Шаг – чаагай, Шагаа – чаагай!
методическая разработка (средняя группа) на тему

Муниципалдыг бюджеттен хандырылгалыг школа назыны четпээн холушкак хевирнин уруглар сады   «Чечек»

Шаг – чаагай,

Шагаа – чаагай!

Эртирген башкы:                                                                                               Куулар А. Э.

Хандагайты  2017 ч.

Шаг- чаагай,Шагаа- чаагай!

Сорулгазы: 1. Уругларнын билиинге даянып алгаш, Шагаа дугайында тодарадып, тыва чоннун сагып чоруур ужурларын,  чараш чанчылдарын, шагаанын езу чанчылдары- биле таныштырарын уламчылаар.

                      2. Уругларны хоглээшкинге идепкейлиг киржирин чедип алыр,эвилен- ээлдек чорукка кижизидер.

                       3. Тыва улустун чаагай чанчылдарынга уругларнын хундуткелин, ынакшылын оттурар.

Дерилгези: эргилделиг 12 чылдын атрибуттары, тыва хептер, тыва чемнер.

                                     Хоглээшкиннин чорудуу:

Созу болгаш аялгазы- Б. Хомушкунуу

Ыры « Курай- курай ! »

Башкарыкчы: - Шаа  кээрге часты оштаан, шага хуну унуп келир,

                          Саннар ыжы дээрже шойлуп, сагыш-хоонну сергедип кээр.

                          Аалдардан аал дамчаан, адаан – моорей хайнып унер,

                         Кырган, чалыы, бичии  чаштар кымнар анаа хоглевес дээр.

                         Адыгжылар чазын адар, аваангырлар тевек тевер,

                          Маргылдажып баг-даа кагар, баскылаштыр чунгулаар-даа.

                          Кажык адып, даалылаар, кагжып оруп,  шыдыраалаар,

                           Шагдан тура  ада – огбе, сагылгазы – шагаавыста

                          Шуру шуудуп, чинчилежир, шуптузунга оюн четчир.

                           Чолдуг хунде чажыг чажып, чолукшуулу,  йорээжиили !

Унуп орар Дагаа чылында болуувуске багай чуулдер турбазын  дээш чажыг чажары- биле Ак-кыс угбайны чалап алыылынар !

Ак-кыс: Ак-кок дээрге чудуп – тейлээл, аккыр суттен оргуп чажаал!

              Оран чуртка чалбараалы, оът- сиген чаагай унзун!

              Алдын хунге тейлеп чоруул,  аас –кежик  доктаар болзун!

Айывысче   могейип   каал, аал- оран  тайбын турзун!

Чеди-хаан деп бедик сылдыс черивисти хайгааразын!

Арат- чонга , ажы- толге, аас-кежик доктаар болзун!

Башкарыкчы: Шаг- чаагай, Шагаа - чаагай!

Ак-Сал ирей чону-биле аралажып чолукшуп тур!

Башкарыкчы: Шулукчу Шоома Даржайнын « Кымнын чылы эн-не экил?» деп шулуун номчуп берейн

- Бичии чаштар бир-ле катап,

  Билчип чадааш маргышкан дээр,

Кижи бурузу чылын мактап,

Кидин тулук барганнар-дыр!

Чылы – биле кижилернин

Шынарларын чугаалап бээйн

Ыыт-шимээн ундурбейн

Ылап дыннап алынарам!

Уруглар  доктаадып алган шулуктерин маргыжып шулуктээр:

Куске чылы:

Куске боду хензиг- даа бол , кучутенни ажып тиилээш

Узун чылдар эргилдезин ужун ынчаар баштай берген.

Инек чылы:

Инек чылы идегелдиг, ижер сут- даа элбек болур.

Саржаг, ааржы, курут, чокпек сава-санга долуп келир.

Пар чылы:

Пар чыл дээрге ушку чыл- дыр,  бараанындан улус коргар,

Ынчалза-даа ажылгыры, ырмасынчыг амытан боор.

Тоолай чылы:

Тоолай чылда ийистер хой, тодуг- догаа чылдын демдээ,

Тоолай боду хоомай эвес, тоомчага алза чогуур.

Улу чылы:

Чаа чуулге чараш онге, чаштар ышкаш сонуургак мен,

Чаагай сеткил, кадыкшылдын чаяакчызы Улу чыл мен.

Чылан чылы:

Ужар чалгын менде чок бол, улу- биле торел чыл мен,

Чылбыртып союп чоруур, чыргал оштаан амытан мен.

Аът чылы:

Арат кижи чуртталгазы , аът чокта утка чок дээр,

Ажыл –ижи, алдар- ады аът-биле холбашкан боор.

Хой чылы:

Хой дег чаагай сеткилдиг мал ховар дээрзин боданарам,

Хонну биче, чаны кортук, хоокуй мени кээргенерем.

