Асхаль Ахмат-Хужа. Сказки
книга по художественной литературе на тему

Азамат менән ҡуян балаһы

Шулай,

Азамат тигән малайҙы

ебәрәләр саҡырырға ҡунаҡ,

ауыл буйлап әйтеп сығырға

йүгереп йөрөй - уйнап:

- Рәхим итһен

фәлән олатайың менән фәлән өләсәйең!

Рәхим итһен

фәлән ҡартатайың менән фәлән нәнәйең!

Һуңламаһын

фәлән бабайың менән фәлән инәйең!

Тиҙерәк килеп етһен

фәлән апайың менән фәлән еҙнәң!

Арбаға ат егеп елһен

фәлән ағайың менән фәлән еңгәң!

Иҫкәртмәй ҡалма

фәлән күршене!

Иҫеңдән сығарма

фәлән кешене…

Шул ҡәҙәрем күп исемдәр атала,

урамға сыҡҡас та

малай бутала.

Малай бутай исемдәрҙе,

ҡушаматтарҙы,

бутай хатта арбаларҙы,

аттарҙы,

хәтерләй алмай һәммә ҡиәфәттәрҙе,

йөҙҙәрҙе,

онотоп бөтөрә ихаталарҙы,

өйҙәрҙе…

Инде нишләргә?

Терһәктеме тешләргә?

Әйләнеп инеп һорар ине ҡабат,

йә әрләрҙәр,

йә көлөрҙәр тип ҡурҡа Азамат.

Шуға күрә юлын ул кирегә бормай,

оҙаҡ уйлап тормай,

ауылдың барса кешеләрен дә

саҡыра ла сыға:

“Моғайын, тейешле ҡунаҡтар ҙа килер”, - тип

юрай яҡшыға.

Бына тиҙҙән,

ҡупҡанмы ни дауыл,

Азаматтар йортона йыйыла тотош ауыл.

Ата-әсә ғәжәрләнеп баштарын тота:

“Был хәтлем халыҡты

нисек һыйларға һуң?!” - тип

ут йота.

Малайҙан һорайҙар:

- Ниңә әйтелгәндән тыш саҡырҙың?

Ни өсөн? -

Танмай малай:

һөйләп бирә онотоуын…

дөрөҫөн…

Шул арала ҡунаҡтар урынлашып бөтә,

тамшанып - тамшанып

һәр кем мул һый көтә.

Ни тиһен инде хужалар?

Йәйеп ашъяулыҡтарын,

табынға ҡуя булған ашамлыҡтарын…

Эйе,

киңлеген киң дә ул башҡортта күңел, -

ләкин ризыҡ та тиҙ кәмей бит,

әҙерләгән аҙыҡ күп түгел!

Аптырағас,

йәне көйөп,

Азаматҡа

атаһы бышылдай:

- Һин беҙҙе, - ти, -

ҡалдырҙың яманатҡа!

Ҡыйын хәлгә сикһеҙ уңайһыҙлана малай ҙа,

үҙ ғәйебен аңлағас,

ҡысҡырып илай ҙа

оялышынан йүгереп сыға урамға,

шынан атлап китә ауыл ситенә,

барып инә урманға:

йыуан ағасҡа һөйәлеп ултыра,

тирә - яҡты

үкһеү - һыҡтау тауыштары менән тултыра.

Ултыра шулай күҙ йәше ағыҙып,

быуа йырғандай,

күрә Азамат:

уға табан бер ҡуян балаһы ырғандай.

Текләберәк ҡараһа,

таный Сосҡолаҡты!

Малай һөрәнләп ебәрә:

- Ҡайҙа йөрөйһөң һин?!

Ҡайҙа олаҡтың?!

(Ә эш шунда:

хәлһеҙ ҡуян балаһын ул

ике ай элек табып алған,

тәрбиәләп үҫтергән уны,

тегеһе яңыраҡ сығып юғалған.)

Сосҡолаҡ килеп хәҙер

һыйына Азаматҡа,

ҡолаҡтарын ҡайсылатып.

Азамат һөйләй уға үҙ ҡайғыһын,

әсе күҙ йәшен тамсылатып.

Малайҙы ҙур иғтибар менән тыңлай ҙа ҡуян,

йыуатып уны

йомшаҡ ҡына әйтеп ҡуя:

- Эй, дуҫҡайым, һис тә юҡ зыян!

Бар, ауылға ҡайт!

Илама!

Ҡайғырма бушҡа!

Һин мине ҡотҡарғайның…

Мин дә эшкинәм йомошҡа! -

шулай ти ҙә

китеп бара Сосҡолаҡ.

Азамат та ҡайтып китә:

арыған ул ныҡ илап.

Өйҙә иһә ҡунаҡтар һаман таралмаған:

эселмәгән нәмә ҡалмаған,

ашалмаған аш ҡалмаған…

Иң әрһеҙҙәр төрттөрә хужаға:

- Бигерәк һай шул туҫтағы!

Иң һөмһөҙҙәр хатта талап итә:

- Ҡапҡыларға бир тағы!

Шул саҡ кемдер тәҙрәнән тышҡа ҡарай ҙа -

яҙа һуштан,

шаҡ ҡатып

бүтәндәр ҙә күҙ ала алмай тыштан,

күрәләр:

ихатаға,

урамға тулған йәнлектәр,

йыртҡыстар -

килтерә улар ни ҙә булһа йә күтәреп,

йә тартҡыслап:

          айыуҙар бал мискәләре тәгәрәтә,

          бүреләр һарыҡ түшкеләре һөйрәтә,

          мышылар мөгөҙҙәренә һөтлө биҙрәләр

          элгән,

          ҡуяндар йәшелсә кәрзиндәре йөкмәп

          эйелгән,

         төлҡөләр бәйләм - бәйләм ҡор тейәлгән

          арбаларға егелгән…

Баҡтиһәң,

был Сосҡолаҡтың эше икән,

дөрөҫөрәге,

ысын дуҫлыҡтың емеше икән!

Сосҡолаҡ урмандағы һәр бер януарҙан:

“Азаматҡа ярҙам ҡулы һуҙайыҡ!” -

тип ялбарған,

һөйләгән

малайҙын уны нисек ҡотҡарғанын,

ашатып,

эсереп,

иркәләп

көндәр буйы ҡарағанын.

Януарҙар иһә:

“Яҡшы малай икән…

Ярар!” - тигәндәр,

Азаматҡа булышырға ҡарар иткәндәр.

Бүләккә килтергәндәр ризыҡты өйөп ихатаға,

урамға,

бына улар

тыныс ҡына

йүнәлә ҡабат урманға…

Таң ҡалыуҙан

кешеләрҙең ауыҙҙары асыла түңәрәкләнеп,

һис ни аңлай алмаған баштары

сайҡала уңға - һулға әйләнеп.

Ата-әсәнең юҡ икән ҡыуанысына сик!

Айырыуса Азамат шатлана бик,

                                                 бик,

                                                      бик!

Ҡунаҡтарҙы һыйлай хужалар

өс көн, өс төн туҡтауһыҙ,

уларҙы оҙатҡас та әле

аш-һыу ҡала иҫәпһеҙ - һанһыҙ.

Бығаса донъяла күрелмәгән ошо мәжлесте

һаман онотмай халыҡ.

Мин дә уны һеҙгә,

балалар,

һөйләп бирҙем хайран ҡалып.

Башҡорт балы тураһында хикәйәт

Элек-элек, борон-борон заманда,

күркә -түрә, тумыртҡа баш булғанда,

йәшәгән бер Татлытамаҡ тигән айыу,

бар белгәне, ти, ҡойроғо менән маһайыу:

сөнки ҡойроғо булған ҡупшы, өрөнкө,

шундай оҙон, ти, хәс тә, ти, төлкөнөкө.

Айыу бигерәк тә бал яратҡан,

бал ашамаһа, ҡайғырып ятҡан:

көн - төн уйлағаны уның - бал икән.

Яҡын -тирәлә әгәр солоҡ бар икән

(ә солоҡ тип атайҙар - олатайҙар

ағас ҡыуышындағы умартаны атайҙар), -

Татлытамаҡ һикереп - һикереп шатланған,

йәһәт кенә ағасҡа менеп атланған,

күсте эй туҙҙырырға тотонған,

балды эй ҡомһоҙланып һоғонған.

Һаҡлап үҙ байлығын, үҙҙәре тапҡанды,

бал ҡорттары һырый, ти, тайыш табанды,

әммә һис тә айыуҙы саға алмайҙар, ти,

йөнөнә уның сырмалып кире сыға алмайҙар, ти.

Татлытамаҡҡа иһә шул ғына икән кәрәк:

түбәнгә төшә лә, ерҙә аунап, тәгәрәп,

бахырҙарҙы иҙә, ти, иҫәпһеҙ - һанһыҙ

йәки йылғаға сума ла, иманһыҙ,

һыуға батырып ағыҙа, ти, ҡорттарҙы…

Булмай, ти, күсте бер нисек тә ҡотҡарып!

Шунан айыу ағасҡа йәнә лә менә:

ләззәтләнеп бал еҫенә, бал тәменә,

һыйлана, ти, солоҡ бушап ҡалғансы,

үҙенең эсе ҡаҙандай ҡапайғансы.

