Тыва дылга харылзаалыг чугаа сайзырадылгазынга ажык кичээл «Кончуг чараш сайзанаамга, сайзанактап ойнаалам че!»
материал (старшая группа)
Улуг болуктун уругларынга Тыва дылга харылзаалыг чугаа сайзырадылгазынга ажык кичээл «Кончуг чараш сайзанаамга, сайзанактап ойнаалам че!»
Скачать:
| Вложение | Размер |
|---|---|
 Ажык кичээлдин технологтуг картазы | 37.59 КБ |
 Ажык кичээлдин презентациязы | 2.03 МБ |
| Ажык кичээлдин илеткели "Сайзанактап ойнаалам" | 27.76 КБ |
Предварительный просмотр:
Школа назы четпээн уругларнын муниципалдыг бюджеттиг ооредилге албан чери уруглар сады «Теремок»
Ак-Довурак хоорай
Юридиктиг адрези: индекс 668051, Республика Тыва, х. Ак-Довурак, кудумчу Центральная 21, ажылчын телефон: 8(39433) 2-12-49
Бадылаан: Эргелекчи ШНЧУМБА уруглар сады «Теремок» ________ Ооржак А.А.
Улуг болуктун уругларынга
Тыва дылга харылзаалыг чугаа сайзырадылгазынга ажык кичээл
«Кончуг чараш сайзанаамга, сайзанактап ойнаалам че!»
Белеткээн улуг болуктун
кижизидикчи башкызы: Саая Ш.А.
Ак – Довурак – 2020 чыл
Сорулгазы: Ада-огбелернин бурун шагдан бээр ойнап келген оюнну «Сайзанак» дугайында таныштырары; дириг амытаннарга, бойдуска ынак болурунга кижизидери.
Планаттынган туннелдер.
Шингээл барымдаазы: (познавательные) Ада-огбелернин бурун шагдан бээр ойнап келген оюнну «Сайзанак» дугайында таныштырар;
Унер барымдаазы (коммуникативные): улустар-биле чугаалажып эш-оорунун болгаш башкынын чугаазын узе кирбейн дыннап билиринге ооренир;
Аажы-чан барымдаазы (личностные): оореникчи кижинин этикетти сагып турарынын деннели.
Кичээлдин дерилгези: ог, эт – херекселдер чуруктары, кажаа, дириг амытаннар чуруктары, даштар, коргузуг материалдары, мультимедиялыг проектор, макет.
Кичээлдин оске эртемнер-биле харылзаазы: улустун аас-чогаалы, долгандыр турар хурээлел-биле.
Ажыглаар технологиялары: Куш-шыдал быжыктырарынын, (здоровьесберегающее), шингээдилге (познавательное), дыл сайзырадылгазынын (речевое развитие), ИКТ, оюн (игровая).
Кичээлдин тургузуу. Этап бурузунун сорулгазы | Башкынын ажыл чорудулгазы | Оореникчилернин ажыл чорудулгазы | Ооредилге талазы-биле планнаттынган туннелдер. |
1. Кичээлге белеткел (мотивационно-побудительный). Сорулгазы: уругларны ооредилге ажылылнга активчи киржиринге белеткээри. | (шулук «Экии дээр мен») Эртенги хун, экии, экии! Улугларга, бичиилерге Уткушканда «экии» дээр мен. Башкыларым чедип келди Баштай уткуп «экии» дээр мен. Эр-хейлер! | Уруглар башкы- биле мендилежир | Бодунун азы эштеринин кылган частырыгларын шугумчулелдиг езу-биле эскерип билир, ол частырыглардан чайлап ооренир чорукка уругларны белеткээр. |
2. Кичээлче кирери Сорулгазы: тывызыкты тывары; тывызыкка даянып алгаш, кичээлдин темазын, сорулгазын тодарадыры. Чаа теманын тайылбыры | Кичээлдин темазы-биле таныштырылга. Мен силерге тывызык тыптырайн тывынарам уруглар: тыва улустун шаандан тура ойнап чораан оюнну, Ол оюнну даш-биле ойнаар, чуу деп оюн-дур тывынарам. Эр-хейлер! - Богун бистин кичээливистин темазы «Кончуг чараш сайзанаамга, сайзанактап ойнаалам че». Ол оюнну даштар биле аалдын мал – маганын шуптузун дурзулеп, улуг – биче аайы-биле ангылап тургаш ойнаар. Кандыг азырал мал маган билир силер адап корунерем. (Чурук-биле ажыл) Мал маганны чунун-биле дурзулеп кылыр? Эр-хейлер! | (Сайзанак) (ошку, хой, инек, аът, теве, сарлык, иви) Даштар-биле | Салдынган сорулгага дууштур кылыр ужурлуг ажылды планнап, хайгаарап, оон туннелинге чедеринин болдунар аргаларын тодарадып билирин ооредир |
3.Словарь ажылы. сорулгазын тодарадыры. Сорулгазы: билдинмес, берге айтырыгга харыыны тыптырып ооредир. | Ог иштин чунун биле дерип, кылыр ийик бис? Эр-хейлер! Огнун эт-севин башкы боду баштай адап бээр, ам сидер адап корунерем (макет-биле ажыл) Эр-хейлер!
