Сөмбелә бәйрәме
олимпиадные задания (старшая группа)

Татарстан Республикасы Түбән Кама муниципль районы “3 нче санлы гомуми үстерелешле балалар бакчасы” муниципаль бюджет мәктәпкәчә белем  учреждениесе

«КӨЗ БӘЙРӘМЕ – СӨМБЕЛӘ»

(ЗУРЛАР ТӨРКЕМЕНДӘ)

                                                                   Әзерләделәр: музыка җитәкчесе         У.С.Волкова,      татар теле тәрбиячесе Ч.Р. Идрисова

Түбән Кама, 2018

Зал бәйрәмчә бизәлә. Салмак кына музыка астына  балалар залга керәләр.

1 Алып баручы:  Исәнмесез, диеп башлыйк әле,

                       Һәр очрашу шулай башлана.

                       Исәнмесез, диеп башланса ул,

                       Күңелләрдә ныграк саклана.

                       Ни арада җәй үтте

                       Матур көз килеп җитте,

                       Шатлык тулы бу бәйрәмне

                       Балалар күптән көтте.

2 Алып баручы:    Исәнмесез, хөрмәтле кунаклар, әти-әниләр! Бүген  без халкыбызның иң гүзәл бәйрәмнәреннән берсе –“Сөмбелә” бәйрәменә җыелдык. Елның сихри фасылында, көн белән төн тигезләшкән мәлдә, татар халкы Сөмбелә бәйрәмен үткәргән. Ул - көзге бәйрәм, уңыш бәйрәме. Сөмбелә - ул “ башак “ дигән сүз. Җитен чәчле, зәңгәр күзле, зифа буйлы, сүзгә тапкыр, эшкә уңган кызны Сөмбелә  дигәннәр. Әйдәгез әле, без дә бәйрәмебезне башлап шигырьләр сөйләп үтик.

1 бала:       Сарыларга сарган ак каенга

                    Шыбыр –шыбыр килеп кем дәшә?

                    Уттай янган кызыл миләш белән

                    Пышылдашып кем ул сөйләшә?

2 бала:        Көзге җиргә гашыйк әрсез җилләр

                     Яфракларга шулай эндәшә.

                     Хушыгыз, хуш, язга чаклы, диеп,

                    Алар белән уйнап сөйләшә.

3 бала:        Көзге урман тып-тын булган,

                    Агач башы- ялангач .

                    Соңгы яфрак төшә калтырап,

                    Әз генә җил шаяргач.

4 бала:        Көз һаман рәсем ясый

                    Төрле төсләре белән.

                    Сөендерә, куандыра

                    Мул уңышлары белән.

5 бала:        Көз килде,

                    Уңыш булды,

                   Табын сый белән тулды.

                   Рәхим итегез, дуслар ,

                   Көзге бәйрәмгә.

6 бала:      Снова осень за окошком.

                   Дождик сыплется горошком,

                   Листья падают шурша,

                    Как же осень хороша!

7 бала:       Листья золотом расшиты,

                    Тропки дождиком умыты,

                    В ярких тапочках грибы,

                    Все нам, осень, даришь ты!

8 бала:         Килә шаулы, алтын матур көзем.

                      Оча яфрак, исә көзге җил.

                      Табигатнең бигрәк сокландыргыч,

                      Хуш киләсең, көзем, әйдә кил.

                             Җыр “Көз килә”.

          1. Шаяра әле күбәләк

          Үтсәләр дә җәйләре.

           Ә урамга килеп керде,

           Килде яфрак бәйрәме.

                            Кушымта:

               Нинди генә төсләре юк,

               Күреп исең китәрлек.

               Яфрак ява, яфрак ява

               Юлыбызга түшәлеп.

          2. Өлгереп җиткән миләшләр

           Утлар шикелле яна.

           Ә яфраклар бөтерелеп

           Ява да ява, ява.

                   Кушымта шул ук.

          3. Югалмаган икән әле

          Төсләрнең яшеле дә.