Урманға бер көн утынға тип ат егеп

килә Балхужа исемле ҡыйыу егет.

Ипләберәк уңға - һулға ул ҡараһа,

үҫә икән шунда йыуан ҡарағай,

ә ҡарағай ҡыуышындағы солоҡто

ватып тора, ти, Татлытамаҡ-холоҡһоҙ:

бал ашай, ти,

йөнтәҫ ҡойроғо менән

ҡорттарҙы ҡыуа, ти, үҙенең тирәһенән.

(Балды шулай айыу йыпырған икән,

солоҡтарҙы гел айыу ҡырған икән!)

Ҡараҡты күреп егеттең йәне көйә:

- Нишләйһең һин, яуыз?! - тип йоҙроҡ төйә. -

Туҡта, уҡытайым арт һабағыңды,

киләсәктә тыйырһың тамағыңды! -

Шулай итеп егет өҫкә менеп китә,

оятһыҙҙы быжғытып ебәрмәк итә:

һелтәп үткер балтаһын, бурҙы өркөтә,

балта иһә айыу ҡойроғон киҫә лә ҡуя төптән…

Урлашып тотолғас, Татлытамаҡ үкерә,

ҡойроғо ҡырҡылғас, ҡурҡып ергә һикерә,

яраһының һыҙлауынан тайыш баҫып,

кереп китә шырлыҡҡа йүгереп-ҡасып.

(Уғрылыҡтың һуңы - хурлыҡ: шул

көндән алып

бар айыуҙар сонтор йөрөй, ҡойроҡһоҙ ҡалып.)

Ә Балхужа солоҡто ҡарап сыға,

төҙәтә ватығын, ярығын тыға,

кәрәҙҙәрҙе урынына беркетә,

шунан яйлап ауылға ҡайтып китә.

Был хәлгә иһә бал ҡорттары аптырай,

безелдәшеп Ҡортинәнән улар һорай:

- Балды ниңә ашап бөтөрмәне кеше?

Үҙебеҙҙе ниңә үлтермәне кеше?

Ҡортинә лә быға сикһеҙ хайран ҡала,

шунлыҡтан күскә ашығыс фарман һала:

- Бар, осоғоҙ, ауылға тиҙерәк етегеҙ, -ти, -

кешенең уйын миңә хәбәр итегеҙ, ти.

Бал ҡорттары Балхужаға осоп килә,

егеттең уй-ниәтен һорашып белә.

Әйтә кеше:

- Ашап бөтөрһәм балығыҙҙы,

һәләк итер ине оҙон ҡыш барығыҙҙы!

Сихәтле бал киләһе йыл - йәренгә -

теймәҫ ине үҙемдең дә иренгә!

Хәбәр шундуҡ Ҡортинәгә еткерелә,

һәм… солоҡта оло йыйын үткәрелә,

хәл итәләр ошо дөйөм кәңәштә:

“Йәшәйек, - ти, - кеше менән йәнәштә, -

ул ваҡытта айыуҙан күс ҡотолор,

ул саҡта бал тәләфләнмәй тотолор!”

Ҡабат оса ауылға бал ҡорттары,

ялбаралар:

- Алсы беҙҙе ҡотҡарып,

алсы, кеше, айыуҙан яҡла, -тиҙәр, -

беҙҙең балды ҡәҙерләп һаҡла! - тиҙәр.

- Хуп, - ти егет, - килең әйҙә,

килегеҙ һеҙҙәр:

яһармын мин үҙегеҙгә кескенә өйҙәр,

гел йылыла йәшәрһегеҙ, итерһегеҙ ял,

йыйырһығыҙ йәй буйына тәмле - тәмле бал…

Ана шулай, нәҙекәй бил эшсән ҡорттар

йәшәй башлай кеше торған ихата - йортта,

хеҙмәт итә кешегә улар арыу белмәй:

шунан бирле башҡорттарҙа бал өҙөлмәй.

Башҡорт балының бөгөн инде абруй - даны

бар илдәрҙе, бөтә донъяны ураны:

башҡорт балы сөнки иң татлы бал, тиҙәр,

иң саф, иң шифалы, иң затлы бал, тиҙәр.

Башҡорт балы тураһында хикәйәт

Элек-элек, борон-борон заманда,

күркә -түрә, тумыртҡа баш булғанда,

йәшәгән бер Татлытамаҡ тигән айыу,

бар белгәне, ти, ҡойроғо менән маһайыу:

сөнки ҡойроғо булған ҡупшы, өрөнкө,

шундай оҙон, ти, хәс тә, ти, төлкөнөкө.

Айыу бигерәк тә бал яратҡан,

бал ашамаһа, ҡайғырып ятҡан:

көн - төн уйлағаны уның - бал икән.

Яҡын -тирәлә әгәр солоҡ бар икән

(ә солоҡ тип атайҙар - олатайҙар

ағас ҡыуышындағы умартаны атайҙар), -

Татлытамаҡ һикереп - һикереп шатланған,

йәһәт кенә ағасҡа менеп атланған,

күсте эй туҙҙырырға тотонған,

балды эй ҡомһоҙланып һоғонған.

Һаҡлап үҙ байлығын, үҙҙәре тапҡанды,

бал ҡорттары һырый, ти, тайыш табанды,

әммә һис тә айыуҙы саға алмайҙар, ти,

йөнөнә уның сырмалып кире сыға алмайҙар, ти.

Татлытамаҡҡа иһә шул ғына икән кәрәк:

түбәнгә төшә лә, ерҙә аунап, тәгәрәп,

бахырҙарҙы иҙә, ти, иҫәпһеҙ - һанһыҙ

йәки йылғаға сума ла, иманһыҙ,

һыуға батырып ағыҙа, ти, ҡорттарҙы…

Булмай, ти, күсте бер нисек тә ҡотҡарып!

Шунан айыу ағасҡа йәнә лә менә:

ләззәтләнеп бал еҫенә, бал тәменә,

һыйлана, ти, солоҡ бушап ҡалғансы,

үҙенең эсе ҡаҙандай ҡапайғансы.

Урманға бер көн утынға тип ат егеп

килә Балхужа исемле ҡыйыу егет.

Ипләберәк уңға - һулға ул ҡараһа,

үҫә икән шунда йыуан ҡарағай,

ә ҡарағай ҡыуышындағы солоҡто

ватып тора, ти, Татлытамаҡ-холоҡһоҙ:

бал ашай, ти,

йөнтәҫ ҡойроғо менән

ҡорттарҙы ҡыуа, ти, үҙенең тирәһенән.

(Балды шулай айыу йыпырған икән,

солоҡтарҙы гел айыу ҡырған икән!)

Ҡараҡты күреп егеттең йәне көйә:

- Нишләйһең һин, яуыз?! - тип йоҙроҡ төйә. -

Туҡта, уҡытайым арт һабағыңды,

киләсәктә тыйырһың тамағыңды! -

Шулай итеп егет өҫкә менеп китә,

оятһыҙҙы быжғытып ебәрмәк итә:

һелтәп үткер балтаһын, бурҙы өркөтә,

балта иһә айыу ҡойроғон киҫә лә ҡуя төптән…

Урлашып тотолғас, Татлытамаҡ үкерә,

ҡойроғо ҡырҡылғас, ҡурҡып ергә һикерә,

яраһының һыҙлауынан тайыш баҫып,

кереп китә шырлыҡҡа йүгереп-ҡасып.

(Уғрылыҡтың һуңы - хурлыҡ: шул

көндән алып

бар айыуҙар сонтор йөрөй, ҡойроҡһоҙ ҡалып.)

Ә Балхужа солоҡто ҡарап сыға,

төҙәтә ватығын, ярығын тыға,

кәрәҙҙәрҙе урынына беркетә,

шунан яйлап ауылға ҡайтып китә.

Был хәлгә иһә бал ҡорттары аптырай,

безелдәшеп Ҡортинәнән улар һорай:

- Балды ниңә ашап бөтөрмәне кеше?

Үҙебеҙҙе ниңә үлтермәне кеше?

Ҡортинә лә быға сикһеҙ хайран ҡала,

шунлыҡтан күскә ашығыс фарман һала:

- Бар, осоғоҙ, ауылға тиҙерәк етегеҙ, -ти, -

кешенең уйын миңә хәбәр итегеҙ, ти.

Бал ҡорттары Балхужаға осоп килә,

егеттең уй-ниәтен һорашып белә.

Әйтә кеше:

- Ашап бөтөрһәм балығыҙҙы,

һәләк итер ине оҙон ҡыш барығыҙҙы!

Сихәтле бал киләһе йыл - йәренгә -

теймәҫ ине үҙемдең дә иренгә!

Хәбәр шундуҡ Ҡортинәгә еткерелә,

һәм… солоҡта оло йыйын үткәрелә,

хәл итәләр ошо дөйөм кәңәштә:

“Йәшәйек, - ти, - кеше менән йәнәштә, -

ул ваҡытта айыуҙан күс ҡотолор,

ул саҡта бал тәләфләнмәй тотолор!”