| Даштар-биле. Аптара, орун, улгуур-аъш-чем сугар шкаф, чъук, ширээ-столчугаш, ожук, ширтек. | Огнун эт-севин адап ооредир |
4.Дыштанылга минутазы. Сорулгазы: ажылдаар деннелин кодурер, шылаанын чидиреринге дузалажыр | Шулукту ажыглап тургаш сула-шимчээшкиннерни кылырынче уругларны углаар. Сайзанаамнын чаражын: Сайнын дажы-аал-кодан, Элезин-кум-шаттарда Элик-хулбус, сыын мыйгак Чаштар ойнаар оюну Сайзанаамнын чаражын. Эр-хейлер! | Шылаанын чидиреринге сула-шимчээшкиннерни кылыр. | Бодунун кадыын быжыглаары |
5. Практиктиг-шинчилел ажылы (практическая часть) | Кандыг даштар билир силер? Дашты канчап алыр бис? Кайыын чыыр бис? Чыып алган даштарны канчаар бис? Эр- хейлер! Ам аштап арыглап алган даштарывыс биле сайзанактап ойнаалынарам че. Эр- хейлер! | Улуг, биче, калбак, шойбек, борбак, уш булунчук, дорбечин аар, чиик, хоюг, кидиргей (Коргузуп тутсуп суйбадыр). Чыып алыр Черден, хем кыдыындан чыып алыр бис Аштап арыглаар «Оюн сайзанак» | Даштарнын хевирлерин адап ооредир |
6. Рефлексия (рефлексионно-поисковый). | Ам борбак бомбук дузазы – биле «тывынарам че» деп оюндан ойнаптаалынарам. Мен силерге айтырыглар салгаш октаарымга, силер харыылааш менче дедир бомбукту октап бээр силер Сайзанак деп чул? Сайзанакты чунун-биле ойнаар? Даштар кандыг хевирлерлиг болурул? Сайзанакты кандыг улус ойнаар? | Билдинмес берге айтырыгны шиитпирлеп, дилеп, тып ооренир. Болукке эш-оору-биле сумележип тургаш ойнаары. | Бодунун бодалын аас- биле шын харыы бээри |
7. Туннел. Сорулгазы: кичээлге ооренип алган билиин туннээр болгаш быжыглаары. | Кичээлдин туннелин болуктеп туннээр кылдыр уругларны углап-баштаар - Кичээл солун болду бе? - Чуну билип алдынар? | Уруглар харыы берип ажылдаар. Бодуну – биле туннел кылыр | Оюн бодунуу - биле кандыг ажыктыгыл, амыдыралга канчаар хереглеттине бээрил деп чувени уруглар-биле сайгарар |
8. Болук-биле ажыл Сорулгазы: бодунун кичээлге ажылын унелеп, туннээри. | - Чуну билип алдынар? - Чуу солун болду? | Уруглар боттарынын болгаш эштеринин ажылын унелеп, демдеглээри | Бодунун болгаш эштеринин ажылын унелеп билири. |
9. Бажынга онаалга. Сорулгазы: онаалгазын шын, чогаадыкчы кылыры | Ада – иези – биле огнун чараш аалчылары Долаана-биле Кудеректин идик хевин угулзалап, каастап чуруур, хостуг уезинде сайзанактап ойнаар. | Онаалганы кууседир. |
Ажыглаан литература:
1. Тыва оюннар Самбу И.У. Тоогу-этнографтыг очерк.-Кызыл: Тыванаын ном ундурер чери, 1992.-112 ар.
