сонуургаар).

(Ошкулер, хойлар, инектер, аъттар, кулуннар, ыттар, анайлар, хураганнар.)

Ажыкмаа угбай оонче чалап турар.

Огге кирген аалчы баштай огнун ээлери биле мендилежир.

Башкы мендилежирин айтып бээр. Уруглар оттунуп турар.

 «Аалга келген кижи аяк эрии ызырар» деп улегер домак бар.

Аалдын ээлери аалчыларга суттуг шай, боорзак, тыва чем дээжизи биле  хундулеп, дорже эрттирип чалаар.

Аалдын иштинде кандыг кандыг эт сеп барыл?

Бо дараазында чурукта тыва улустун эт-севин коргузуп каан. Оларны шын тып адаптаалынар уруглар?

Аптара, суугуу, улгуурге, орун-дожек, дээвиир, кидис,

Аптарага идик хеп суггар, улгуургеге аяк –сава суггар. Суугууга от салыр, аъш-чем хайындырып ижер.

-Шаанда тыва улус эртенин-не туруп келгеш инээн, ошкулерин саар турган. Ол суттен ореме, чокпек, ол ааржы, быштак, кадык дээш чемнерни сут дыртар тускай аппарат биле кылыр.

Ол мал-маганы одарже кадарчы кижи ундур аргаже кадарып чоруур. Мал-маган аргада оът-сиген чип оъттап чоруур. Кадарчы чанынга кадарып турар. Мал-маган-инек, хой ошкунун эъдинден база янзы буру чемнер кылып чиир- чижээ манчы, чореме,  быдаа.

Б: -Шаанда тыва чонувус аалдар аразынга тывызыктажып, улегер домактажып, тоолдажып чораан чуве дир, а бис база ийи ангы кезекке чарлып алгаш тывызыктажыптаалынарам.

Уругларнын харыылары.

Удур дедир тывызыктажыр.

Кандыг улегер домактар билир силер чугаалап корунерем уруглар.   (улегер домакты уруглар чангыстап унуп келгеш чугаалаар).

-Эр-хейлер бо аалда малчыннар кандыг чараш уругларыл тыва улустун аас- чогаалынын хевирлерин билир деп мактап турлар.

Оюн «Кылдыныгны тып».

Оюннун чорудуу:   

  Уруглар долгандыр туруп алыр.

Б: -«Мен силерге  кылдыныгны чугаалаар мен, а силер кижи канчаарыл, арын шырайынар-биле коргузер силер»:

• Авазы-биле цирк коор дээн (оорушку),
• Ойнаар дээрге эжи шаптыктап туруп берген (хорадаар),
• Хирлиг ойнаарак тудупкан (ческинер),
• Коргунчуг  ыт коруп каанда (корга бээр),

Бичии чаш уруг чугааланы бээр болза (кайгай бээр)

Салааларга оюн «Малчын угбашкылар»

Б: -Ойт, уруглар аалдын даштында уругларнын ойнап турар оюнун бис билип алыр бис бе?

Оюн «Малчын угбашкылар»

Сорулгазы: Уругларнын  чугаа домаан сайзырадыр.    

Матпаадыр — инектээр,

Бажы – Курлуг- бызаалаар, 

Ортаа —  Мерген — ошку саар,

Уваа — Шээжек — сут хайындырар,

Биче —  Боовей — сут ижер. 

Кылбас тутпас ажылы чок,

Кежээпейлер угбашкылар. 

-Угбашкылар дээрге улуу угбазы, бичиизи дунмазын угбашкылар дээр.

Кичээлдин туннели:

Б:- Кежээлей берди, ам аалдан дедир садывысче чоруур уевис келди, Ажыкмаа угбай суглар биле байырлажыылынар, уруглар. Аъттарывысты аяаар оожум тудуп алгаш, мунупкаш аяаар оожум чоруптаалынар.

Б: -Бо кичээл солун болду бе?  

Б: -Кодээ аалга кээривиске чуу солун болду уруглар?

Б:    -Эр-хейлер, бо хун чылыг хунну ажыглап кайнаар чордувус уруглар? (аалче агаарлап чордувус).

-Аалдар аразынга тывызыктажырга солун дур бе?