Ҡабат оса ауылға бал ҡорттары,

ялбаралар:

- Алсы беҙҙе ҡотҡарып,

алсы, кеше, айыуҙан яҡла, -тиҙәр, -

беҙҙең балды ҡәҙерләп һаҡла! - тиҙәр.

- Хуп, - ти егет, - килең әйҙә,

килегеҙ һеҙҙәр:

яһармын мин үҙегеҙгә кескенә өйҙәр,

гел йылыла йәшәрһегеҙ, итерһегеҙ ял,

йыйырһығыҙ йәй буйына тәмле - тәмле бал…

Ана шулай, нәҙекәй бил эшсән ҡорттар

йәшәй башлай кеше торған ихата - йортта,

хеҙмәт итә кешегә улар арыу белмәй:

шунан бирле башҡорттарҙа бал өҙөлмәй.

Башҡорт балының бөгөн инде абруй - даны

бар илдәрҙе, бөтә донъяны ураны:

башҡорт балы сөнки иң татлы бал, тиҙәр,

иң саф, иң шифалы, иң затлы бал, тиҙәр.

Башҡорт балы тураһында хикәйәт

Элек-элек, борон-борон заманда,

күркә -түрә, тумыртҡа баш булғанда,

йәшәгән бер Татлытамаҡ тигән айыу,

бар белгәне, ти, ҡойроғо менән маһайыу:

сөнки ҡойроғо булған ҡупшы, өрөнкө,

шундай оҙон, ти, хәс тә, ти, төлкөнөкө.

Айыу бигерәк тә бал яратҡан,

бал ашамаһа, ҡайғырып ятҡан:

көн - төн уйлағаны уның - бал икән.

Яҡын -тирәлә әгәр солоҡ бар икән

(ә солоҡ тип атайҙар - олатайҙар

ағас ҡыуышындағы умартаны атайҙар), -

Татлытамаҡ һикереп - һикереп шатланған,

йәһәт кенә ағасҡа менеп атланған,

күсте эй туҙҙырырға тотонған,

балды эй ҡомһоҙланып һоғонған.

Һаҡлап үҙ байлығын, үҙҙәре тапҡанды,

бал ҡорттары һырый, ти, тайыш табанды,

әммә һис тә айыуҙы саға алмайҙар, ти,

йөнөнә уның сырмалып кире сыға алмайҙар, ти.

Татлытамаҡҡа иһә шул ғына икән кәрәк:

түбәнгә төшә лә, ерҙә аунап, тәгәрәп,

бахырҙарҙы иҙә, ти, иҫәпһеҙ - һанһыҙ

йәки йылғаға сума ла, иманһыҙ,

һыуға батырып ағыҙа, ти, ҡорттарҙы…

Булмай, ти, күсте бер нисек тә ҡотҡарып!

Шунан айыу ағасҡа йәнә лә менә:

ләззәтләнеп бал еҫенә, бал тәменә,

һыйлана, ти, солоҡ бушап ҡалғансы,

үҙенең эсе ҡаҙандай ҡапайғансы.

Урманға бер көн утынға тип ат егеп

килә Балхужа исемле ҡыйыу егет.

Ипләберәк уңға - һулға ул ҡараһа,

үҫә икән шунда йыуан ҡарағай,

ә ҡарағай ҡыуышындағы солоҡто

ватып тора, ти, Татлытамаҡ-холоҡһоҙ:

бал ашай, ти,

йөнтәҫ ҡойроғо менән

ҡорттарҙы ҡыуа, ти, үҙенең тирәһенән.

(Балды шулай айыу йыпырған икән,

солоҡтарҙы гел айыу ҡырған икән!)

Ҡараҡты күреп егеттең йәне көйә:

- Нишләйһең һин, яуыз?! - тип йоҙроҡ төйә. -

Туҡта, уҡытайым арт һабағыңды,

киләсәктә тыйырһың тамағыңды! -

Шулай итеп егет өҫкә менеп китә,

оятһыҙҙы быжғытып ебәрмәк итә:

һелтәп үткер балтаһын, бурҙы өркөтә,

балта иһә айыу ҡойроғон киҫә лә ҡуя төптән…

Урлашып тотолғас, Татлытамаҡ үкерә,

ҡойроғо ҡырҡылғас, ҡурҡып ергә һикерә,

яраһының һыҙлауынан тайыш баҫып,

кереп китә шырлыҡҡа йүгереп-ҡасып.

(Уғрылыҡтың һуңы - хурлыҡ: шул

көндән алып

бар айыуҙар сонтор йөрөй, ҡойроҡһоҙ ҡалып.)

Ә Балхужа солоҡто ҡарап сыға,

төҙәтә ватығын, ярығын тыға,

кәрәҙҙәрҙе урынына беркетә,

шунан яйлап ауылға ҡайтып китә.

Был хәлгә иһә бал ҡорттары аптырай,

безелдәшеп Ҡортинәнән улар һорай:

- Балды ниңә ашап бөтөрмәне кеше?

Үҙебеҙҙе ниңә үлтермәне кеше?

Ҡортинә лә быға сикһеҙ хайран ҡала,

шунлыҡтан күскә ашығыс фарман һала:

- Бар, осоғоҙ, ауылға тиҙерәк етегеҙ, -ти, -

кешенең уйын миңә хәбәр итегеҙ, ти.

Бал ҡорттары Балхужаға осоп килә,

егеттең уй-ниәтен һорашып белә.

Әйтә кеше:

- Ашап бөтөрһәм балығыҙҙы,

һәләк итер ине оҙон ҡыш барығыҙҙы!

Сихәтле бал киләһе йыл - йәренгә -

теймәҫ ине үҙемдең дә иренгә!

Хәбәр шундуҡ Ҡортинәгә еткерелә,

һәм… солоҡта оло йыйын үткәрелә,

хәл итәләр ошо дөйөм кәңәштә:

“Йәшәйек, - ти, - кеше менән йәнәштә, -

ул ваҡытта айыуҙан күс ҡотолор,

ул саҡта бал тәләфләнмәй тотолор!”

Ҡабат оса ауылға бал ҡорттары,

ялбаралар:

- Алсы беҙҙе ҡотҡарып,

алсы, кеше, айыуҙан яҡла, -тиҙәр, -

беҙҙең балды ҡәҙерләп һаҡла! - тиҙәр.

- Хуп, - ти егет, - килең әйҙә,

килегеҙ һеҙҙәр:

яһармын мин үҙегеҙгә кескенә өйҙәр,

гел йылыла йәшәрһегеҙ, итерһегеҙ ял,

йыйырһығыҙ йәй буйына тәмле - тәмле бал…

Ана шулай, нәҙекәй бил эшсән ҡорттар

йәшәй башлай кеше торған ихата - йортта,

хеҙмәт итә кешегә улар арыу белмәй:

шунан бирле башҡорттарҙа бал өҙөлмәй.

Башҡорт балының бөгөн инде абруй - даны

бар илдәрҙе, бөтә донъяны ураны:

башҡорт балы сөнки иң татлы бал, тиҙәр,

иң саф, иң шифалы, иң затлы бал, тиҙәр.

Башҡорт балы тураһында хикәйәт

Элек-элек, борон-борон заманда,

күркә -түрә, тумыртҡа баш булғанда,

йәшәгән бер Татлытамаҡ тигән айыу,

бар белгәне, ти, ҡойроғо менән маһайыу:

сөнки ҡойроғо булған ҡупшы, өрөнкө,

шундай оҙон, ти, хәс тә, ти, төлкөнөкө.

Айыу бигерәк тә бал яратҡан,

бал ашамаһа, ҡайғырып ятҡан:

көн - төн уйлағаны уның - бал икән.

Яҡын -тирәлә әгәр солоҡ бар икән

(ә солоҡ тип атайҙар - олатайҙар

ағас ҡыуышындағы умартаны атайҙар), -

Татлытамаҡ һикереп - һикереп шатланған,

йәһәт кенә ағасҡа менеп атланған,

күсте эй туҙҙырырға тотонған,

балды эй ҡомһоҙланып һоғонған.

Һаҡлап үҙ байлығын, үҙҙәре тапҡанды,

бал ҡорттары һырый, ти, тайыш табанды,

әммә һис тә айыуҙы саға алмайҙар, ти,

йөнөнә уның сырмалып кире сыға алмайҙар, ти.

Татлытамаҡҡа иһә шул ғына икән кәрәк:

түбәнгә төшә лә, ерҙә аунап, тәгәрәп,

бахырҙарҙы иҙә, ти, иҫәпһеҙ - һанһыҙ

йәки йылғаға сума ла, иманһыҙ,

һыуға батырып ағыҙа, ти, ҡорттарҙы…

Булмай, ти, күсте бер нисек тә ҡотҡарып!

Шунан айыу ағасҡа йәнә лә менә:

ләззәтләнеп бал еҫенә, бал тәменә,

һыйлана, ти, солоҡ бушап ҡалғансы,

үҙенең эсе ҡаҙандай ҡапайғансы.

Урманға бер көн утынға тип ат егеп

килә Балхужа исемле ҡыйыу егет.