2. Улусчу ужурлар Сундуй Г.Д. Тыванын ном ундурер чери Кызыл 2003.
Школа назы четпээн уругларнын муниципалдыг бюджеттиг ооредилге албан чери уруглар сады «Теремок»
Ак-Довурак хоорай
Юридиктиг адрези: индекс 668051, Республика Тыва, х. Ак-Довурак, кудумчу Центральная 21, ажылчын телефон: 8(39433) 2-12-49
Бадылаан: Эргелекчи ШНЧУМБА уруглар сады «Теремок» ________ Ооржак А.А.
Бот унелел
Улуг болуктун уругларынга
Тыва дылга харылзаалыг чугаа сайзырадылгазынга ажык кичээл
«Кончуг чараш сайзанаамга, сайзанактап ойнаалам че!»
Белеткээн улуг болуктун
кижизидикчи башкызы: Саая Ш.А.
Ак – Довурак – 2020 чыл
Бот унелел:
Тема: «Кончуг чараш сайзанаамга, сайзанактап ойнаалам че!»
Сорулгазы: Ада-огбелернин бурун шагдан бээр ойнап келген оюнну «Сайзанак» дугайында таныштырары; дириг амытаннарга, бойдуска ынак болурунга кижизидери.
Планаттынган туннелдеривис.
Баш бурунгаар кылган ажылдарывыс: Бис улуг болуктун кижизидикчи башкылары, кижизитирикчилеривис болгаш ада-иелеривис биле, Хемчик хемнин эриинден янзы-буру даштарны шилип тып чыып тургаш, Даштарны шилиирде он-чузунун, хевир-дурзулерин, хоюг, кидиргейин кончуг кичээнгейлиг шилип чыып алган бис. Болуувуске келгеш шилип тыпкан даштарывысты суг-биле арыглап чугаш. Огнун эт –херекселинге, мал-маганга домейлешкек даштарны будуктарнын дузазы-биле хевирлеп чураан бис. Хевирлеп будаан даштарывыс дузазы-биле огнун иштин дерип эмгелээш (аайлааш), Кажаа-хорааже даштан дурзулеп будаан мал-маганын киир айдаан бис.
Шингээл барымдаазы: (познавательные) Ада-огбелернин бурун шагдан бээр ойнап келген оюнну «Сайзанак» дугайында таныштыргаш, билиндиргеш, ойнап оореткеш, сос курлавырын байыткан.
Унер барымдаазы: (коммуникативные): улустар-биле чугаалажып эш-оорунун болгаш башкынын чугаазын узе кирбейн дыннап билиринге оореткен кижизиткен;
Аажы-чан барымдаазы: (личностные): кижизитирикчи кижинин этикетти сагып турарынын деннелин билиндирген;
Ажыглаан технологияларывыс: Куш-шыдал быжыктырары, (здоровьесберегающее), шингээдилге (познавательное), дыл сайзырадылгазы (развитие речи), ИКТ, оюн (игровая).
Кичээлдин оске эртемнер-биле харылзаазы: улустун аас-чогаалындан, долгандыр турар хурээлел-биле сайзыраткан.
Кичээлге ажылдаанывыс туннелинде, салдынган сорулгаларывыс кууселдезин чедип алган мен деп бодап тур мен. Коргенинер, дыннаанынар дээш четтирдим.
Предварительный просмотр:
Подписи к слайдам:
темазы: «сайзанак»
Салдынган сорулгавыс: 1. Сайзанак деп оюн дугайында номчаан; 2. Ол оюн дугайында улустан айтырган; 3. Чыып алган материалдарывысты аайлап, сөзүглелди тургускан.
