2.3.3."Педагогическое мероприятие с детьми" Улуг бɵлʏктʏң уругларынга чугаа сайзырадылгазынга ажык кичээл «Тоол чуртунче аян-чорук»
план-конспект занятия (подготовительная группа)

Муниципалдыг  школа назыны четпээн уруглар ооредилге чери холушкак хевирнин Кызыл хоорайнын 17 дугаарлыг уруглар сады «Салгал»

                                                                                  Кичээлди тургускан

                                                                                       кижизидикчи башкы:

Монгуш Марта Хопун-ооловна

Кызыл- 2020 ч.

Темазы: «Тоол чуртунче аян-чорук»

Сорулгазы:

Даалгалады:

1. Ооредиглиг:Уругларнын билир тоолдарын эки сактып билип алырынга болгаш оларны чуруктар дузазы-биле танып билиринге ооредири.  
2. Сайзырадыр:Уругларнын боданыр чоруун, сактып алырын сайзырадыр;  Уругларнын хол шимчээшкинин сайзырадыр;
3. Кижизидилгелиг:Тоолдарга ынак болгаш сонуургалдыг болурунга кижизидер.

Билиглер адырынын холушкаа: «Чугаа сайзырадылгазы»,  «Социал коммуникативтиг сайзырадылга», «Куш-культура сайзырадылгазы»

Херек чуулдери:   хевис,  ошку, хой  атрибуттары, кадарчы, терек, даштар, кокпа орук

Улелге херексели: тоолдар чуруктары, карточка,  

Ооредиглиг кичээлдин чорудуу:

1.Организастыг кезээ.

(Башкы –биле уруглар кирип келгеш аалчылар-биле мендилежир).

- Уруглар бо хун бисте аалчылар келген. Аалчыларывыс-биле мендилежиптер бис бе, уруглар!

-Эр-хейлер, ам шупту тогерик кылдыр турупкаш, бот-боттарывыс – биле мендилежип корээлинер!

(уруглар долгандыр туруптар)

Четтинчипкеш долгандыр

Чергелештир туруптаал,

Удур-дедир корушкеш,

Куспакташкаш, хулумзуруул.

-Эр-хейлер! Ам мени кичээнгейлиг дыннанарам,  уруглар!

 Силер тоолдарга ынак силер бе, оолдар.Тоолдар оранынче аян- чоруктан кылыпкаш, кээр бис бе? Тоол чуртунга чедип алыры-биле, хуулгаазын ужар - хевиске олурупкаш, демниг ужуп чоруптаалынарам, уруглар!

-Ужар – хевизивис бо-дур, уруглар. (Хевисти ап алгаш, черге чадар)

-Шупту бээр дискектенип олуруп алгаш, холдарынарны херип алынар. Бедик черже  ужуп унерде,тыныжывыс оожургадып аалынар оолдар. Киир тынар, тыныжын тудар, оожум ундур тынар бис.Белен силер бе оолдар.Ужуп чоруптарда хуулгаазын сос чугаалаар бис : «Ужар-хевис ужудуптаал!»

1. Чаа билиглиг болурунче, кичээлдин темазын, сорулгаларын тодарадырынче угланган кезээ.

-Корунер даан, кайда келдивис уруглар? Ховуда келдивис.Долгандыр бойдустун чаражын, арыг агаарны хорек долдур тынарга магалыын!

( хевисти ап кааптар)

- Бо кымыл, уруглар? Бисти мында кадарчылап чоруур Ак-Сал кырган-ачавыс уткуп турар шежил. Кырган-ачавыс - биле мендилежиптээлинерем, уруглар. (экии!)

-Тоолдар ораны кайда ирги кырган-ачай!

- Кырган-ачайны кажар дилги багай кижи кылдыр хуулдурупкан-дыр оолдар, хуулгаазын тоолдар оранынын оруун  билип алырда, эки кижи болу бээр кылдыр хогледип,салаалар-биле ойнаптар бис бе?

-Эр-хейлер! Кырган-ачавысты кажар дилгиден хостап алдывыс. Аян-чоруувус уламчылап болур-дур бис.

Чаа билиглернин ажыдыышкыны, практиктиг кезээ.

Оюн: «Чурук-биле тоолду тып»

- Салгынчыгаш сырыннай-дыр аянныын аа! Хуулгаазын салгынчыгаш бисти тоолдар оранында эккелген-дир.   Чуруктар хадып чыдыр коруптээлинерем.Тоолдар чураан чуруктар-дыр оолдар.