Ипләберәк уңға - һулға ул ҡараһа,

үҫә икән шунда йыуан ҡарағай,

ә ҡарағай ҡыуышындағы солоҡто

ватып тора, ти, Татлытамаҡ-холоҡһоҙ:

бал ашай, ти,

йөнтәҫ ҡойроғо менән

ҡорттарҙы ҡыуа, ти, үҙенең тирәһенән.

(Балды шулай айыу йыпырған икән,

солоҡтарҙы гел айыу ҡырған икән!)

Ҡараҡты күреп егеттең йәне көйә:

- Нишләйһең һин, яуыз?! - тип йоҙроҡ төйә. -

Туҡта, уҡытайым арт һабағыңды,

киләсәктә тыйырһың тамағыңды! -

Шулай итеп егет өҫкә менеп китә,

оятһыҙҙы быжғытып ебәрмәк итә:

һелтәп үткер балтаһын, бурҙы өркөтә,

балта иһә айыу ҡойроғон киҫә лә ҡуя төптән…

Урлашып тотолғас, Татлытамаҡ үкерә,

ҡойроғо ҡырҡылғас, ҡурҡып ергә һикерә,

яраһының һыҙлауынан тайыш баҫып,

кереп китә шырлыҡҡа йүгереп-ҡасып.

(Уғрылыҡтың һуңы - хурлыҡ: шул

көндән алып

бар айыуҙар сонтор йөрөй, ҡойроҡһоҙ ҡалып.)

Ә Балхужа солоҡто ҡарап сыға,

төҙәтә ватығын, ярығын тыға,

кәрәҙҙәрҙе урынына беркетә,

шунан яйлап ауылға ҡайтып китә.

Был хәлгә иһә бал ҡорттары аптырай,

безелдәшеп Ҡортинәнән улар һорай:

- Балды ниңә ашап бөтөрмәне кеше?

Үҙебеҙҙе ниңә үлтермәне кеше?

Ҡортинә лә быға сикһеҙ хайран ҡала,

шунлыҡтан күскә ашығыс фарман һала:

- Бар, осоғоҙ, ауылға тиҙерәк етегеҙ, -ти, -

кешенең уйын миңә хәбәр итегеҙ, ти.

Бал ҡорттары Балхужаға осоп килә,

егеттең уй-ниәтен һорашып белә.

Әйтә кеше:

- Ашап бөтөрһәм балығыҙҙы,

һәләк итер ине оҙон ҡыш барығыҙҙы!

Сихәтле бал киләһе йыл - йәренгә -

теймәҫ ине үҙемдең дә иренгә!

Хәбәр шундуҡ Ҡортинәгә еткерелә,

һәм… солоҡта оло йыйын үткәрелә,

хәл итәләр ошо дөйөм кәңәштә:

“Йәшәйек, - ти, - кеше менән йәнәштә, -

ул ваҡытта айыуҙан күс ҡотолор,

ул саҡта бал тәләфләнмәй тотолор!”

Ҡабат оса ауылға бал ҡорттары,

ялбаралар:

- Алсы беҙҙе ҡотҡарып,

алсы, кеше, айыуҙан яҡла, -тиҙәр, -

беҙҙең балды ҡәҙерләп һаҡла! - тиҙәр.

- Хуп, - ти егет, - килең әйҙә,

килегеҙ һеҙҙәр:

яһармын мин үҙегеҙгә кескенә өйҙәр,

гел йылыла йәшәрһегеҙ, итерһегеҙ ял,

йыйырһығыҙ йәй буйына тәмле - тәмле бал…

Ана шулай, нәҙекәй бил эшсән ҡорттар

йәшәй башлай кеше торған ихата - йортта,

хеҙмәт итә кешегә улар арыу белмәй:

шунан бирле башҡорттарҙа бал өҙөлмәй.

Башҡорт балының бөгөн инде абруй - даны

бар илдәрҙе, бөтә донъяны ураны:

башҡорт балы сөнки иң татлы бал, тиҙәр,

иң саф, иң шифалы, иң затлы бал, тиҙәр.

Башҡорт балы тураһында хикәйәт

Элек-элек, борон-борон заманда,

күркә -түрә, тумыртҡа баш булғанда,

йәшәгән бер Татлытамаҡ тигән айыу,

бар белгәне, ти, ҡойроғо менән маһайыу:

сөнки ҡойроғо булған ҡупшы, өрөнкө,

шундай оҙон, ти, хәс тә, ти, төлкөнөкө.

Айыу бигерәк тә бал яратҡан,

бал ашамаһа, ҡайғырып ятҡан:

көн - төн уйлағаны уның - бал икән.

Яҡын -тирәлә әгәр солоҡ бар икән

(ә солоҡ тип атайҙар - олатайҙар

ағас ҡыуышындағы умартаны атайҙар), -

Татлытамаҡ һикереп - һикереп шатланған,

йәһәт кенә ағасҡа менеп атланған,

күсте эй туҙҙырырға тотонған,

балды эй ҡомһоҙланып һоғонған.

Һаҡлап үҙ байлығын, үҙҙәре тапҡанды,

бал ҡорттары һырый, ти, тайыш табанды,

әммә һис тә айыуҙы саға алмайҙар, ти,

йөнөнә уның сырмалып кире сыға алмайҙар, ти.

Татлытамаҡҡа иһә шул ғына икән кәрәк:

түбәнгә төшә лә, ерҙә аунап, тәгәрәп,

бахырҙарҙы иҙә, ти, иҫәпһеҙ - һанһыҙ

йәки йылғаға сума ла, иманһыҙ,

һыуға батырып ағыҙа, ти, ҡорттарҙы…

Булмай, ти, күсте бер нисек тә ҡотҡарып!

Шунан айыу ағасҡа йәнә лә менә:

ләззәтләнеп бал еҫенә, бал тәменә,

һыйлана, ти, солоҡ бушап ҡалғансы,

үҙенең эсе ҡаҙандай ҡапайғансы.

Урманға бер көн утынға тип ат егеп

килә Балхужа исемле ҡыйыу егет.

Ипләберәк уңға - һулға ул ҡараһа,

үҫә икән шунда йыуан ҡарағай,

ә ҡарағай ҡыуышындағы солоҡто

ватып тора, ти, Татлытамаҡ-холоҡһоҙ:

бал ашай, ти,

йөнтәҫ ҡойроғо менән

ҡорттарҙы ҡыуа, ти, үҙенең тирәһенән.

(Балды шулай айыу йыпырған икән,

солоҡтарҙы гел айыу ҡырған икән!)

Ҡараҡты күреп егеттең йәне көйә:

- Нишләйһең һин, яуыз?! - тип йоҙроҡ төйә. -

Туҡта, уҡытайым арт һабағыңды,

киләсәктә тыйырһың тамағыңды! -

Шулай итеп егет өҫкә менеп китә,

оятһыҙҙы быжғытып ебәрмәк итә:

һелтәп үткер балтаһын, бурҙы өркөтә,

балта иһә айыу ҡойроғон киҫә лә ҡуя төптән…

Урлашып тотолғас, Татлытамаҡ үкерә,

ҡойроғо ҡырҡылғас, ҡурҡып ергә һикерә,

яраһының һыҙлауынан тайыш баҫып,

кереп китә шырлыҡҡа йүгереп-ҡасып.

(Уғрылыҡтың һуңы - хурлыҡ: шул

көндән алып

бар айыуҙар сонтор йөрөй, ҡойроҡһоҙ ҡалып.)

Ә Балхужа солоҡто ҡарап сыға,

төҙәтә ватығын, ярығын тыға,

кәрәҙҙәрҙе урынына беркетә,

шунан яйлап ауылға ҡайтып китә.

Был хәлгә иһә бал ҡорттары аптырай,

безелдәшеп Ҡортинәнән улар һорай:

- Балды ниңә ашап бөтөрмәне кеше?

Үҙебеҙҙе ниңә үлтермәне кеше?

Ҡортинә лә быға сикһеҙ хайран ҡала,

шунлыҡтан күскә ашығыс фарман һала:

- Бар, осоғоҙ, ауылға тиҙерәк етегеҙ, -ти, -

кешенең уйын миңә хәбәр итегеҙ, ти.

Бал ҡорттары Балхужаға осоп килә,

егеттең уй-ниәтен һорашып белә.

Әйтә кеше:

- Ашап бөтөрһәм балығыҙҙы,

һәләк итер ине оҙон ҡыш барығыҙҙы!

Сихәтле бал киләһе йыл - йәренгә -

теймәҫ ине үҙемдең дә иренгә!

Хәбәр шундуҡ Ҡортинәгә еткерелә,

һәм… солоҡта оло йыйын үткәрелә,

хәл итәләр ошо дөйөм кәңәштә:

“Йәшәйек, - ти, - кеше менән йәнәштә, -

ул ваҡытта айыуҙан күс ҡотолор,

ул саҡта бал тәләфләнмәй тотолор!”

Ҡабат оса ауылға бал ҡорттары,

ялбаралар:

- Алсы беҙҙе ҡотҡарып,

алсы, кеше, айыуҙан яҡла, -тиҙәр, -

беҙҙең балды ҡәҙерләп һаҡла! - тиҙәр.