Оюн - кандыг-даа кижиниң чаш үези- биле холбашкан чүүл, ооң чарылбас кезээ. Оюннар янзы- бүрү болур: шимченгир оюннар, угаан оюннары, өг иштинге ойнаар оюннар, даштыгаа ойнаар оюннар дээш оон-даа өске. Тыва улустуң оюннарынга: хүреш, аът чарыжы, ча адары, шыдыраа, чинчи чажыржыры, кажык, даалы, аскак- кадай хамааржыр. Оюн бүрүзү дүрүмнүг, чурумнуг. Кыс уругларның эң-не ынак оюну- сайзанак. Ойнап тура, кылып болур, кылып болбас чүүлдер хөй, черле кандыг-даа чонда табулар, азы хоруглуг чүүлдер турар. Сайзанак деп оюн үезинде хоруглуг чүүлдер база турар. Бо теманы чуге шилип алган бис?
Сайзанак дугайында Сайзанак деп оюн дугайында чогаалчы Степан Сарыг-оолдуң «Аңгыр-оолдуң тоожузу» деп чогаалында тодаргай бижип каан: «Сайзанактаар. Кожа- кожа өглерни тип, ооң иштинде бүгү-ле эт-эдилелин: аптаралары, барбалары, оруну, сыртыы, ширтектери дээш, ожук- пажындан эгелээш, тааржыр даштарлыг болур. Ону: даштарны даштар-биле чуруп, сиилбип каастаар. Ол өглерниң эр, херээжен уругларын кылыр тааржыр даштарны тывар, оларны каастаар. Ооң соонда ол сайзанак ээлериниң харылзаазын чорудар: аалдажыр, садыглажыр, кел дижип чалажыр, шайлажыр». Тыва кижиниң ажыл- агыйы мал- маган- биле холбашкан болгаш, уруглары бичиизинден-не малга ынак, беш харлыындан-на ону кадарып-карактап эгелээр. Уруг үш харлыг турда-ла, чажын хылбыктап тургаш, аңаа ада-иези, төрелдери мал-маганны айтып бээр. Сайзанактап ойнаарда безин мал кадарып чорааш, малы доктаап оъттай бээрге, ойнаар.
Уругларның сайзанаа даг эдээнге, азы сайлыг хем чоогунга турар. «Сайзанакты кылыр дивес, а тигер дээр»-деп кырган-авам чугаалап чораан.Чүге дээрге сайзанак база бичии аал, өглер-дир, ынчангаш тигер дээр. өө в ү ст үң ишти чараш: ө нг ү р будаан аптаралар, ү лг үү ргеде хымыш-омааш, ү з ү к черде сава-паштар, орун-д ө жек, сыртыктар дээш оон-даа к ө вей эдилел бар. ортузунда суугулуг, оду отчуг, изиг турар.
Сайзанактап ойнаан уруглар аразынга кандыг-даа аажы-чаңныг кижи турар. Ынчалза-даа чеже-даа пөрүк уруглар чоорту частып, чугаакыр апаар. Чүге дээрге сайзанак ээлери болур даштар орнунга уруглар боттары чугаалаар, боттары оларны шимчедир. «Аалдын» мал-маганы кылдыр бода малдар орнунга улуг даштарны, шээр мал орнунга хой- өшкүнүң «ында догдур, мында догдурун» чыып аар. А аъттар кылдыр хаак кезип аар, оларны мунгаш,чарыштырар. Ынчангаш сайзанакка тыва малчын аалдын амыдыралы, ажыл- агыйы дириг чүве дег көстүп кээр.
Оюннар дурум, чурумнуг болурундан аңгыда, оларга кылып болбас чүүлдер база турар. Кылыры хоруглуг чүүлдерни, дорт адап болбас сөстерни табу дээр. Табу дээрге полинезий сөс, очулдурарга, «ээлдек чугаалап тур мен» дээн. Чижээ, тыва дылда чылан, бөрү, адыг дээн чижектиг коргунчуг араатаннарның адын дорт адап болбас. Чыланны- узун-курт, соястаар; бөрүнү - кокай, коккаарак, оран ыды; адыгны – мажаалай, хайыракан, даг- иргек дээр. База улуг улустуң адын дорт адаары хоруглуг. Сайзанакта хоруглуг чуулдер
С айзанакты өгге база ойнаар. Өгге ойнап тура, кайы-хамаан чок чүвелерге дээп болбас. Чижээ, сыртык арнынга дээп болбас, ооң иштинде чүүлдерге дегбес. Чүге дээрге тыва улустуң сыртыы амгы сыртык дег эвес турган, ооң арнын чинчилер- биле каастап каар, иштинге ине- чүскүк, уруг хирни дээш херек чүвелерни суп каар.
