Асхаль Ахмат-Хужа. Сказки
книга по художественной литературе на тему

Азамат менән ҡуян балаһы

Шулай,

Азамат тигән малайҙы

ебәрәләр саҡырырға ҡунаҡ,

ауыл буйлап әйтеп сығырға

йүгереп йөрөй - уйнап:

- Рәхим итһен

фәлән олатайың менән фәлән өләсәйең!

Рәхим итһен

фәлән ҡартатайың менән фәлән нәнәйең!

Һуңламаһын

фәлән бабайың менән фәлән инәйең!

Тиҙерәк килеп етһен

фәлән апайың менән фәлән еҙнәң!

Арбаға ат егеп елһен

фәлән ағайың менән фәлән еңгәң!

Иҫкәртмәй ҡалма

фәлән күршене!

Иҫеңдән сығарма

фәлән кешене…

Шул ҡәҙәрем күп исемдәр атала,

урамға сыҡҡас та

малай бутала.

Малай бутай исемдәрҙе,

ҡушаматтарҙы,

бутай хатта арбаларҙы,

аттарҙы,

хәтерләй алмай һәммә ҡиәфәттәрҙе,

йөҙҙәрҙе,

онотоп бөтөрә ихаталарҙы,

өйҙәрҙе…

Инде нишләргә?

Терһәктеме тешләргә?

Әйләнеп инеп һорар ине ҡабат,

йә әрләрҙәр,

йә көлөрҙәр тип ҡурҡа Азамат.

Шуға күрә юлын ул кирегә бормай,

оҙаҡ уйлап тормай,

ауылдың барса кешеләрен дә

саҡыра ла сыға:

“Моғайын, тейешле ҡунаҡтар ҙа килер”, - тип

юрай яҡшыға.

Бына тиҙҙән,

ҡупҡанмы ни дауыл,

Азаматтар йортона йыйыла тотош ауыл.

Ата-әсә ғәжәрләнеп баштарын тота:

“Был хәтлем халыҡты

нисек һыйларға һуң?!” - тип

ут йота.

Малайҙан һорайҙар:

- Ниңә әйтелгәндән тыш саҡырҙың?

Ни өсөн? -

Танмай малай:

һөйләп бирә онотоуын…

дөрөҫөн…

Шул арала ҡунаҡтар урынлашып бөтә,

тамшанып - тамшанып

һәр кем мул һый көтә.

Ни тиһен инде хужалар?

Йәйеп ашъяулыҡтарын,

табынға ҡуя булған ашамлыҡтарын…

Эйе,

киңлеген киң дә ул башҡортта күңел, -

ләкин ризыҡ та тиҙ кәмей бит,

әҙерләгән аҙыҡ күп түгел!

Аптырағас,

йәне көйөп,

Азаматҡа

атаһы бышылдай:

- Һин беҙҙе, - ти, -

ҡалдырҙың яманатҡа!

Ҡыйын хәлгә сикһеҙ уңайһыҙлана малай ҙа,

үҙ ғәйебен аңлағас,

ҡысҡырып илай ҙа

оялышынан йүгереп сыға урамға,

шынан атлап китә ауыл ситенә,

барып инә урманға:

йыуан ағасҡа һөйәлеп ултыра,

тирә - яҡты

үкһеү - һыҡтау тауыштары менән тултыра.

Ултыра шулай күҙ йәше ағыҙып,

быуа йырғандай,

күрә Азамат:

уға табан бер ҡуян балаһы ырғандай.

Текләберәк ҡараһа,

таный Сосҡолаҡты!

Малай һөрәнләп ебәрә:

- Ҡайҙа йөрөйһөң һин?!

Ҡайҙа олаҡтың?!

(Ә эш шунда:

хәлһеҙ ҡуян балаһын ул

ике ай элек табып алған,

тәрбиәләп үҫтергән уны,

тегеһе яңыраҡ сығып юғалған.)

Сосҡолаҡ килеп хәҙер

һыйына Азаматҡа,

ҡолаҡтарын ҡайсылатып.

Азамат һөйләй уға үҙ ҡайғыһын,

әсе күҙ йәшен тамсылатып.

Малайҙы ҙур иғтибар менән тыңлай ҙа ҡуян,

йыуатып уны

йомшаҡ ҡына әйтеп ҡуя:

- Эй, дуҫҡайым, һис тә юҡ зыян!

Бар, ауылға ҡайт!

Илама!

Ҡайғырма бушҡа!

Һин мине ҡотҡарғайның…

Мин дә эшкинәм йомошҡа! -

шулай ти ҙә

китеп бара Сосҡолаҡ.

Азамат та ҡайтып китә:

арыған ул ныҡ илап.

Өйҙә иһә ҡунаҡтар һаман таралмаған:

эселмәгән нәмә ҡалмаған,

ашалмаған аш ҡалмаған…

Иң әрһеҙҙәр төрттөрә хужаға:

- Бигерәк һай шул туҫтағы!

Иң һөмһөҙҙәр хатта талап итә:

- Ҡапҡыларға бир тағы!

Шул саҡ кемдер тәҙрәнән тышҡа ҡарай ҙа -

яҙа һуштан,

шаҡ ҡатып

бүтәндәр ҙә күҙ ала алмай тыштан,

күрәләр:

ихатаға,

урамға тулған йәнлектәр,

йыртҡыстар -

килтерә улар ни ҙә булһа йә күтәреп,

йә тартҡыслап:

          айыуҙар бал мискәләре тәгәрәтә,

          бүреләр һарыҡ түшкеләре һөйрәтә,

          мышылар мөгөҙҙәренә һөтлө биҙрәләр

          элгән,

          ҡуяндар йәшелсә кәрзиндәре йөкмәп

          эйелгән,

         төлҡөләр бәйләм - бәйләм ҡор тейәлгән

          арбаларға егелгән…

Баҡтиһәң,

был Сосҡолаҡтың эше икән,

дөрөҫөрәге,

ысын дуҫлыҡтың емеше икән!

Сосҡолаҡ урмандағы һәр бер януарҙан:

“Азаматҡа ярҙам ҡулы һуҙайыҡ!” -

тип ялбарған,

һөйләгән

малайҙын уны нисек ҡотҡарғанын,

ашатып,

эсереп,

иркәләп

көндәр буйы ҡарағанын.

Януарҙар иһә:

“Яҡшы малай икән…

Ярар!” - тигәндәр,

Азаматҡа булышырға ҡарар иткәндәр.

Бүләккә килтергәндәр ризыҡты өйөп ихатаға,

урамға,

бына улар

тыныс ҡына

йүнәлә ҡабат урманға…

Таң ҡалыуҙан

кешеләрҙең ауыҙҙары асыла түңәрәкләнеп,

һис ни аңлай алмаған баштары

сайҡала уңға - һулға әйләнеп.

Ата-әсәнең юҡ икән ҡыуанысына сик!

Айырыуса Азамат шатлана бик,

                                                 бик,

                                                      бик!

Ҡунаҡтарҙы һыйлай хужалар

өс көн, өс төн туҡтауһыҙ,

уларҙы оҙатҡас та әле

аш-һыу ҡала иҫәпһеҙ - һанһыҙ.

Бығаса донъяла күрелмәгән ошо мәжлесте

һаман онотмай халыҡ.

Мин дә уны һеҙгә,

балалар,

һөйләп бирҙем хайран ҡалып.