- Хуп, - ти егет, - килең әйҙә,

килегеҙ һеҙҙәр:

яһармын мин үҙегеҙгә кескенә өйҙәр,

гел йылыла йәшәрһегеҙ, итерһегеҙ ял,

йыйырһығыҙ йәй буйына тәмле - тәмле бал…

Ана шулай, нәҙекәй бил эшсән ҡорттар

йәшәй башлай кеше торған ихата - йортта,

хеҙмәт итә кешегә улар арыу белмәй:

шунан бирле башҡорттарҙа бал өҙөлмәй.

Башҡорт балының бөгөн инде абруй - даны

бар илдәрҙе, бөтә донъяны ураны:

башҡорт балы сөнки иң татлы бал, тиҙәр,

иң саф, иң шифалы, иң затлы бал, тиҙәр.

Башҡорт балы тураһында хикәйәт

Элек-элек, борон-борон заманда,

күркә -түрә, тумыртҡа баш булғанда,

йәшәгән бер Татлытамаҡ тигән айыу,

бар белгәне, ти, ҡойроғо менән маһайыу:

сөнки ҡойроғо булған ҡупшы, өрөнкө,

шундай оҙон, ти, хәс тә, ти, төлкөнөкө.

Айыу бигерәк тә бал яратҡан,

бал ашамаһа, ҡайғырып ятҡан:

көн - төн уйлағаны уның - бал икән.

Яҡын -тирәлә әгәр солоҡ бар икән

(ә солоҡ тип атайҙар - олатайҙар

ағас ҡыуышындағы умартаны атайҙар), -

Татлытамаҡ һикереп - һикереп шатланған,

йәһәт кенә ағасҡа менеп атланған,

күсте эй туҙҙырырға тотонған,

балды эй ҡомһоҙланып һоғонған.

Һаҡлап үҙ байлығын, үҙҙәре тапҡанды,

бал ҡорттары һырый, ти, тайыш табанды,

әммә һис тә айыуҙы саға алмайҙар, ти,

йөнөнә уның сырмалып кире сыға алмайҙар, ти.

Татлытамаҡҡа иһә шул ғына икән кәрәк:

түбәнгә төшә лә, ерҙә аунап, тәгәрәп,

бахырҙарҙы иҙә, ти, иҫәпһеҙ - һанһыҙ

йәки йылғаға сума ла, иманһыҙ,

һыуға батырып ағыҙа, ти, ҡорттарҙы…

Булмай, ти, күсте бер нисек тә ҡотҡарып!

Шунан айыу ағасҡа йәнә лә менә:

ләззәтләнеп бал еҫенә, бал тәменә,

һыйлана, ти, солоҡ бушап ҡалғансы,

үҙенең эсе ҡаҙандай ҡапайғансы.

Урманға бер көн утынға тип ат егеп

килә Балхужа исемле ҡыйыу егет.

Ипләберәк уңға - һулға ул ҡараһа,

үҫә икән шунда йыуан ҡарағай,

ә ҡарағай ҡыуышындағы солоҡто

ватып тора, ти, Татлытамаҡ-холоҡһоҙ:

бал ашай, ти,

йөнтәҫ ҡойроғо менән

ҡорттарҙы ҡыуа, ти, үҙенең тирәһенән.

(Балды шулай айыу йыпырған икән,

солоҡтарҙы гел айыу ҡырған икән!)

Ҡараҡты күреп егеттең йәне көйә:

- Нишләйһең һин, яуыз?! - тип йоҙроҡ төйә. -

Туҡта, уҡытайым арт һабағыңды,

киләсәктә тыйырһың тамағыңды! -

Шулай итеп егет өҫкә менеп китә,

оятһыҙҙы быжғытып ебәрмәк итә:

һелтәп үткер балтаһын, бурҙы өркөтә,

балта иһә айыу ҡойроғон киҫә лә ҡуя төптән…

Урлашып тотолғас, Татлытамаҡ үкерә,

ҡойроғо ҡырҡылғас, ҡурҡып ергә һикерә,

яраһының һыҙлауынан тайыш баҫып,

кереп китә шырлыҡҡа йүгереп-ҡасып.

(Уғрылыҡтың һуңы - хурлыҡ: шул

көндән алып

бар айыуҙар сонтор йөрөй, ҡойроҡһоҙ ҡалып.)

Ә Балхужа солоҡто ҡарап сыға,

төҙәтә ватығын, ярығын тыға,

кәрәҙҙәрҙе урынына беркетә,

шунан яйлап ауылға ҡайтып китә.

Был хәлгә иһә бал ҡорттары аптырай,

безелдәшеп Ҡортинәнән улар һорай:

- Балды ниңә ашап бөтөрмәне кеше?

Үҙебеҙҙе ниңә үлтермәне кеше?

Ҡортинә лә быға сикһеҙ хайран ҡала,

шунлыҡтан күскә ашығыс фарман һала:

- Бар, осоғоҙ, ауылға тиҙерәк етегеҙ, -ти, -

кешенең уйын миңә хәбәр итегеҙ, ти.

Бал ҡорттары Балхужаға осоп килә,

егеттең уй-ниәтен һорашып белә.

Әйтә кеше:

- Ашап бөтөрһәм балығыҙҙы,

һәләк итер ине оҙон ҡыш барығыҙҙы!

Сихәтле бал киләһе йыл - йәренгә -

теймәҫ ине үҙемдең дә иренгә!

Хәбәр шундуҡ Ҡортинәгә еткерелә,

һәм… солоҡта оло йыйын үткәрелә,

хәл итәләр ошо дөйөм кәңәштә:

“Йәшәйек, - ти, - кеше менән йәнәштә, -

ул ваҡытта айыуҙан күс ҡотолор,

ул саҡта бал тәләфләнмәй тотолор!”

Ҡабат оса ауылға бал ҡорттары,

ялбаралар:

- Алсы беҙҙе ҡотҡарып,

алсы, кеше, айыуҙан яҡла, -тиҙәр, -

беҙҙең балды ҡәҙерләп һаҡла! - тиҙәр.

- Хуп, - ти егет, - килең әйҙә,

килегеҙ һеҙҙәр:

яһармын мин үҙегеҙгә кескенә өйҙәр,

гел йылыла йәшәрһегеҙ, итерһегеҙ ял,

йыйырһығыҙ йәй буйына тәмле - тәмле бал…

Ана шулай, нәҙекәй бил эшсән ҡорттар

йәшәй башлай кеше торған ихата - йортта,

хеҙмәт итә кешегә улар арыу белмәй:

шунан бирле башҡорттарҙа бал өҙөлмәй.

Башҡорт балының бөгөн инде абруй - даны

бар илдәрҙе, бөтә донъяны ураны:

башҡорт балы сөнки иң татлы бал, тиҙәр,

иң саф, иң шифалы, иң затлы бал, тиҙәр.

Башҡорт балы тураһында хикәйәт

Элек-элек, борон-борон заманда,

күркә -түрә, тумыртҡа баш булғанда,

йәшәгән бер Татлытамаҡ тигән айыу,

бар белгәне, ти, ҡойроғо менән маһайыу:

сөнки ҡойроғо булған ҡупшы, өрөнкө,

шундай оҙон, ти, хәс тә, ти, төлкөнөкө.

Айыу бигерәк тә бал яратҡан,

бал ашамаһа, ҡайғырып ятҡан:

көн - төн уйлағаны уның - бал икән.

Яҡын -тирәлә әгәр солоҡ бар икән

(ә солоҡ тип атайҙар - олатайҙар

ағас ҡыуышындағы умартаны атайҙар), -

Татлытамаҡ һикереп - һикереп шатланған,

йәһәт кенә ағасҡа менеп атланған,

күсте эй туҙҙырырға тотонған,

балды эй ҡомһоҙланып һоғонған.

Һаҡлап үҙ байлығын, үҙҙәре тапҡанды,

бал ҡорттары һырый, ти, тайыш табанды,

әммә һис тә айыуҙы саға алмайҙар, ти,

йөнөнә уның сырмалып кире сыға алмайҙар, ти.

Татлытамаҡҡа иһә шул ғына икән кәрәк:

түбәнгә төшә лә, ерҙә аунап, тәгәрәп,

бахырҙарҙы иҙә, ти, иҫәпһеҙ - һанһыҙ

йәки йылғаға сума ла, иманһыҙ,

һыуға батырып ағыҙа, ти, ҡорттарҙы…

Булмай, ти, күсте бер нисек тә ҡотҡарып!

Шунан айыу ағасҡа йәнә лә менә:

ләззәтләнеп бал еҫенә, бал тәменә,

һыйлана, ти, солоҡ бушап ҡалғансы,

үҙенең эсе ҡаҙандай ҡапайғансы.

Урманға бер көн утынға тип ат егеп

килә Балхужа исемле ҡыйыу егет.

Ипләберәк уңға - һулға ул ҡараһа,

үҫә икән шунда йыуан ҡарағай,

ә ҡарағай ҡыуышындағы солоҡто

ватып тора, ти, Татлытамаҡ-холоҡһоҙ:

бал ашай, ти,

йөнтәҫ ҡойроғо менән

ҡорттарҙы ҡыуа, ти, үҙенең тирәһенән.

(Балды шулай айыу йыпырған икән,

солоҡтарҙы гел айыу ҡырған икән!)

