Асхаль Ахмат-Хужа. Сказки
книга по художественной литературе на тему

Башҡорт балы тураһында хикәйәт

Элек-элек, борон-борон заманда,

күркә -түрә, тумыртҡа баш булғанда,

йәшәгән бер Татлытамаҡ тигән айыу,

бар белгәне, ти, ҡойроғо менән маһайыу:

сөнки ҡойроғо булған ҡупшы, өрөнкө,

шундай оҙон, ти, хәс тә, ти, төлкөнөкө.

Айыу бигерәк тә бал яратҡан,

бал ашамаһа, ҡайғырып ятҡан:

көн - төн уйлағаны уның - бал икән.

Яҡын -тирәлә әгәр солоҡ бар икән

(ә солоҡ тип атайҙар - олатайҙар

ағас ҡыуышындағы умартаны атайҙар), -

Татлытамаҡ һикереп - һикереп шатланған,

йәһәт кенә ағасҡа менеп атланған,

күсте эй туҙҙырырға тотонған,

балды эй ҡомһоҙланып һоғонған.

Һаҡлап үҙ байлығын, үҙҙәре тапҡанды,

бал ҡорттары һырый, ти, тайыш табанды,

әммә һис тә айыуҙы саға алмайҙар, ти,

йөнөнә уның сырмалып кире сыға алмайҙар, ти.

Татлытамаҡҡа иһә шул ғына икән кәрәк:

түбәнгә төшә лә, ерҙә аунап, тәгәрәп,

бахырҙарҙы иҙә, ти, иҫәпһеҙ - һанһыҙ

йәки йылғаға сума ла, иманһыҙ,

һыуға батырып ағыҙа, ти, ҡорттарҙы…

Булмай, ти, күсте бер нисек тә ҡотҡарып!

Шунан айыу ағасҡа йәнә лә менә:

ләззәтләнеп бал еҫенә, бал тәменә,

һыйлана, ти, солоҡ бушап ҡалғансы,

үҙенең эсе ҡаҙандай ҡапайғансы.

Урманға бер көн утынға тип ат егеп

килә Балхужа исемле ҡыйыу егет.

Ипләберәк уңға - һулға ул ҡараһа,

үҫә икән шунда йыуан ҡарағай,

ә ҡарағай ҡыуышындағы солоҡто

ватып тора, ти, Татлытамаҡ-холоҡһоҙ:

бал ашай, ти,

йөнтәҫ ҡойроғо менән

ҡорттарҙы ҡыуа, ти, үҙенең тирәһенән.

(Балды шулай айыу йыпырған икән,

солоҡтарҙы гел айыу ҡырған икән!)

Ҡараҡты күреп егеттең йәне көйә:

- Нишләйһең һин, яуыз?! - тип йоҙроҡ төйә. -

Туҡта, уҡытайым арт һабағыңды,

киләсәктә тыйырһың тамағыңды! -

Шулай итеп егет өҫкә менеп китә,

оятһыҙҙы быжғытып ебәрмәк итә:

һелтәп үткер балтаһын, бурҙы өркөтә,

балта иһә айыу ҡойроғон киҫә лә ҡуя төптән…

Урлашып тотолғас, Татлытамаҡ үкерә,

ҡойроғо ҡырҡылғас, ҡурҡып ергә һикерә,

яраһының һыҙлауынан тайыш баҫып,

кереп китә шырлыҡҡа йүгереп-ҡасып.

(Уғрылыҡтың һуңы - хурлыҡ: шул

көндән алып

бар айыуҙар сонтор йөрөй, ҡойроҡһоҙ ҡалып.)

Ә Балхужа солоҡто ҡарап сыға,

төҙәтә ватығын, ярығын тыға,

кәрәҙҙәрҙе урынына беркетә,

шунан яйлап ауылға ҡайтып китә.

Был хәлгә иһә бал ҡорттары аптырай,

безелдәшеп Ҡортинәнән улар һорай:

- Балды ниңә ашап бөтөрмәне кеше?

Үҙебеҙҙе ниңә үлтермәне кеше?

Ҡортинә лә быға сикһеҙ хайран ҡала,

шунлыҡтан күскә ашығыс фарман һала:

- Бар, осоғоҙ, ауылға тиҙерәк етегеҙ, -ти, -

кешенең уйын миңә хәбәр итегеҙ, ти.

Бал ҡорттары Балхужаға осоп килә,

егеттең уй-ниәтен һорашып белә.

Әйтә кеше:

- Ашап бөтөрһәм балығыҙҙы,

һәләк итер ине оҙон ҡыш барығыҙҙы!

Сихәтле бал киләһе йыл - йәренгә -

теймәҫ ине үҙемдең дә иренгә!

Хәбәр шундуҡ Ҡортинәгә еткерелә,

һәм… солоҡта оло йыйын үткәрелә,

хәл итәләр ошо дөйөм кәңәштә:

“Йәшәйек, - ти, - кеше менән йәнәштә, -

ул ваҡытта айыуҙан күс ҡотолор,

ул саҡта бал тәләфләнмәй тотолор!”

Ҡабат оса ауылға бал ҡорттары,

ялбаралар:

- Алсы беҙҙе ҡотҡарып,

алсы, кеше, айыуҙан яҡла, -тиҙәр, -

беҙҙең балды ҡәҙерләп һаҡла! - тиҙәр.

- Хуп, - ти егет, - килең әйҙә,

килегеҙ һеҙҙәр:

яһармын мин үҙегеҙгә кескенә өйҙәр,

гел йылыла йәшәрһегеҙ, итерһегеҙ ял,

йыйырһығыҙ йәй буйына тәмле - тәмле бал…

Ана шулай, нәҙекәй бил эшсән ҡорттар

йәшәй башлай кеше торған ихата - йортта,

хеҙмәт итә кешегә улар арыу белмәй:

шунан бирле башҡорттарҙа бал өҙөлмәй.

Башҡорт балының бөгөн инде абруй - даны

бар илдәрҙе, бөтә донъяны ураны:

башҡорт балы сөнки иң татлы бал, тиҙәр,

иң саф, иң шифалы, иң затлы бал, тиҙәр.