Чамдык өглерге ээрен азы өгнүң камгалалын азып каан турар. Чижээ, уруглары аарыычал өглер ойнаар-кыс хевирлиг ээрен кылдырып аар, ол уругларының камгалалы болур. Ында ойнаар-кыс чеже-даа чараш болза, аңаа дээп болбас.
Түңнел Сайзанак- тыва уругларның ынак оюну. Оол-даа, кыс-даа уруглар сайзанактап ойнаар. Оюнну ойнап тура, кылып болбас чүүлдер азы табулар хөй: Ак даш- биле ойнавас, авазынын эмии ыжа бээр. Даш- биле кажыктавас, мал- маганы төнүп каар. Өске улус сайзанаан үреп болбас, а оон кандыг-бир чүве алыры шуут хоруглуг. Черге чыткан чинчи –чирбеш ап болбас, чамдык улус аңаа аарыын чыпшыр тарбыдап каар. Өгге ойнап тургаш, ээренге, сыртыкка дегбес. Черни шыйып, аңаа холунуң изин арттырып болбас. Эш-өөрүн одап –сөглеп болбас. Ойнаараан хирлендирип, черге каап, үрегдеп болбас. Оюнга чардыккаш, малын уттуп черле болбас. Эдертип чораан дуңмаларын черге кагбас. Чанарда, одаар кылдыр ыяжын, кургаг хараганны чыып, чүктеп аарын уттуп болбас.
Сайзанактап ойнаан соонда уруглар холуну ң изин балааш, сайзанаан аластап каар: Алас- алас, ала-сааскан Аза-четкер ойнавазын. Холум изин арттырбас мен Кончуг аза мени албазын Оо ң соонда уруглар тарап чаныптар. Сайзанак деп оюнда хоруглуг ч үүлдерни сагыыры уругларны топтуг, ээлдек болурунга өөредир.
Предварительный просмотр:
Илеткел
Тыва дылга харылзаалыг чугаа сайзырадылгазы
«Сайзанактап ойнаалам!» (улуг бөлүк)
Сайзанак деп оюн дугайында чогаалчы Степан Сарыг-оолдуң «Аңгыр-оолдуң тоожузу» деп чогаалында тодаргай бижип каан.
Сайзанак – бичии уругларның улуг улус амыдыралын өттүнүп, рольдарын үлежип, өг ишти-дашты (бажың) кайдазын дугуржуп ойнаары. Шаанда даштар-биле ойнаар чораан. Борбак сай даштары-биле аалды шуптузун дүрзүлеп тургаш тургузуп аар. Амгы үеде чаштар колдуунда тускай ойнаарактар-биле сайзанактаар (ойнаар-кыс дээн чижектиг).
Оюн - кандыг-даа кижиниң чаш үези-биле холбашкан чүүл, ооң чарылбас кезээ. Оюннар янзы - бүрү болур: шимченгир оюннар, угаан оюннары, өг иштинге ойнаар оюннар, даштыгаа ойнаар оюннар дээш оон-даа өске. Тыва улустуң оюннарынга: хүреш, аът чарыжы, ча адары, шыдыраа, чинчи чажыржыры, кажык, даалы, аскак- кадай хамааржыр. Тыва кижиниң ажыл- агыйы мал- маган- биле холбашкан болгаш, уруглары бичиизинден-не малга ынак, беш харлыындан-на ону кадарып-карактап эгелээр. Уруг үш харлыг турда-ла, чажын хылбыктап тургаш, аңаа ада-иези, төрелдери мал-маганны айтып бээр. Сайзанактап ойнаарда безин мал кадарып чорааш, малы доктаап оъттай бээрге, ойнаар.
Сайзанак дугайында шулуктен дыннаалынар!
- Хенче чаштан ойнап өскен
Чашкы шаамнын чурумалы-
Хемчик хемнин дажын чыггаш,
Чараштап каан сайзанаам ол.
- Кончуг чараш сайзанаамга
Ховаганнар кээп хонар,
«Аалчын-дыр мен» дээн ышкаш
Аяар ужуп чедип келир.
