Башкыларга сумелер
методическая разработка (подготовительная группа)

Тема: Школага болгаш уруглар садтарынын кичээлдеринге чуруктарны, дидактиктиг оюннарны ажыглаары.

План

1. Школа назы четпээн болгаш школа назылыг уругларнын чугаазын сайзырадырынын кол сорулгалары болгаш принциптери.
2. Чурук-биле ажылдын ужур-дузазы.
3. Дидактиктиг оюннар.
4. Ажыглаан литературанын данзызы.

Тыва дылым чараш дылым,

Тыва дылым байлак дылым,

Аас-кежиим чоргааралым,

Ак-кок Тывам ыдык дылы.

( Эльза Дензин).

Амгы уеде школа назы четпээн уруглар албан черлеринин кижизидикчи башкылары Россиянын комплекстиг болгаш чангыс аай угланныышкынныг чаа программаларынын негелдезин ёзугаар школа назы четпээн уругларны ооредип, кижизидип турар.

Кандыг-даа эртемни ооредирде эн-не баштай куруне стандарттынга ундезилээш, программаны ажылдап кылыр. Программаны тургузуп тура, Тыва Республиканын чонунун культура болгаш национал байдалын, тыва дыл, орус дыл ышкаш, Республиканын девискээринде куруне дылдарынын бирээзи кылдыр санаттынып турарын, оон кууседип турар хулээлгелерин барымдаалап турар.

Назы четпээн уруглар албан черлеринде уругларнын культуразын хевирлээриче, мага бодун угаан-медерелин, мозу-шынарын, сагыш-сеткилин сайзырадырынче угланган.

Чугаа сайзырадылгазынын кол сорулгалары:

- школа назы четпээн уругларнын сонуургалын оттурар.

- биче хемчээлдиг чогаалдарнын утказын хажытпайн чугаалап, ооредир.

-литературлуг чугаага сайзырадыпуругну уран-чечен кылдыр чараштыр чугааладып ооредир.

-долгандыр турар хурээлел дугайында баштайгы билиглерни быжыглаар;

-Культуранын унелиг чуулдери-биле таныштырып, эки бапгай деп минниишкиннерни сайзырадыр.

- улуг болуктун уругларын бижикке ооредип белеткээринче углаар.

- уннерни шын адап, билирин чедип алыр.

Назы четпээн уруглар албан черлери программа дидактиканын принциптерин удуртулга болдургаш, ону ажыглап турар.

Дидактиканын принциптери:

1. Уругларны ооредип тургаш сайзырадыры;
2. Уругларнын аажы-чанын болгаш назы харын барымдаалаары;
3. Ооредиринин билдингири болгаш чогумчалыы.

Школа назы четпээн уруглар албан черлеринин кижизидикчи башкыларынга болгаш эге класстар башкыларынга уругларнын кичээнгейин хаара тудуп, кичээлдерге идепкейин бедидери-биле чуруктарны ажыглаарын сумелеп турар. Чуге ону сумелеп турарыл?

1. Чурукта чуну коргускенин, чунун дугайында чугаалап турарын эскерип билип алырлар.
2. Уругнун сагынгыр тывынгыр чоруун бедиир болгашчуруктун утказын чугаалап турар аппаар.

Туннелинде уругларнын дыл домаа сайзырангай аппаар. Долгандыр турар чуулдерни, бойдустун каас чаражын, чуруктан танып билип алырлар.

Чуруктарнын хевирлери янзы-буру болур.

1. Предметтиг чурук;
2. Сюжеттиг чуру;
3. Холегелиг чуруктар;

Чуруктарнын темалары:

1. Торээн чурт;
2. Спорт дугайында;
3. Мал-маган дугайында;
4. Бойдустун 4 эргилдезинин дугайында;
5. Идик-хеп дугайында оон-даа оске.

Кажан чурукту ажыглап тургаш, оон темазы уругларга чоок, билдингир. Утказы бодун, домак, чугаа тургузарынга таарышкан болур ужурлуг.

Предметтиг чурукту кичээлдерде хойу- биле ажыглап турар. Чурук- биле ажылдап эгелээрде уругларга беседаны чорудар. Уругларга чурук-биле таныжар уени бээр, боданыр арганы бээр.