          Ясап яфрак бәйрәмнәре

          Килә көз әкрен генә.

                    Кушымта шул ук.

А.б.  Балалар, көз безгә үзе белән байлык, муллык алып килә. Көз җиткәч, без бакчаларыбыздан бик күп яшелчә, җиләк-җимеш җыеп алабыз. Искә төшерик әле, без нинди яшелчәләр җыябыз?

Балалар. Помидор, кыяр, шалкан, кәбестә...

(Кәрзиндәге яшелчәләргә игътибар итәләр)

А.б. Балалар, карагыз әле, кемнең кәрзине икән бу? Кем шундый уңган-булган?

Шулчак Куян керә.

Куян. Исәнмесез, балалар! Күрәм, миңа кунакка килгәнсез. Мин кышка әзерләнәм. Җәе буе су сибеп, карап үстергән яшелчә һәм җиләк-җимешләрне бакчадан җыеп алам.

А.б. Куянкай, нишләп син барысын бергә тутырдың?

Куян. Яңгыр килә дип ашыктым, шуңа шулай булды. Менә хәзер шул яшелчә, җиләк-җимешләрне аерасым бар.

А.б. Куянкай, без сиңа булышыйкмы соң?

Уен “Яшелчә, җиләк-җимешләр аеру”

Куян. Сез бик уңган балалар булып чыктыгыз. Рәхмәт сезгә. Мин китим инде, кышка әзерләнүемне дәвам итим. (Чыгып китә)

А.Б. Балалар, безнең бәйрәмебезгә кемдер җитми бит. Кем икән ул?

Балалар. Сөмбелә!

А.Б. Әйе, әйдәгез, үзен бирегә чакырыйк.

(Чакыралар. Музыка астында кулына кәрзин тотып Сөмбелә керә)

Сөмбелә .  Сез мине чакырдыгызмы?

                   Сез мине көттегезме?

                   Мин килдем, исәнмесез!

                   Алтын яфраклар кулымда

                   Минем сезгә бүләгем.

                   Кызыл миләш белән чиккән

                   Өстемдәге күлмәгем.

А.б. Исәнме, Сөмбелә! Әйдә рәхим ит бәйрәмебезгә. Без сине шундый сагынып көттек. Синең килүеңә шигырьләр дә өйрәндек.

9 бала:           Бүген бездә матур бәйрәм –

                        Бүген бездә көзге бал.

                        Бүген көзге байлык белән

                        Бизәлгән безнең зал.

10 бала:         Җирдә сары яфрак –

                         Көз килүнең билгесе.

                         Сары яфрак – көз чибәрнең

                        Төшеп калган көзгесе.

11 бала:          Ашлык булып җирдә үсә

                        Уңыш бит ул Сөмбелә.

                        Бөтен җирне нурга күмә

                         Кояш бит ул Сөмбелә.

12 бала:         Син килүгә сөендек,

                       Бик күп җырлар өйрәндек.

                       Шигырьләр, табышмаклар,

                       Күп биюләр өйрәндек.

Бию. “Яфраклар” (кызлар бии)

Сөмбелә. Дусларым, күрәм, сез уңганнар икәнсез. Минем дә сезгә бүләк – табышмакларым бар. Яле, тыңлап карагыз әле.

                 Кар астында кыш үткәрә,

                Ямь яшел тунын киеп.

                Көздән чәчеп калдырганга

                Өлгерә ул иң элек.

                Башта буйга сикерә

                Аннан серкә очыра.

                Кыш чыкса да , янып көеп

                Урганны көтеп тора .

Балалар. Арыш.

Сөмбелә.       Буеның озынлыгы белән

                       Аз калыша арыштан

                       Ул аңардан күп уздыра

                       Уңыш өчен ярышта.

                      Эшкәртсәләр  бөртегенең

                      Бөтен шартын китереп .

                      Оныннан күмәч пешә

                       Күбек кебек күпереп.

Балалар. Бодай.