Ҡараҡты күреп егеттең йәне көйә:

- Нишләйһең һин, яуыз?! - тип йоҙроҡ төйә. -

Туҡта, уҡытайым арт һабағыңды,

киләсәктә тыйырһың тамағыңды! -

Шулай итеп егет өҫкә менеп китә,

оятһыҙҙы быжғытып ебәрмәк итә:

һелтәп үткер балтаһын, бурҙы өркөтә,

балта иһә айыу ҡойроғон киҫә лә ҡуя төптән…

Урлашып тотолғас, Татлытамаҡ үкерә,

ҡойроғо ҡырҡылғас, ҡурҡып ергә һикерә,

яраһының һыҙлауынан тайыш баҫып,

кереп китә шырлыҡҡа йүгереп-ҡасып.

(Уғрылыҡтың һуңы - хурлыҡ: шул

көндән алып

бар айыуҙар сонтор йөрөй, ҡойроҡһоҙ ҡалып.)

Ә Балхужа солоҡто ҡарап сыға,

төҙәтә ватығын, ярығын тыға,

кәрәҙҙәрҙе урынына беркетә,

шунан яйлап ауылға ҡайтып китә.

Был хәлгә иһә бал ҡорттары аптырай,

безелдәшеп Ҡортинәнән улар һорай:

- Балды ниңә ашап бөтөрмәне кеше?

Үҙебеҙҙе ниңә үлтермәне кеше?

Ҡортинә лә быға сикһеҙ хайран ҡала,

шунлыҡтан күскә ашығыс фарман һала:

- Бар, осоғоҙ, ауылға тиҙерәк етегеҙ, -ти, -

кешенең уйын миңә хәбәр итегеҙ, ти.

Бал ҡорттары Балхужаға осоп килә,

егеттең уй-ниәтен һорашып белә.

Әйтә кеше:

- Ашап бөтөрһәм балығыҙҙы,

һәләк итер ине оҙон ҡыш барығыҙҙы!

Сихәтле бал киләһе йыл - йәренгә -

теймәҫ ине үҙемдең дә иренгә!

Хәбәр шундуҡ Ҡортинәгә еткерелә,

һәм… солоҡта оло йыйын үткәрелә,

хәл итәләр ошо дөйөм кәңәштә:

“Йәшәйек, - ти, - кеше менән йәнәштә, -

ул ваҡытта айыуҙан күс ҡотолор,

ул саҡта бал тәләфләнмәй тотолор!”

Ҡабат оса ауылға бал ҡорттары,

ялбаралар:

- Алсы беҙҙе ҡотҡарып,

алсы, кеше, айыуҙан яҡла, -тиҙәр, -

беҙҙең балды ҡәҙерләп һаҡла! - тиҙәр.

- Хуп, - ти егет, - килең әйҙә,

килегеҙ һеҙҙәр:

яһармын мин үҙегеҙгә кескенә өйҙәр,

гел йылыла йәшәрһегеҙ, итерһегеҙ ял,

йыйырһығыҙ йәй буйына тәмле - тәмле бал…

Ана шулай, нәҙекәй бил эшсән ҡорттар

йәшәй башлай кеше торған ихата - йортта,

хеҙмәт итә кешегә улар арыу белмәй:

шунан бирле башҡорттарҙа бал өҙөлмәй.

Башҡорт балының бөгөн инде абруй - даны

бар илдәрҙе, бөтә донъяны ураны:

башҡорт балы сөнки иң татлы бал, тиҙәр,

иң саф, иң шифалы, иң затлы бал, тиҙәр.

Башҡорт балы тураһында хикәйәт

Элек-элек, борон-борон заманда,

күркә -түрә, тумыртҡа баш булғанда,

йәшәгән бер Татлытамаҡ тигән айыу,

бар белгәне, ти, ҡойроғо менән маһайыу:

сөнки ҡойроғо булған ҡупшы, өрөнкө,

шундай оҙон, ти, хәс тә, ти, төлкөнөкө.

Айыу бигерәк тә бал яратҡан,

бал ашамаһа, ҡайғырып ятҡан:

көн - төн уйлағаны уның - бал икән.

Яҡын -тирәлә әгәр солоҡ бар икән

(ә солоҡ тип атайҙар - олатайҙар

ағас ҡыуышындағы умартаны атайҙар), -

Татлытамаҡ һикереп - һикереп шатланған,

йәһәт кенә ағасҡа менеп атланған,

күсте эй туҙҙырырға тотонған,

балды эй ҡомһоҙланып һоғонған.

Һаҡлап үҙ байлығын, үҙҙәре тапҡанды,

бал ҡорттары һырый, ти, тайыш табанды,

әммә һис тә айыуҙы саға алмайҙар, ти,

йөнөнә уның сырмалып кире сыға алмайҙар, ти.

Татлытамаҡҡа иһә шул ғына икән кәрәк:

түбәнгә төшә лә, ерҙә аунап, тәгәрәп,

бахырҙарҙы иҙә, ти, иҫәпһеҙ - һанһыҙ

йәки йылғаға сума ла, иманһыҙ,

һыуға батырып ағыҙа, ти, ҡорттарҙы…

Булмай, ти, күсте бер нисек тә ҡотҡарып!

Шунан айыу ағасҡа йәнә лә менә:

ләззәтләнеп бал еҫенә, бал тәменә,

һыйлана, ти, солоҡ бушап ҡалғансы,

үҙенең эсе ҡаҙандай ҡапайғансы.

Урманға бер көн утынға тип ат егеп

килә Балхужа исемле ҡыйыу егет.

Ипләберәк уңға - һулға ул ҡараһа,

үҫә икән шунда йыуан ҡарағай,

ә ҡарағай ҡыуышындағы солоҡто

ватып тора, ти, Татлытамаҡ-холоҡһоҙ:

бал ашай, ти,

йөнтәҫ ҡойроғо менән

ҡорттарҙы ҡыуа, ти, үҙенең тирәһенән.

(Балды шулай айыу йыпырған икән,

солоҡтарҙы гел айыу ҡырған икән!)

Ҡараҡты күреп егеттең йәне көйә:

- Нишләйһең һин, яуыз?! - тип йоҙроҡ төйә. -

Туҡта, уҡытайым арт һабағыңды,

киләсәктә тыйырһың тамағыңды! -

Шулай итеп егет өҫкә менеп китә,

оятһыҙҙы быжғытып ебәрмәк итә:

һелтәп үткер балтаһын, бурҙы өркөтә,

балта иһә айыу ҡойроғон киҫә лә ҡуя төптән…

Урлашып тотолғас, Татлытамаҡ үкерә,

ҡойроғо ҡырҡылғас, ҡурҡып ергә һикерә,

яраһының һыҙлауынан тайыш баҫып,

кереп китә шырлыҡҡа йүгереп-ҡасып.

(Уғрылыҡтың һуңы - хурлыҡ: шул

көндән алып

бар айыуҙар сонтор йөрөй, ҡойроҡһоҙ ҡалып.)

Ә Балхужа солоҡто ҡарап сыға,

төҙәтә ватығын, ярығын тыға,

кәрәҙҙәрҙе урынына беркетә,

шунан яйлап ауылға ҡайтып китә.

Был хәлгә иһә бал ҡорттары аптырай,

безелдәшеп Ҡортинәнән улар һорай:

- Балды ниңә ашап бөтөрмәне кеше?

Үҙебеҙҙе ниңә үлтермәне кеше?

Ҡортинә лә быға сикһеҙ хайран ҡала,

шунлыҡтан күскә ашығыс фарман һала:

- Бар, осоғоҙ, ауылға тиҙерәк етегеҙ, -ти, -

кешенең уйын миңә хәбәр итегеҙ, ти.

Бал ҡорттары Балхужаға осоп килә,

егеттең уй-ниәтен һорашып белә.

Әйтә кеше:

- Ашап бөтөрһәм балығыҙҙы,

һәләк итер ине оҙон ҡыш барығыҙҙы!

Сихәтле бал киләһе йыл - йәренгә -

теймәҫ ине үҙемдең дә иренгә!

Хәбәр шундуҡ Ҡортинәгә еткерелә,

һәм… солоҡта оло йыйын үткәрелә,

хәл итәләр ошо дөйөм кәңәштә:

“Йәшәйек, - ти, - кеше менән йәнәштә, -

ул ваҡытта айыуҙан күс ҡотолор,

ул саҡта бал тәләфләнмәй тотолор!”

Ҡабат оса ауылға бал ҡорттары,

ялбаралар:

- Алсы беҙҙе ҡотҡарып,

алсы, кеше, айыуҙан яҡла, -тиҙәр, -

беҙҙең балды ҡәҙерләп һаҡла! - тиҙәр.

- Хуп, - ти егет, - килең әйҙә,

килегеҙ һеҙҙәр:

яһармын мин үҙегеҙгә кескенә өйҙәр,

гел йылыла йәшәрһегеҙ, итерһегеҙ ял,

йыйырһығыҙ йәй буйына тәмле - тәмле бал…

Ана шулай, нәҙекәй бил эшсән ҡорттар

йәшәй башлай кеше торған ихата - йортта,

хеҙмәт итә кешегә улар арыу белмәй:

шунан бирле башҡорттарҙа бал өҙөлмәй.