-  Чуруктарны коргеш, тоолдарны тывар бис. (Тоолдардан алган чуруктар коргузер)

- Эр-хейлер!

Сула шимчээшкин.

- Салгынчыгаш-биле кады долгандыр туруп алгаш. четтинчипкеш, ырлай кааптаалынарам.

Амыр-менди солчуп,

Арнымдыва ошкааш,

Арлып ынай болду

Салгынчыгаш эй-эй

Салгынчыгаш эй-эй

Эпчоксунуп турбайн

Эглип чедип келем

Салгынчыгаш,салгынчыгаш

Дидактиктиг оюн «Тывызыкты ыдарга, тоолду тып».

- Ам бичии бо даштарга дыштаныптар бис бе оолдар. Бо даштар база хуулгаазын эвеспе .Даштар-биле тывызыктажыптаалынарам. Белен силер бе?  

- Мен силерге тоолдарны тывызыктап салырымга, силер тоолдун адын адааш, мурнунарда чуруктарнын аразындан тоолдун чуруун  коргузер силер.

-Кымнар кончуг эки тоолдар билирил,  хынап корээлинерем.

1.Хуулгаазын куш унуп келгеш,

Карак чивеш аразында

Хамык ыяш, мал-маганны

ковудедир хуулдурупкан! (Алдын - Кушкаш)

2. Кошен  аалдын орнунга

    чудаан кулун оъттап турган.(Чыраа кулун)

3. Ужен шаа ошкулуг,

ужен шаа инектиг,

ужен шаа чылгылыг

уш катап ойнааш,

уш эртеми-биле тиилеп унген (Уш чуул эртемниг оол)

4.Уязынга оолдарлыг куш

   Амыр тайбын чурттап орда,

   Кажар дилги маннап келгеш,

   Ийи оглун чооглапкан (Кушкаш биле дилги)

5.Адазы чок,иези-даа чок,

   Чиир чеми балык-байлан тудуп,

   Чурттаар чер чок,тояап чорааш,

   Байны тиилеп, эжелеп аар. (Оскус-оол)

 -Эр - хейлер! Тывызыктарны шупту шын идепкейлиг тыпканынар дээш четтирдим.

Удурланышкак уткалыг состер:

-Мындыг чараш хостуг ажык шолде келген улус манаа бомбуувус-биле ойнаптар бис бе?

Мен силерге состер адаар мен ,а силер удурланышкак состерин тывар силер.Чижээ: ак-кара

1.Алдын кушкаш  Эки -Ашак багай хоптак

2. Чыраа кулун  уганныг - бору мелегей

3.Кушкаш  Кортук- куске дидим

4.Оскус-оол  Ядыы -  хаан бай

5. ашак кырган – оол аныяк

6.Хаан семис – оол арган

Оюн «3 деп сан»

-Ам бо кокпа орук-биле  чоруп орарывыска  хуулгаазын терек бисти уткуп алыр эвеспе. А бо орукта мал-маган истерин коруп тур силер бе оолдар? Истерни базып тура тоолдарда  3 деп санны кайда чурттап турарын тывар бис.

1. «Алдын кушкаш» деп тоолда 3 деп сан канчаар чурттап турар ийик?

2. «Чыраа кулун» деп тоолда 3 деп сан канчаар чурттап турарыл ?

3. «3 чуул эртемниг оол» деп тоолда 3 деп сан канчаар чурттап турарыл?

3 деп сан база тоолдар оранында чурттап турар шээй.

Эр-хейлер! Дыка эки харыыладынар .

Оюн «Тоолду тондур»

-Аян-чоруувус уламчылап чоруптаалынар. Хуулгаазын терекчигеш чедип келди.  Бо азып каан чуруктар дузазы-биле тоолду эгелээш, тондурер силер оолдар..

-Аян-чоруувус моон-биле доозулду.

Туннел кезээ.

-Оолдар, аян-чорук солун болду бе?

-Кандыг, кандыг тоолдарны тыптынар?

-Тоолдар уругларны кандыг болурунга ооредип турар деп бодаар силер?

-Мен силерге шупту тоолдарнын маадырларынын мурнундан четтиргенимни илередип тур мен.

-Эки тоолдардан номчуп, дыннап ооренип ап чорунар, уруглар.

-Ам шупту дедир ужар-хевизивиске  олурупкаш болуувусче ужуп чоруптаалынар, уруглар!

-Шупту карактарын шийип алыр.

Чедип келдивис.

-Оолдар кичээлге эки киришкенинер дээш четтирдим! Моон-даа сонгаар эки ооренииринерни кузедим! Байырлыг!