- Сентябрь ай чедип келди,
Сени кааптар хүнүм келди.
өөредилгем, башкыларым,
өөрүм мени манап туру.
- Сайзанак дээр ынак аалым
Мени манап артып кал, аа.
Шаа кээрге, чедип кээр мен.
Мегелевес кижи боор мен.
Оюн «Сайзанак» дугайында
Оюнну даш-биле ойнаар. Ол оюн болза, аал коданын бүрүнү-биле илередип, ону дөгерезин хевирлеп, дүрзүлеп тургаш кылган. Борбак-борбак сай даштары-биле аалдың мал-маганын шуптузун дүрзүлеп, ак-кара, улуг-биче аайы-биле ылгап турар. Ховар малдарны, ылаңгыя теве, чылгы дээн чергелиглерни калбак даш-биле дүрзүлей таптап тургаш кылып алыр. Чамдыкта терек чөвүрээзи-биле чазап аар.
Сайзанак ойнунда эң-не кол черни өг иштиниң дериг-херекселинче угландырган болур: өгнүң ханазын чугажак калбак дашты хана-карактай шыйып тургаш кылып алыр, аптыраларны дөрбелчин-дөрбелчин даштардан кылгаш, ооң хоюг арнынга хээни чуруп тургаш, орнун орта салыр. Өгге чадар ширтектерни онза каас кылдыр угулзалай шыйгаш, черниң чайгаар бүткен кызыл, ногаан өңнүг шивиттери-биле будуп-даа алыр. Ындыг шиивиттер чок черге кылган болза, ол хевээр ойнаар. Өгнүң ээлерин улуг-аныяк, уруг-дарыы чокка дөгерезин даштан таптап кылгаш, база-ла олуттарын орта олурткулап каар. Оларның идик-хевиниң угулзазын база шокарлап шыяр. Өгнүң иштики хевири дөгере кылдынган соонда, хамык эт-херекселдерни турар черин орта салыр, ожук-пажын база тип каар. Оюнну ойнап турар кижи ол өгнүң ээзиниң өмүнээзинден чугаалап, ол хамык даш кижилерни чугаалаштырар, оларның ажыл-агыйын аайлап башкарар, ооң иштикти эмге-сескелелин кылыр, аалчыларын хүлээп алыр. Болуп турар болуушкун дөгерези өгнүң иштинде болуп турар чуве төлээде, ол хамык өг-иштииниң эт-севи көстүп турзун дээш, өгнүң дээвиирин кылбас. Сайзанактарны кожа-кожа аалдар хевирлиг кылдыр кылгылап алгаш, аалдажып, шайлажып ойнаар. Аалга келген аалчыларны ашкарып-чемгерер, арага-дарызы-биле, эът-чеми-биле хүндүлээр, ооң соонда аалынче дедир үдээр, азы удудуп хондурар.
Хой кадарчылары эпти-ле сайзанактап ойнаар чораан. Кадарчы уруглар баш бурунгаар хой кадарар черин таарыштыр дугуржуп алгаш ойнаар чораан. Хойну чаңгыс-ла черже үндүрүп кадарып турбас, өске-өске черлерже кадарар чүве болганда, ол кадарчының сайзанаа одар санай каш-даа болур
Черге туткан сайзанактарга бичии уруг бар деп шоолуг-ла ойнавас, чүге дээрге аңаа хөй пөс, алгы-кеш эскиндизи азып, аадып ойнаар чер херек апаар. Аалга, өгге ойнаар таварылгаларда, ылаңгыя кыс уруглар чаш уруг (ойнаар-кыс) деп оюнну улуг сонуургал-биле ойнаар. өгге болгаш даштыгаа ойнаар оюннар элээн ылгалдыг, чижелээрге, даштынга сайзанак оюнунуң бүгү-ле херексели даш болур, а өгге сайзанактап ойнап турда ыяштан чазап каан мал-маганныг болур. өг иштин пөс, алгы-кеш эскиндизи-биле база каастап долдурар.
Сайзанакты тыва уруглар шаандан тура ойнап келген. Ам-даа сайзанактап ойнап турар бис. Кандыг-даа оюн уткалыг болур. Сайзанактап ойнаары дээрге-ле бичии «өг-бүле» деп ойнаары-дыр. Сайзанактап ойнаарга, эки-ле! өгнүң боду, коданы, кажаалары, мал-маганы болгаш херекселдери, кожа аалдар база бар. Ол ышкаш өгнүң ээлери, уруглары, аалчылар база бар.