Башҡорт балының бөгөн инде абруй - даны

бар илдәрҙе, бөтә донъяны ураны:

башҡорт балы сөнки иң татлы бал, тиҙәр,

иң саф, иң шифалы, иң затлы бал, тиҙәр.

Башҡорт балы тураһында хикәйәт

Элек-элек, борон-борон заманда,

күркә -түрә, тумыртҡа баш булғанда,

йәшәгән бер Татлытамаҡ тигән айыу,

бар белгәне, ти, ҡойроғо менән маһайыу:

сөнки ҡойроғо булған ҡупшы, өрөнкө,

шундай оҙон, ти, хәс тә, ти, төлкөнөкө.

Айыу бигерәк тә бал яратҡан,

бал ашамаһа, ҡайғырып ятҡан:

көн - төн уйлағаны уның - бал икән.

Яҡын -тирәлә әгәр солоҡ бар икән

(ә солоҡ тип атайҙар - олатайҙар

ағас ҡыуышындағы умартаны атайҙар), -

Татлытамаҡ һикереп - һикереп шатланған,

йәһәт кенә ағасҡа менеп атланған,

күсте эй туҙҙырырға тотонған,

балды эй ҡомһоҙланып һоғонған.

Һаҡлап үҙ байлығын, үҙҙәре тапҡанды,

бал ҡорттары һырый, ти, тайыш табанды,

әммә һис тә айыуҙы саға алмайҙар, ти,

йөнөнә уның сырмалып кире сыға алмайҙар, ти.

Татлытамаҡҡа иһә шул ғына икән кәрәк:

түбәнгә төшә лә, ерҙә аунап, тәгәрәп,

бахырҙарҙы иҙә, ти, иҫәпһеҙ - һанһыҙ

йәки йылғаға сума ла, иманһыҙ,

һыуға батырып ағыҙа, ти, ҡорттарҙы…

Булмай, ти, күсте бер нисек тә ҡотҡарып!

Шунан айыу ағасҡа йәнә лә менә:

ләззәтләнеп бал еҫенә, бал тәменә,

һыйлана, ти, солоҡ бушап ҡалғансы,

үҙенең эсе ҡаҙандай ҡапайғансы.

Урманға бер көн утынға тип ат егеп

килә Балхужа исемле ҡыйыу егет.

Ипләберәк уңға - һулға ул ҡараһа,

үҫә икән шунда йыуан ҡарағай,

ә ҡарағай ҡыуышындағы солоҡто

ватып тора, ти, Татлытамаҡ-холоҡһоҙ:

бал ашай, ти,

йөнтәҫ ҡойроғо менән

ҡорттарҙы ҡыуа, ти, үҙенең тирәһенән.

(Балды шулай айыу йыпырған икән,

солоҡтарҙы гел айыу ҡырған икән!)

Ҡараҡты күреп егеттең йәне көйә:

- Нишләйһең һин, яуыз?! - тип йоҙроҡ төйә. -

Туҡта, уҡытайым арт һабағыңды,

киләсәктә тыйырһың тамағыңды! -

Шулай итеп егет өҫкә менеп китә,

оятһыҙҙы быжғытып ебәрмәк итә:

һелтәп үткер балтаһын, бурҙы өркөтә,

балта иһә айыу ҡойроғон киҫә лә ҡуя төптән…

Урлашып тотолғас, Татлытамаҡ үкерә,

ҡойроғо ҡырҡылғас, ҡурҡып ергә һикерә,

яраһының һыҙлауынан тайыш баҫып,

кереп китә шырлыҡҡа йүгереп-ҡасып.

(Уғрылыҡтың һуңы - хурлыҡ: шул

көндән алып

бар айыуҙар сонтор йөрөй, ҡойроҡһоҙ ҡалып.)

Ә Балхужа солоҡто ҡарап сыға,

төҙәтә ватығын, ярығын тыға,

кәрәҙҙәрҙе урынына беркетә,

шунан яйлап ауылға ҡайтып китә.

Был хәлгә иһә бал ҡорттары аптырай,

безелдәшеп Ҡортинәнән улар һорай:

- Балды ниңә ашап бөтөрмәне кеше?

Үҙебеҙҙе ниңә үлтермәне кеше?

Ҡортинә лә быға сикһеҙ хайран ҡала,

шунлыҡтан күскә ашығыс фарман һала:

- Бар, осоғоҙ, ауылға тиҙерәк етегеҙ, -ти, -

кешенең уйын миңә хәбәр итегеҙ, ти.

Бал ҡорттары Балхужаға осоп килә,

егеттең уй-ниәтен һорашып белә.

Әйтә кеше:

- Ашап бөтөрһәм балығыҙҙы,

һәләк итер ине оҙон ҡыш барығыҙҙы!

Сихәтле бал киләһе йыл - йәренгә -

теймәҫ ине үҙемдең дә иренгә!

Хәбәр шундуҡ Ҡортинәгә еткерелә,

һәм… солоҡта оло йыйын үткәрелә,

хәл итәләр ошо дөйөм кәңәштә:

“Йәшәйек, - ти, - кеше менән йәнәштә, -

ул ваҡытта айыуҙан күс ҡотолор,

ул саҡта бал тәләфләнмәй тотолор!”

Ҡабат оса ауылға бал ҡорттары,

ялбаралар:

- Алсы беҙҙе ҡотҡарып,

алсы, кеше, айыуҙан яҡла, -тиҙәр, -

беҙҙең балды ҡәҙерләп һаҡла! - тиҙәр.

- Хуп, - ти егет, - килең әйҙә,

килегеҙ һеҙҙәр:

яһармын мин үҙегеҙгә кескенә өйҙәр,

гел йылыла йәшәрһегеҙ, итерһегеҙ ял,

йыйырһығыҙ йәй буйына тәмле - тәмле бал…

Ана шулай, нәҙекәй бил эшсән ҡорттар

йәшәй башлай кеше торған ихата - йортта,

хеҙмәт итә кешегә улар арыу белмәй:

шунан бирле башҡорттарҙа бал өҙөлмәй.

Башҡорт балының бөгөн инде абруй - даны

бар илдәрҙе, бөтә донъяны ураны:

башҡорт балы сөнки иң татлы бал, тиҙәр,

иң саф, иң шифалы, иң затлы бал, тиҙәр.

Башҡорт балы тураһында хикәйәт

Элек-элек, борон-борон заманда,

күркә -түрә, тумыртҡа баш булғанда,

йәшәгән бер Татлытамаҡ тигән айыу,

бар белгәне, ти, ҡойроғо менән маһайыу:

сөнки ҡойроғо булған ҡупшы, өрөнкө,

шундай оҙон, ти, хәс тә, ти, төлкөнөкө.

Айыу бигерәк тә бал яратҡан,

бал ашамаһа, ҡайғырып ятҡан:

көн - төн уйлағаны уның - бал икән.

Яҡын -тирәлә әгәр солоҡ бар икән

(ә солоҡ тип атайҙар - олатайҙар

ағас ҡыуышындағы умартаны атайҙар), -

Татлытамаҡ һикереп - һикереп шатланған,

йәһәт кенә ағасҡа менеп атланған,

күсте эй туҙҙырырға тотонған,

балды эй ҡомһоҙланып һоғонған.

Һаҡлап үҙ байлығын, үҙҙәре тапҡанды,

бал ҡорттары һырый, ти, тайыш табанды,

әммә һис тә айыуҙы саға алмайҙар, ти,

йөнөнә уның сырмалып кире сыға алмайҙар, ти.

Татлытамаҡҡа иһә шул ғына икән кәрәк:

түбәнгә төшә лә, ерҙә аунап, тәгәрәп,

бахырҙарҙы иҙә, ти, иҫәпһеҙ - һанһыҙ

йәки йылғаға сума ла, иманһыҙ,

һыуға батырып ағыҙа, ти, ҡорттарҙы…

Булмай, ти, күсте бер нисек тә ҡотҡарып!

Шунан айыу ағасҡа йәнә лә менә:

ләззәтләнеп бал еҫенә, бал тәменә,

һыйлана, ти, солоҡ бушап ҡалғансы,

үҙенең эсе ҡаҙандай ҡапайғансы.

Урманға бер көн утынға тип ат егеп

килә Балхужа исемле ҡыйыу егет.

Ипләберәк уңға - һулға ул ҡараһа,

үҫә икән шунда йыуан ҡарағай,

ә ҡарағай ҡыуышындағы солоҡто

ватып тора, ти, Татлытамаҡ-холоҡһоҙ:

бал ашай, ти,

йөнтәҫ ҡойроғо менән

ҡорттарҙы ҡыуа, ти, үҙенең тирәһенән.

(Балды шулай айыу йыпырған икән,

солоҡтарҙы гел айыу ҡырған икән!)