Сөмбелә.  Бик дөрес, дусларым. Зирәклегегез мине сокландырды. Ягез әле, башакларым, бире килегез. Ничек дулкынланып үсүегезне балаларга күрсәтегез әле.

1 башак:                        Җылы кояш җәй буе

                                        Безгә нурларын сипте.

                                        Алтынсу төс йөгертте .

                                             Ярдәм итте яңгыр да,

                                        Шифасын бирде безгә.

2 башак:            Әйе, яңгыр вакытында

                            Кичекми килеп җитте.

                            Безгә ул дым эчертте

                            Дөрес, нык ярдәм итте,

                           Җил дә безгә булышты.

1 башак :                     Аннан  игенче  безне

                                     Тегермәнгә төшерде.

                                     Кызу мичләргә куеп

                                    Тәмле күмәч пешерде.

13 бала:    Ипи басуда үсә

                  Аннан амбарга күчә.

                  Аннары мичтә пешә,

                  Кызарып  мичтән төшә.

                  Шуннан килә өстәлгә

                  Безгә куәт өстәргә.

                  Ипи булса табында

                  Булдырам мин барын да.

14 бала:               Көзнең иң олы бүләге-

                             Икмәк тора табында.

                             Тормышыбыз ямьле була,

                             Икмәк булган чагында.

15 бала:     Яшәү  чыганагы- кояш нурын

                   Җир җылысын саклап үзендә.

                   Күкрәкләргә терәп кисәр икмәк

                   Һәр табынның тора түрендә.

(Сөмбелә тәрбиячегә икмәк тапшыра.)

А.б. Рәхмәт сиңа, Сөмбелә! Менә балалар, күрдегезме, көз безгә нинди муллык әзерли.  Көз ул – тылсымчы!

Себерке тотып себерә-себерә Әтәч керә.

А.б. Балалар, карагыз әле безгә тагын ниндидер бер кунак килде. Сез кем буласыз?

Әтәч.     Мин - әтәч  Кикрикур,

              Кикригем дә шуңа зур.

              Һәр көн иртән җир себерәм ,

              Кара, нинди  чиста бакча!

             Тукта бер башак таптым. (идәндә яткан башакларны күреп).

             Нишлим икән, нишләтим?

             Тычканнарны чакырыйкчы,

              Алар белер нишлисен.

(Әтәч тычканнарны чакыра, алар күренми).

Балалар, сез кычкырып карагыз әле, чыкмаслар микән. Исемнәре дә аларның –    Чәрли белән Чүрли.

Балалар. Чәрли, Чүрли, әйдә чыгыгыз!

(Тычканнар килә.)

Әтәч (тычканнарга карап)

Менә таптым башак,

Тегермәнгә барып

Тарттырырга кирәк .

Оннан, алла боерса,

Пешерербез икмәк .

Кайсыгыз бара соң тегермәнгә?

Тычканнар. Мин түгел. Мин дә түгел.

Әтәч . Ярый мин үзем барам,

           Сез сакларсыз өйне.

(Әтәч чыгып китә. Тычканнар туп уйнап кала).

А.Б.  Балалар, тычканнарга бер-береңә һәрчак булышырга кирәклеген аңлатыйк әле .

1 бала.  Сез нигә әтәчкә булышмыйсыз?

2 бала  Эшне бергә эшләргә кирәк.

3 бала  Бергә эшләсәң күңелле була.

Тычканнар . Без арыйбыз, күтәрә дә алмыйбыз.

А.Б. Бергә эшләгәндә эш авыр булмый ул.

(Капчык күтәреп әтәч кайта).

Әтәч.  Менә он алып кайттым,

            Инде басыйк камырын.

            Кызарып пешәр бәлеш,

            Алмасын да салырмын.

            Йә кем баса камырын?

Чәрли. Мин түгел.

Чүрли . Мин дә түгел.

Әтәч .(бармак яный). Эх, сезне! Балалар да көләр әле үзегездән. Балалар, мин камыр басыйм , ә сез берәр җыр җырламассызмы? Күңеллерәк булыр иде.

