Шагаа-биле!!!
материал (младшая группа)

Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение

Детский сад «Херел» с.Хондергей  Дзун-Хемчикского кожууна

хөглээшкин

«ШАГАА-БИЛЕ-2019»

(1-ГИ БИЧИИ БОЛУККЕ)

Кижизидикчи  башкы : Ооржак Ч.О

Хондергей -2019

Сорулгазы:

1. Тыва улустуң эрги чылды  удеп, чаа чылды   уткуур  Шагаа  байырлалын байырлап ,чаагай чаңчылдарын утпайн  уламчылаары база тыва чаңчылдарга хүндүткелди оттурары

2. Тыва улустуң аас-чогаалынга,оюннарынга улустун  сонуургалын бедидип, угаан-медерелин байыдып сайзырадыр

3. Улуг ,бичии  улус-биле чолукшуп, хундулежип , боттарын шын алдынып билирин уламчылаар болгаш тыва национал хевивиске  сонуургалды  бедидерин  уламчылаары

Дерилгези: тыва үлегер домактарны  ,  огнун  дээвиирин  кылгаш  азып алыр,  чараш  йорээлдерни  парлааш азып чараштап алыр.

Хөгжум дерилгези: тыва  сыгыт-хөөмей бижиткен музыканы  болгаш  «Декей-оонун»  ырызын белектеп аар.

Уруглар болгаш  авалар  база  башкылар-биле менди солчуп чолукшужар . Бичии кижи адыштарын улуг улустуң  адыштарынын  адаанга салып   а дээштирип  амыр-мендизин айтыржыр.

- Амыргын-на!

-Амыр-амыр!

-Бистин  бурунгу   чонувус   Шагаа   байырлалында   тывызыктажыр, дурген   чугаалажыр, улегер  домактажыр, тыва   оюннарны  ойнап   чорааннар.

- Шагаа – биле эргим уруглар, ада – иелер  база чалаттырган  аалчылар!

 Шагаа -  дээрге  улус – чоннун төөгүден байырлалы,

Шагаа  эргилип кээр Чаа чылдын  езулалы

Шагаа  чемзиг чемниң дээжизи, өктерели.

Уруг – дарыг ойнап хөглээр чаагай хүнү

Улуг бичии чолукчулар найыры-дыр.

-  Болуувусте   келген   аваларывыска  Шагаа байырлалын таварыштыр     байыр чедирери- биле «Херел» уруглар садының   улуг  кижизидикчи  башкызынга  сос.

-Шагаа дээрге тыва улустуң чаагай чанчылдары- биле холбашкан улуг байырлал. Шагаа-дээрге эрги чылды удеп, чаа чылды уткуурунуң байырлалы-дыр.Ол чыл санаашкыны 12 чыл эргилделиг болур, чыл бүрүзү аттыг болур.(12 чылды  адаттырар   аваларга)

-           Шагаа хуну моорейлиг

            Оюн тоглаа каткы-хоглуг

            Авалары  турупкаштын

            Адааннажы  кааптар  бисбе?

 - Ынчангаштын богун бистер

Ырлап, хоглеп, кожамыктап

Тывызык тып, тоолдажып

Дызырадыр «Челер-ойлап»

Чанчыл болган байырлалда

Шаавыс биле хоглээлинер

2  ангы  болукке   авалар  чарлып  алырлар:

1-ги болук- Куруттар

2-ги  болук-  Хойтпак

1-ги  моорей:

- Үлегер домакта нүгүл  чок дээр-ле болгай, ынчангаш  үлегер домактажыптар  бис бе, че-ве!

Тараадан халбактанган – тодуг,

Малдан халбактанган – каас.

Оттулбаска – хайынмас,

Олурарга – бүтпес.

Балды чокта ыяш чардынмас,

Башкы чокта, эртем билдинмес.

Ааржы барда,             Кижи өзер,

«аштадым» дивес.       Кидис шөйлур.

Чернин чаражы – чечекте,                Сеткилге ак херек,

Чемниң дээжизи – шагаада.              Ажылга шынар херек.

Эки кижи эвилең,                               Эштигде хөглуг

Эки аът эргелиг.                                 Эптигде күштүг.

Аът болуру кулунундан,                     Чону чоорган

Кижи болуру чажындан.                         Хөйу хөйлең.

-  Үлегер сөске кончуг – дур силер. Үптеп чөптеп каан –дыр силер.

Кожамыкка кандыг силер, кагжып чижип көөлүнер че! (авалар боттары  чогаадып  тургаш  ырлажыырлар)

Айым биле хунум ышкаш

Айдың чырык чуве-ле чок.

Авам биле ачам ышкаш

Авыралдыг улус-ла чок.

Кожамыкка кончуг дурлар,

Кожа тыртып салыр дырлар

Тывызыкка кандыг силер

Тывыңар че, салыптайн….

Бээжин оглу                      Чаңгыс ыяш чайганды

беш курлуг (домбу)           Чалан ак хөл хөлзеди (бышкы, хойтпак)

Кедээр каарга доңмас эъдим,                      Өң киирер

Кезип чиирге төнмес эъдим (чаныы)         Өнгүр аржааным (сүт)

Иштинден келген торгум

Иштин, даштын тыппадым (эдир чаг)

Этпес кускун эътке хонду,                      Адам даараан идиимнин

Чанмас кускун чагга хонду (илбек)           Аксын андарып чададым.(согааш)

Дорт    булуң   дөңгүраас.   (аптара).

Үш   алышкылырның   экти    дең.  (ожук)

Буян талдың    буду   чүс.   (өг).

Ийи  өжээти   сүрүштү. (ай, хүн).

Ак – кара чүзүннүг, 64 хонаштыг,   алды  аңгы   шолалыг.   (Шыдыраа)                                                                                  

    Бичии – даа  болза, мени  откарды.   (эзеңги)

- Тыва кижи черле ындыг

Танцы самга салымныглар

(тыва улустуң самы «Челер ой»  (ырыны  салып  бээр)

2-ги моорей :

Узун тынышка мөөрей.

Йорээл :

-  Уткуп турар чылывыс,

Ууттунмас кежиктиг,

Ууттунмас буянныг болзун деп,

Чаагай чолду садиктин ажы төлу

Ада-ие башкыларга кузевишаан

Шагаавысты доозуп тур бис!

Моорейни  туннеп,тиилээн болукке  белекчигештерден  соннээр.

Шайлаашкын . Аяк-шайже   чалаар!!!!