Ҡараҡты күреп егеттең йәне көйә:

- Нишләйһең һин, яуыз?! - тип йоҙроҡ төйә. -

Туҡта, уҡытайым арт һабағыңды,

киләсәктә тыйырһың тамағыңды! -

Шулай итеп егет өҫкә менеп китә,

оятһыҙҙы быжғытып ебәрмәк итә:

һелтәп үткер балтаһын, бурҙы өркөтә,

балта иһә айыу ҡойроғон киҫә лә ҡуя төптән…

Урлашып тотолғас, Татлытамаҡ үкерә,

ҡойроғо ҡырҡылғас, ҡурҡып ергә һикерә,

яраһының һыҙлауынан тайыш баҫып,

кереп китә шырлыҡҡа йүгереп-ҡасып.

(Уғрылыҡтың һуңы - хурлыҡ: шул

көндән алып

бар айыуҙар сонтор йөрөй, ҡойроҡһоҙ ҡалып.)

Ә Балхужа солоҡто ҡарап сыға,

төҙәтә ватығын, ярығын тыға,

кәрәҙҙәрҙе урынына беркетә,

шунан яйлап ауылға ҡайтып китә.

Был хәлгә иһә бал ҡорттары аптырай,

безелдәшеп Ҡортинәнән улар һорай:

- Балды ниңә ашап бөтөрмәне кеше?

Үҙебеҙҙе ниңә үлтермәне кеше?

Ҡортинә лә быға сикһеҙ хайран ҡала,

шунлыҡтан күскә ашығыс фарман һала:

- Бар, осоғоҙ, ауылға тиҙерәк етегеҙ, -ти, -

кешенең уйын миңә хәбәр итегеҙ, ти.

Бал ҡорттары Балхужаға осоп килә,

егеттең уй-ниәтен һорашып белә.

Әйтә кеше:

- Ашап бөтөрһәм балығыҙҙы,

һәләк итер ине оҙон ҡыш барығыҙҙы!

Сихәтле бал киләһе йыл - йәренгә -

теймәҫ ине үҙемдең дә иренгә!

Хәбәр шундуҡ Ҡортинәгә еткерелә,

һәм… солоҡта оло йыйын үткәрелә,

хәл итәләр ошо дөйөм кәңәштә:

“Йәшәйек, - ти, - кеше менән йәнәштә, -

ул ваҡытта айыуҙан күс ҡотолор,

ул саҡта бал тәләфләнмәй тотолор!”

Ҡабат оса ауылға бал ҡорттары,

ялбаралар:

- Алсы беҙҙе ҡотҡарып,

алсы, кеше, айыуҙан яҡла, -тиҙәр, -

беҙҙең балды ҡәҙерләп һаҡла! - тиҙәр.

- Хуп, - ти егет, - килең әйҙә,

килегеҙ һеҙҙәр:

яһармын мин үҙегеҙгә кескенә өйҙәр,

гел йылыла йәшәрһегеҙ, итерһегеҙ ял,

йыйырһығыҙ йәй буйына тәмле - тәмле бал…

Ана шулай, нәҙекәй бил эшсән ҡорттар

йәшәй башлай кеше торған ихата - йортта,

хеҙмәт итә кешегә улар арыу белмәй:

шунан бирле башҡорттарҙа бал өҙөлмәй.

Башҡорт балының бөгөн инде абруй - даны

бар илдәрҙе, бөтә донъяны ураны:

башҡорт балы сөнки иң татлы бал, тиҙәр,

иң саф, иң шифалы, иң затлы бал, тиҙәр.

Башҡорт балы тураһында хикәйәт

Элек-элек, борон-борон заманда,

күркә -түрә, тумыртҡа баш булғанда,

йәшәгән бер Татлытамаҡ тигән айыу,

бар белгәне, ти, ҡойроғо менән маһайыу:

сөнки ҡойроғо булған ҡупшы, өрөнкө,

шундай оҙон, ти, хәс тә, ти, төлкөнөкө.

Айыу бигерәк тә бал яратҡан,

бал ашамаһа, ҡайғырып ятҡан:

көн - төн уйлағаны уның - бал икән.

Яҡын -тирәлә әгәр солоҡ бар икән

(ә солоҡ тип атайҙар - олатайҙар

ағас ҡыуышындағы умартаны атайҙар), -

Татлытамаҡ һикереп - һикереп шатланған,

йәһәт кенә ағасҡа менеп атланған,

күсте эй туҙҙырырға тотонған,

балды эй ҡомһоҙланып һоғонған.

Һаҡлап үҙ байлығын, үҙҙәре тапҡанды,

бал ҡорттары һырый, ти, тайыш табанды,

әммә һис тә айыуҙы саға алмайҙар, ти,

йөнөнә уның сырмалып кире сыға алмайҙар, ти.

Татлытамаҡҡа иһә шул ғына икән кәрәк:

түбәнгә төшә лә, ерҙә аунап, тәгәрәп,

бахырҙарҙы иҙә, ти, иҫәпһеҙ - һанһыҙ

йәки йылғаға сума ла, иманһыҙ,

һыуға батырып ағыҙа, ти, ҡорттарҙы…

Булмай, ти, күсте бер нисек тә ҡотҡарып!

Шунан айыу ағасҡа йәнә лә менә:

ләззәтләнеп бал еҫенә, бал тәменә,

һыйлана, ти, солоҡ бушап ҡалғансы,

үҙенең эсе ҡаҙандай ҡапайғансы.

Урманға бер көн утынға тип ат егеп

килә Балхужа исемле ҡыйыу егет.

Ипләберәк уңға - һулға ул ҡараһа,

үҫә икән шунда йыуан ҡарағай,

ә ҡарағай ҡыуышындағы солоҡто

ватып тора, ти, Татлытамаҡ-холоҡһоҙ:

бал ашай, ти,

йөнтәҫ ҡойроғо менән

ҡорттарҙы ҡыуа, ти, үҙенең тирәһенән.

(Балды шулай айыу йыпырған икән,

солоҡтарҙы гел айыу ҡырған икән!)

Ҡараҡты күреп егеттең йәне көйә:

- Нишләйһең һин, яуыз?! - тип йоҙроҡ төйә. -

Туҡта, уҡытайым арт һабағыңды,

киләсәктә тыйырһың тамағыңды! -

Шулай итеп егет өҫкә менеп китә,

оятһыҙҙы быжғытып ебәрмәк итә:

һелтәп үткер балтаһын, бурҙы өркөтә,

балта иһә айыу ҡойроғон киҫә лә ҡуя төптән…

Урлашып тотолғас, Татлытамаҡ үкерә,

ҡойроғо ҡырҡылғас, ҡурҡып ергә һикерә,

яраһының һыҙлауынан тайыш баҫып,

кереп китә шырлыҡҡа йүгереп-ҡасып.

(Уғрылыҡтың һуңы - хурлыҡ: шул

көндән алып

бар айыуҙар сонтор йөрөй, ҡойроҡһоҙ ҡалып.)

Ә Балхужа солоҡто ҡарап сыға,

төҙәтә ватығын, ярығын тыға,

кәрәҙҙәрҙе урынына беркетә,

шунан яйлап ауылға ҡайтып китә.

Был хәлгә иһә бал ҡорттары аптырай,

безелдәшеп Ҡортинәнән улар һорай:

- Балды ниңә ашап бөтөрмәне кеше?

Үҙебеҙҙе ниңә үлтермәне кеше?

Ҡортинә лә быға сикһеҙ хайран ҡала,

шунлыҡтан күскә ашығыс фарман һала:

- Бар, осоғоҙ, ауылға тиҙерәк етегеҙ, -ти, -

кешенең уйын миңә хәбәр итегеҙ, ти.

Бал ҡорттары Балхужаға осоп килә,

егеттең уй-ниәтен һорашып белә.

Әйтә кеше:

- Ашап бөтөрһәм балығыҙҙы,

һәләк итер ине оҙон ҡыш барығыҙҙы!

Сихәтле бал киләһе йыл - йәренгә -

теймәҫ ине үҙемдең дә иренгә!

Хәбәр шундуҡ Ҡортинәгә еткерелә,

һәм… солоҡта оло йыйын үткәрелә,

хәл итәләр ошо дөйөм кәңәштә:

“Йәшәйек, - ти, - кеше менән йәнәштә, -

ул ваҡытта айыуҙан күс ҡотолор,

ул саҡта бал тәләфләнмәй тотолор!”

Ҡабат оса ауылға бал ҡорттары,

ялбаралар:

- Алсы беҙҙе ҡотҡарып,

алсы, кеше, айыуҙан яҡла, -тиҙәр, -

беҙҙең балды ҡәҙерләп һаҡла! - тиҙәр.

- Хуп, - ти егет, - килең әйҙә,

килегеҙ һеҙҙәр:

яһармын мин үҙегеҙгә кескенә өйҙәр,

гел йылыла йәшәрһегеҙ, итерһегеҙ ял,

йыйырһығыҙ йәй буйына тәмле - тәмле бал…

Ана шулай, нәҙекәй бил эшсән ҡорттар

йәшәй башлай кеше торған ихата - йортта,

хеҙмәт итә кешегә улар арыу белмәй:

шунан бирле башҡорттарҙа бал өҙөлмәй.

Башҡорт балының бөгөн инде абруй - даны

бар илдәрҙе, бөтә донъяны ураны:

башҡорт балы сөнки иң татлы бал, тиҙәр,

иң саф, иң шифалы, иң затлы бал, тиҙәр.