Сайзанакты даштыгаа ойнаар. Анаа каш-даа кижи ойнаар. Колдуунда кожа-кожа аалдар кылдыр сайзанактаар. Уруглар хой-өшкү кадарып чорааш, чараш сай даштар чыып алгаш ойнап турган. Ынчангаш бо оюннуң адын сайзанак дээн ужуру ол.
Сайзанакты кым-даа үревес, ынчангаш ол дыка үр үе иштинде үрелбейн чыдар. Ону чүгле хат-казыргы үрээр. Сайзанак үрээр кижи болза, улгады бергеш, үрелик, багай бажыңга чурттаар дээр. Сайзанак үрээрге, бодунуң өөн үрээни-биле дөмей болур. Кичээнгейлиг дыннаанынар дээш четтирдим.
Ыры «Сайзанак»
- Эжикейим, бээр кел,
Эштежипкеш, ойнаал.
Чараш даштан чыып ал,
Сайзанаавыс тигээл.
- Каш чүзүн малдарны
Кажыктардан кылгаш,
Хойжу, саанчы ажылдыг
Кожалар бооп ойнаал.
- Улугларның ажыл-ижин
Уктап, дөзеп салгаал.
Кедизинде баргаш,
Кежээ малчын болуул.
- Сайзанакты тигер черни
Таптыг шилип алыылы бе.
Шала бедик хана кылыр.
Даштардан чыып эккээли бе?
Шулук «Сайзанак»
Сайзанаамның чаражын:
Сайның дажы – аал-кодан,
Элезин-кум – шаттарда
Элик-хүлбүс, сыын-мыйгак…
Чаштар өөрүм ойнаараа –
Сайзанаам, сайзанаам!
- Баглаашта аът – терезин
Бажын савап, киштей бээр:
«Одарда хой хавырар
Орай кежээ дүштү» дээр…
Чаштар өөрүм ойнаараа –
Сайзанаам, сайзанаам!
- Кожа аалда эжимниң
Хооруп, соктаан тараазы,
Хоюг сүттүг шайы-даа
Хоначаны аштатпас…
Чаштар өөрүм ойнаараа –
Сайзанаам, сайзанаам!
- Эрик черде сайзанак –
Эриг баарлыг авамның,
Эрес, кежээ ачамның
Салгалдарга чагыы дег…
Чаштар өөрүм ойнаараа –
Сайзанаам, сайзанаам!
автору: Юрий Кюнзегеш
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
Ортумак болуктун уругларынга чугаа сайзырадылгазынга ажык кичээл «Тоол чурттунче аян-чорук»
Ортумак болуктун уругларынгачугаа сайзырадылгазынынгаажык кичээл«Тоол чурттунче аян-чорук»...
Бичии болуктун уругларынга чугаа сайзырадылгазынга ажык кичээл «Часкы аргаже аян чорук»
Бичии болуктун уругларынгачугаа сайзырадылгазынынгаажык кичээл«Часкы аргаже аян чорук»...
2.3.3."Педагогическое мероприятие с детьми" Улуг бɵлʏктʏң уругларынга чугаа сайзырадылгазынга ажык кичээл «Тоол чуртунче аян-чорук»
Улуг бɵлʏктʏң уругларынгачугаа сайзырадылгазынгаажык кичээл«Тоол чуртунче аян-чорук»...
кончуг чараш сайзанаамга, сайзанактап ойнаалам че!
Темазы: Тыва оюннар «Кончуг чараш сайзанаамга, сайзанактап ойнаалам че!» Ɵөредилгенин кол адыры: Билигни шингээдирин сайзырадырыƟөредилгенин оске адырлар-биле холбаазы: Ойнаары,...
Чугаа сайзырадылгазынга школага белеткел болуунун уругларынга кичээлдин технологтуг картазы «Тыва Республика (Сулде демдээ, тугу)»
Уругларны Тыва дугайында билиин тодаратпышаан, Тыванын сулдезинин, тугунун, ыдык ырынын утказы-биле таныштырар....