Хоглээшкин "Шаг чаагай, Шагаа чаагай"
материал (младшая группа)

           Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение

                                      детский сад «Аленушка» с.Шуурмак

                                                                                                    Кижизидикчи: Будегечи Ч.В.

                                                                                                                          Сандак А.А

                                                       Шуурмак 2020

                         «Шагаам сузуглелим»

Сорулгазы:

1.Тыва улустуң  чаагай чаңчылдарынга уругларны өөредирин уламчылаары база тыва чаңчылдарга хүндүткелди оттурары.

2. Тыва улустуң аас-чогаалынга, оюннарынга уругларның  сонуургалын бедидип, чугаа домаан сайзырадыры.

3. Улуг улус-биле чолукшуп, боттарын шын алдынып билирин уламчылаар болгаш тыва национал хепке сонуургалдыг болурун кижизидер.

Дерилгези: тыва үлегердомактарны, тывызыктарны, дүрген чугааларны ханаларга парлааш азар.

Хөгжумдерилгези: Тыва кожамыктар, сыгыт-хөөмей бижиткен музыканы салыр.

Уруглар залче кирип кээп, ада-иелери,ажылдакчылар база башкылар-биле менди солчуп чолукшужар ( бичи кижи адыштарын улуг улустуң  адыштарынг аалдыыртан өөру дегзип,амыр-мендизин айтыржыр.

- Мендээ-ле бе? -Мендээ, мендээ.

Башкарыкчы:

- Шагаа – биле эргим уруглар, ада – иелер, аалчылар!

- Шагаа – улус – чоннун төөгүден байырлалы,

- Шагаа – эргилип кээрЧаа чылдын ((езулалы

- Шагаа – чемзиг чемниң дээжизи, өктерели.

- Уруг – дарыг ойнап хөглээр чаагай хүнү

- Улуг бичи чолукчулар найыры-дыр.

Шагаа байырлалында уругларга болгаш келген ада-иелерге ,аалчыларгабайыр чедирери- биле «Аленушка» уруглар садының эргелекчизинге сөс.

Башкы: Шагаа дээрге тыва улустуң чаагай чанчылдары- биле холбашкан улуг байырлал. Шагаа-дээрге эрги чылды удеп, чаа чылды уткуурунуң байырлалы-дыр, уруглар.Ол чыл санаашкыны 12 чыл эргилделиг болур, чыл бүрүзү аттыгболур.

-Бис бохун чүү де пчылдыуткуптурар бис, уруглар? (инек чылын уткуп турар бис)

-Чүү деп чылды үдеп турар бис, уруглар? (куске чылын үдеп турар бис) - Эр хейлер! Оон ыңай кандыг чылдар билир силер?

(күске, инек, пар, тоолай. Улу, чылан, аът, хой,мечи, дагаа, ыт, хаван) -Шын-дыр, эр хейлеруруглар!

Башкарыкчы: Шагаа дээрге тыва чоннуң,

Чаагай сүзүк чаңчылы – дыр.

Чаа чылдың шага ырын,

Чыылган чонга бараалгадыыл!

1.Ыры «Шагаа ыры»

2. Шулук «Шагаа»

Шагаадээргетывачоннуң

Чаачылуткаанбайырлалы

Арыгланып, аштаныпаар,

Амданыг чем шөлээнчооглаар.

Хөй-лечүзүноюннарга

Хөглеп, самнапмөөрейлежир,

Сагышсеткилсергедипкээр

Часты уткааншагаавысол.

3. Ыры «Шайывыс»

4. Ыры :Сөзу Е. ТановтууАялгазы Альберт Тановтуу

«Арбай – хоор»

5. Ыры: «СөзуболгашаялгазыВ.Тановтуу «Оожум-оожум»

6. СөзуМ.Белек-кыстыы аялгазы И.Тулуштуу «Садигим»

7. Шулук «Шагаахүнү»

Шагаахүнү уругларга –

Шагның чаагшайбайыры – дыр.

Оюн – тоглаа, каткы, чугаа

Олхүнчерле үзүлбес – тир.

Шагаакөрупойнаптурда

Шаабезин үзүлбес – тир.

Чаңчылсагып, аъш-чем өргүп,

Чалажып-даатургулаар–дыр.

Кажык, даалы, тевек, шанак –

Хамыкоюноларда – дыр.

Маргылдажып, мөөрейлежип,

Мага хандырхөглэпкээр – дир.

УругларгаШагаахүнү –

Уттундурбасбайырлал – дыр.

Улуг улус онудеткип,

Уламсолунболдуруңар.

Башкарыкчы: Үлегердомактанүгүлчокдээр-леболгай, ынчангаш үлегердомактажыптар бис бе, че-ве!

Тарааданхалбактанган – тодуг,

Малданхалбактанган – каас.

Оттулбаска – хайынмас,

Олурарга – бүтпес.

Балдычоктаыяшчардынмас,

Башкычокта, эртембилдинмес.

Ааржы барда, Кижи өзер,

«аштадым» дивес. Кидисшөйлур.

Чернинчаражы – чечекте, Сеткилгеакхерек,

Чемниң дээжизи – шагаада. Ажылгашынархерек.

Экикижиэвилең, Эштигде хөглуг

Экиаътэргелиг. Эптигдекүштүг.

Аътболурукулунундан, Чонучоорган

Кижи болуру чажындан. Хөйу хөйлең.

Башкарыкчы: Үлегерсөскекончуг – дурсилер. Үптепчөптепкаан–дыр силер.

Кожамыккакандыгсилер, кагжыпчижипкөөлүнер че!

Айымбилехунумышкаш

Айдың чырыкчуве-лечок.

Авамбилеачамышкаш

Авыралдыг улус-ла чок.

Тываларның байырлалы

Шагаахүнү үнүпкелди

Ада-иебүгү чонга

Ааскежиккүзээлинер.

Башкарыкчы:

Кожамыккакончугдурлар,

Кожа тыртыпсалырдырлар

Тывызыкка ада иелерикандыгсилер

Тывыңар че, салыылыңар.

БээжиноглуЧаңгысыяшчайганды

бешкурлуг (домбу) Чаланакхөлхөлзеди (бышкы, хойтпак)

Кедээркааргадоңмасэъдим, Өң киирер

Кезипчииргетөнмесэъдим (чаныы) Өнгүраржааным (сүт)

Иштинденкелгенторгум

Иштин, даштынтыппадым (эдир чаг)

Этпескускунэътке хонду, Адам даараанидиимнин

Чанмаскускунчагга хонду (илбек) Аксынандарыпчададым.(согааш)

Башкарыкчы: Тыва кижичерлеындыг

Танцы самгасалымныглар

(тываулустуң самы «Челер ой»)

Ада-иелергемөөрейлер:

1. Бирбазымбаскаш-ла 12 чылдың адынадаар.

2.Узун тынышкамөөрей.

Башкарыкчы: Уткуптурарчылывыс,

Ууттунмаскежиктиг,

Ууттунмасбуянныгболзундеп,

Чаагайчолдусадиктинажы төлу

Ада-иебашкыларгакузевишаан

Шагаавыстыдоозуп тур бис.