Мечи чылы:

Ажыл-ишке кызымак бол, аажы- чаны турум эвес,

Алдарзырак, былдамыш деп атка кирген Мечи чыл мен.

Дагаа чылы:

Данны баштай уткууру дег, Дагаа чылы эрте келир,

Тараа арай хирелиг бол, тайбын ууле будунгур чыл.

Ыт чылы:

Ыттыг кижи эштиг ышкаш,ыннаныштыг дидим чоруур,

Бажын- балгат, малын, хойун,бар-ла шаанче кадарып бээр.

Хаван чылы:

Эргилделиг чылдарывыс, эн-не соолгу- Хаван чыл мен,

Кеми-даа чок, багы-даа чок, кээргенчиг амытан мен.

Ыры : Арбай-Хоор.

Созу: Е. Танованыы

Аялгазы: А. Тановтуу.

Башкарыкчы:Ам дурген- чугаага кандыг эвес силер!

Дурген- дурген, дурген-чугаа

Дуруму чок дурген чугаа

                        Бодал-бодал, бода- бода

                         Бодалдардан бода-бода.

          Салгыназа салгынназын

           Сарыг чечек сагланназын

Ойназа ойназын

Оолдар- кыстар ойназын

Оолдар- кыстар ойнааштын

Ойнаарагын аайлазын.

         Кажык кажыктарым,

         Кажыктаза кажыктазын,

          Кара-оол суглар кажыктааштын

          Кажыктарын чыскаап кагзын.

Удуза удузун.

Уруглар ам удузун,

Уруглар ам удааштын,

Уйгузун хандыр удузун.

       Оорензе оорензин, онермаа оорензин

         Онермаа ооренгештин,ооренири эки болзун

Ховулаза ховулазын

Хоор чылгы коданазын.

Башкарыкчы:  Кышты удеп часты уткуп

                           Чеже чылда шага дою

                            Сеткилдерни оортпээн дээр

                           Чеже чылда чаагай чанчыл

                          Сени мени хоглетпээн дээр

                    Улегерлер, тывызыктар,

                    Унези чок чечен состер

                   Огбелернин бурун шагдан

                   Ортээ турбас эртинези.

Улегер домактажып каар бис бе , уруглар? Аваларны дыннаптаалынарам!

Хойлуг кижи каас        

Инектиг кижи тодуг.

Чечек черде, чечен менде.

Куш уязынга ынак, кулун иезинге ынак.

Тенек кижи багай, терек бурузу ажыг.

Кежээнин мурнунда- хунду

Чалгаанын мурнунда- кочу.

Эки кижээ эш хой, эки аътка ээ хой.

Кижи озер кидис шойлур.

Аът болуру кулунундан, кижи болуру чажындан.

Эжишкилер найыралы эртине дагны тургузар.

Дус чокта амдан чок, тура чокта куш чок.

Ужук билбес кижи,  уну чоктан дора.

Ие корбээнин кызы коор, ада корбээнин оглу коор.

Эштигде- хоглуг, эптигде- куштуг.

Эки кылган ажыл, элеп читпес алдар.

Башкарыкчы:  Кожамыкка кончуг-ла бис, кожа тыртып салыр бис бе?

Уругларнын кожамыктары.

Башкарыкчы: « Чечек» аттыг садиктин

                         Чечен- мерген уруглары

                           Тывынгырлар кайда силер,

                           Тывызыктан тывынарам!

Кара ыдым хаалга кадарды.

Ак ширтек хову шыпты.

Шуглак чок удуур, суг чок чуннар.

Барааны чараш, башка чымчак.

Дег- дег дээрге – дээшпес,

Дегбе-дегбе дээрге-дегжир.

Каъттангызын картаарга, карак чажы тогулдурер.

Коорге коску, тударга туттунмас.

Башкарыкчы: тыва кыстар ээлгир, чараш

                         Танцы –самын тевинерем!

Башкарыкчы:  Шулук  Е. Танова « Могелер».

Куштуглернин оюну, хуреш ам-на эгелээн

Мочек-мочек шынганнарлыг, моге девип унупкен.

Ээгиледип, ужугуп, эзир девиин самнап тур

Онаа кымыл, дургеде, олче уткуй девип ун!

Ачыр-дачыр тудушкаш, ажып унген могени,

Амытан чон догере, адыш часкап  мактап тур!

Танцы : « Моге  девии»

Ыры: « Дээн- дээн».

Башкарыкчы: Чолукшуп- даа, ойнап, хоглеп хоорештивис

                        Чонувустун шага найыр-байырынга

                         Сеткил  сергек, омак-хог-даа узулбезин

                          Чаа чылды , чаа часты уткувушаан

                         Шагаавысты келир чылын катап эргиил!

Танцы « Челер-Ой».

Уруглар, ада-иелер шупту танцылаар.

Башкарыкчы: Аалга кирген кижи , аяк эрии ызырар,

 Арга кирген кижи, саат дайнаар –дижир болгай.