Сюжеттиг чурук-биле ажылдап тургаш, Чурукка хамаарыштыр айтырыгларны салып, харылзаалыг чугааны тургустурар. Харылзаалыг чугаа уезинде, арын-баш холл-бут шимчээшкиннерин денге кылыр. . Билдинмес чуве аттары бар болза, словарь ажылын чоргузар. Чуруктун утказынга хамаарыштыр шулуктерни, тывызыктарны, улегер домактарны чугааладыр. . Чурукту албан амыдырал-биле холбап ооредир.

Чижээ: С.А. Сарыг- оол «Чыжыргана»

Кыштын соогун тоовас

Кызыл-сарыг оннуг

Чыып чиирге чаагай

Чыжырганам чааагай.

Баштай аас-биле чуруп когускенин. Чугаалаар.

Словарь-биле ажыл.

Билдинмес состу, тайылбырлап, чурук дузазы-биле билиндирер. Состу шын адалгазын чедип алгаш, оон-биле домак тургузуп, харылзаалыг чугаа тургузар, чоок уткалыг состу тыптырар.

Чижээ: Мажаалай. (Чурук дузазы-биле оон чуруун коргузер. )

Беседаны чоргузар.

-Мажаалай деп чул, уруглар? ( Уруглар билбес болза, чуруун коргузер.)

- Мажаалай –дээрге Адыг ышкажыл, уруглар. Ол кайда чурттап турарыл?

- Аргада. Тайгада.

- Адыгны олуруп болбас, ол кызыл дептерде бижиттинген болгаш камгалалдыг дириг амытан-дыр, уруглар.

- Адыг, Мажаалайнын ажыктыг чуулдери бар кым билирил?

- Оон хам кижилер улус артыжаарда дыргаан ажыглап турар, оду эм шынарлыг.

Адыг дээринден оскээр чуу деп адаар болдувус, уруглар? ( Мажаалай. Адыг) .

Чурук-биле ажылдап турувуста, кичээлдин кижизидилгелиг сорулгазы катай чоруп турар. Уруглар оон дыка ажыктыг, чараш чуулдерни билип алырлар.

Чурук-биле ажылдап тура, уругларны ажылдаары-биле узуп ап болур:

- бот-тускайлан;

- болук-биле ;

- коллективтиг ажыл;

Чурук-биле ажылдын ужур дузазы аажок улуг.

Чуруктар уругларнын сос домаан байыдар, чараш чуулге уругларны кижизидер, угаан-медерели сайзыраар.

Хоочун улуг башкывыс В.А. Сухомлинскиймынча дээн: « 10 шаа чуруктарны аас-биле уругларга билиндирип алыры, ындыг-ла амыр эвес, олар ону дыка ур уенин иштинде чурум чыскаал аайы- биле боданып кээрлер, а он шаа чурукту коргузуг материалынын дузазы азы чурук-биле коргузуптерге, олар шаа-даа четпейн дораан сактып, танып алырлар» деп чугаалаан.

Кичээлдерде ажыглаар дидактиктиг оюннар.

-сюжеттиг- рольдуг;

- шимченгир оюннар;

- стол кырынга ойнаар :

Кичээлдерге ажыглаар оюннар темазы дугжуп турар, кичээлдин кайы-даа этапынга ажыглап болур.

Оюн1 « Оннерни тып!»

Оюн « Лабиринт»

Оюн «Лото»
Тыва дылда Кым? Чуу? Деп айтырыгларга харыылаттыннар состерни орус дыл биле холбавышаан улуг болукке ооредип алыры кузенчиг. Чуге?

Тыва дылда чуг-ле кижиге хамаарышкан состер кым деп айтырыгга харыылаттыннар, арткан бисти долгандыр коруп турар чуве аттары чуу? деп айтырыгларга харыылаттыннар. Орус дылда кижиден ангыда дириг амытаннар кым? Деп айтырыгларга харыылаттыннар.

Тыва улустун аас чогаалындан: Тоолдарны, улегер домактарны, тывызыктарны ажыглап болур.

Туннел: Назы четпээн уругларны чогуур деннелге кижизидери болгаш ооредири башкыларнын ада-иелер-биле сырый харылзаазы, оларнын демниг ажылындан дорт хамааржыр.

Состер, чуруктар-биле ажылдап тургаш, уругларнын чугаазын байыдар.

Сос курлавыры бай, эн бедик культурлуг, мозу-шынары бедик кижи болур.

Огурец, помидор, свекла, редиска, репа, редка- ногаа аймаа.

Арбуз, киви, банан, персик, апельсин- кат-чимис аймаа.