Шагаа-биле хоглээлинер
методическая разработка на тему

Шагаа хоглээшкини

Тыва Республиканын Монгун-Тайга кожууну» муниципалдыг районунун чагыргазынын ооредилге эргелели Мугур-Аксы суурнун  № 2 «Чечек» холушкак уруглар сады.

«Шагаа-биле хоглээлинер!»

2-ги бичии болук «Шенне»

Кижизидикчи башкы : Чилбак-оол Л.Н.

с.Мугур-Аксы 2018 чыл

 Тема: «Шагаа-биле, хоглээлинер!»

Сорулгазы:

1. Тыва чаагай чанчылдарны салгалдарга дамчыдарын, улустун аас чогаалында шулуктерни, улегер домактарны билиндирип ооредири.
2. Тыва улустун «Шагаа» чаа-чыл уткаан байырлалы деп чуулду уругларга дамчыдып тайылбырлап, тыва улустун чаагай чанчылдарынга уругларнын хундуткели, ынакшылын оттуруп, угаан-медерелин, дыл-домаан сайзырадыры.
3. Ада-огбелернин торел болуунун адынга толептиг болурунга, хундулээчел, биче сеткилдиг торелзирек болурунга кижизидери.

Баш бурунгаар ажылдар: Шагаа байырлалынга улегер домактар, шулуктерни, тывызыктарны, ырыларны ооредири, Шагааны кандыг  улус байырлаарын уругларга билиндирери, чолукшулга езулалын ооредир.

Словарлыг ажыл: ог, сарыг шажын, буддизм.

Херек чуулдер: ог ханазы,  шариктер, , улегер домактар, чуруктар.

Чорудуу:

- Экии, ада-иелер база башкылар! Силер бугудеге чаа унуп келир «Дагаа» чылын таварыштыр изиг байырны чедирбишаан, кан дег кадыкшылды, аас-кежикти кузедивис.

Дагаа чылы.

Дан хаязынын медээчизи

Дагаа чылы унуп келди.

Делегейде чаартылгалыг

Депшилгенин чылы болзун!!!

Эртежи куш Дагаа ышкаш

Эрес-омак уйгу-дыш чок,

Ажыл-ишчи кежээ болуп,

Амыр-тайбын чурттаалынар!

Кузеп чораан кузелдеринер

                                 Дагаа чылында боттаныр-ла болзунам!

Б: – Бистин бичии  болуктун  «Шагаа-биле хоглээлинер!!» - деп хоглээшкинивисти эгелээр-дир бис.  Уруглар кирип келир  чолукшуур, аалчылыр-биле, башкылар-биле база чолукшуурлар.

Б: - Эр хейлер уруглар. Ынчаарга бо  ада-иелерге, башкыларга шулуктеп бээр бис бе?

                                           1.Обычаи нашего народа

Загадочны и красивы

Среди этих традиций      

Есть праздник Шагаа.

2.Ыры «Шагаа».

3.Улегер домактар

Чечен менде,

Чечек черде.

4.Хуннезе

Хуннезин

Хурен чечек

Хулумзурзун.

5.Эртинени черден казар,

Эртемнерни номдан тывар.

6.Ыры : «Хырбача»

7.Шагаалааннар чолукшуп кээп,

Огде каткы, чугаа долду,

Чаагай чемнин амдан чыды

Огнун иштин айдызаанзыг.

8.Когудуглер

Бооп, бооп бопуун кай?

Борбак кара бопуун кай?

Бооп –бооп боопуун кет

Борбак кара боопуун кет!

Божа,божа боош-боош!

9.Опей ырылар

Опей,опей оой,

Опей сарыым оой,

Увай-увай оой,

Удуп корем оой.

                                10.Дурген чугаалажыптар бис бе?

                                      Бууруул , бууруул бооп тур оо,

Буура  теве чоруп тур оо,

Быдаа чипкен тур оо,

Буду аарый берген тур оо,

Тараа чипкен тур оо,

Таптыг апарган – дыр оо!

                                                 11.Танцы: «Адъым»

                                               12.Эрте бурун уелерден

                                                    Эргилделиг чылдын бажы,

                                                      Шагаа хуну час айнын

                                                       Бир чаада уткуп чораан.  

13.Ада-иелерге  тывызыктар.

Чангыс ыяш чайганды

Чалан ак хол холзеди.(Хойтпак)

 14.Барааны чаагай

Барып тударга чиик.(уруп каан сыный)

15.Тос дагылга

1.Дээр, танды, от.суг, хам дыт, тел ыяш,оваа дагыыры, буга бажы дагыыры,кожээ дагыыры.

16, Ыры: «Ачай»

17.Февраль 23-те Ада чурт камгалакчыларынын хунуге таварыштыршулук

Солдат акым белээ бо

Солангылыг беш-адыр

Ону манаа кадапса

Оон-даа артык чараш боор.

18.Хоровод : «Хоглуг бис»

                                             19.Бойдус- биле хини тудуш

                                               Боттары-ла шинчээчилер,

                                                 Огбелерим тоогуден

                                                  Огге чурттап чораан улус.

 Башкы - Дыка-ла кожамыктаар, танцылаар, ырлаар, тывызыктаар, улегер домактаар, дурген чугаалаар улус-дыр силер. Эр хейлер!

Б: - Шагаа байырлалын бистен оске кандыг  чоннар байырлаар ийик уруглар? Шагаага ойнаар оюннардан адап корунерем!

У: - Кажык, тевек, чинчи чажырар, аскак кадай, чунгуулаар, ак-ыяштаар, баг кагар…

Б: - Уруглар, богун чуу деп хоглээшкин эрттирдивис?

У: - Шагаа байырлалы.

Б: - Шагаа байырлалы дээрге биске тываларга чуну уткаан байырлалыл?

У: - Чаа-чыл уткаан байырлал.

Уругларга чигирсиг белектерни улеп бээр.

                                         Ажыглаан литературалар:

1. «Шагаа» Осур-оол Монгуш г.Кызыл 2002 ч.
2. Тыва уруглар ясли-садтарынга номчулга ному г.Кызыл 1992 ч.
3. Журнал «Башкы» №12 1999 ч.
4. «Дошкольная педагогика» 2007 г №5,7.
5. «Амданныг-ла авам холу» г.Кызыл 2002 г.