Җыр. “Чудная пора осень”

1. Стали дни давно короче,

    Но зато длиннее ночи.

    Пахнет желтою травою.

    Яблони давно созрели,

    Ветви яблонь поредели,

    И усыпан сад листвою.

                Припев:

    Чудная пора – осень.

    Ветер листья носит, носит.

   Снова птицы улетают.

   Тают в небе, тают в небе, в небе тают.

2. Я одна брожу у дома.

    Мне все здесь давно знакомо,

    Но в волненье замираю.

    Словно птицы в поднебесье,

    Мне вокруг все интересно,

    От чего пока не знаю.

                 Припев:

    Чудная пора – осень.

    Ветер листья носит, носит.

    Снова птицы улетают.

    Тают в небе, тают в небе, в небе тают.

3. Куст рябины веткой машет.

   Дождь на крыше тихо пляшет.

   Я свое окно раскрою.

   Здравствуй, осень золотая,

   Скоро, скоро я узнаю

   Тайны, что несешь с собою.

            Припев:

   Чудная пора – осень.

   Ветер листья носит, носит.

   Снова птицы улетают.

   Тают в небе, тают в небе, в небе тают.

Әтәч. Рәхмәт сезгә, дусларым. Күңелләрем күтәрелеп китте. Менә камырым да әзер, инде  ясап мичкә генә тыгасы калды. (Әтәч чыгып китә)

Тычканнар шатлана-шатлан бииләр, сикерәләр.

Әтәч бәлеш тотып керә. Менә булды да. Йә, кем  бәлешне мичкә тыгып куя. Чәрли, синме? Әллә, Чүрли, синме?

Тычканнар. Юк-юк, без түгел!..

Әтәч. Ярый инде, мичкә үзем тыгармын. Ә бәлеш пешкәнче  нәрсә эшлик икән?

А.б. Әйдәгез, биеп алыйк. (Әтәч бәлешне мичкә тыгарга чыгып китә, кире керә)

Бию.  “Татар биюе”.

Әтәч. Бигрәк матур биедегез. Рәхмәт сезгә, балалар! Минем  бәлешем  дә  пешеп  чыккандыр  инде. Алып чыгыйк  әле.

(Әтәч бәлеш алып чыга).

Әтәч.  Кем ашый бәлешне?

Тычканнар. (йөгереп килеп). Мин ашыйм, мин ашыйм.

Әтәч. Юк инде, мин сезне ашатмыйм. Сез бит берни дә эшләмәдегез.        

( тычканнар башларын иеп чыгып китәләр).

Әтәч . Нишләргә инде бу тычканнар белән?

А.б.  Без аларны гафу итик, әтәчкәй. Икенче алар сиңа булышмый калмаслар. Алар гаепләрен  аңладылар инде.

Әтәч.  Ярый алайса, бу юлыга гафу итәм. Тычканнар, керегез, мин сезне гафу иттем. (Тычканнар керәләр, шатланалар)

                   “Эш беткәч уйнарга ярый” ,

                     Дип әйтә безнең халык.

                     Әйдәгез, дусларым, басыгыз.

                     Бер уйнап көлеп алыйк.

Җыр “Листик, листик, листопад”

1.Лучик солнца отразился в чистом отблеске воды,

Лист осенний закружился над просторами земли.

Золотистым листопадом рассыпаясь в высоте,

Опустился на ладошку листик желтенький ко мне.

ПРИПЕВ:

Листик-листик-листопад,

Кто же в этом виноват,

Может ветер озорной,

Поиграть решил с листвой.

Листик-листик-листопад,

Листья желтые летят,

Кружат в танце надо мной,

Увлекая за собой.

2. Капли дождика искрятся, и сверкают на воде,

Лист осенний уплывает как кораблик по реке.

Загадаю три желанья тихо ветру прошепчу,

Листик желтый словно птицу,

Из ладошки отпущу.

А.б. Безнең  бәйрәмебез шуның белән тәмам, игътибарыгыз өчен бик зур рәхмәт. Киләсе очрашуларга кадәр!