Улуг болукке эрттирген "Монге,ногаае шивилиг аргада,анчыгаштарнын Чаа-чыл байырлалы"
методическая разработка (старшая группа) на тему

Улуг болукке эрткен Чаа-Чылга тураскааткан оюн - коргузуг

Тема: «Монге ногаан шивилиг аргада, анчыгаштарнын Чаа-Чыл байырлалы»

Сорулгазы: Чаа-чылдын байырлалын уругларга билиндирип ооредип,белеткээр; уругларнын чугаазын  сайзырадып, салым-чаяанын илередип тывар; эптиг,найыралдыг болурунга кижизидер;

Дерилгези: ниитизи-биле дериттинген зал

Чорудуу:

I- ги башкарыкчы: - Экиивенер,экивенер эргим чонум, чаа-чылдын келгени биле,силер бугудеге чаа,чаа чедиишкинерни, чараш  чаагай  аажы-чанны,чалар от дег чаагай  сеткилди,хун дег хулумзуругну, улуг болук тун башкыларындан,уругларындан кузевишаан, «Монге,ногаан шивилиг аргада,анчыгаштарнын Чаа-Чыл байырлалы» деп, танцы самныг,баштак,хоглуг  оюн коргузуун кичээнгейлиг коорунче чалап тур бис

Дериттинген залда шивилер (Сержин, Айлаана,Аюша, Аэлита,Бадма,Чайзат, Алдын,Валерия,Анурада, Башкарыкчы: - Ыржым,шыпшын кышкы арга, долгандыр шип-ле шимээн. Чайын-даа,кыжын-даа хевинин онун солувас,монге ногаан шивижигештерни,аккыр, хоюг хар-даа, ажыг сооктан камгалап,чылыг,энчек чоорганы-биле ава кижинин толун эргеледип,чассытканы дег куспактап,шуглап, ава кижинин удаан толун оттурбас дээш камгалап карактааны дег,чылыглап турган ойде, хенертен,элдептиг шимээн дааш,дувурээзинниг байдал тыптып,дынналып келген. (дувурээзинниг музыка, башкарыкчынын шулуу)

II-ги башкарыкчы -шулукту номчуп дооскан соонда,шивилер аразында мунгарап чугаалажып эгелээр)

Башкарыкчы: - Чаа-чыл байырлалынын келгенин,энчек,чоорганын чылыынга таалап, удуп турган шивижигештер,хенертен оттуп, аразында ханы мунгарап чугаалажып эгелээннер

Анурада (шиви): - Чаа чылдын келгени ол-дур,бо хамык хоорай,суурлар чурттакчылары,ам база келгеш,бисти ,шивилерни,чаа чыл уткуп, бажыннарынга каастап алыр дээш,кезип эгелээр эвеспе.

Сержин (шиви): - Ындыг чадавас, бо тожектер ышкаш артып каар боор бис.

         (Дилгилер танцылавышаан,кеденип кирип кээр)

Башкарыкчы: Шивилернин аразында чугаазын кажар дилгилер дыннай тыртып каарлар

Жасмин (дилги): - Экии, шивилер, силернин мунгарап, чугаалажып турарынарны дыннадывыс

Арзамат (дилги): - Уе-шаг сайзыраан, хоорай,суур  чурттакчылары,

садыглардан кылымал шивилерни садып алгаш, бажыннарында каастап турар апарган

Бадма (шиви): - Че-че,мегечи дилгилерге бузуревес бис

Айлаана (шиви): - Чок,дилгилерге канчап бузурээр боор, та чуну кажарлаар деп турар силер

Шуру (дилги): -Силерге эки оорунчуг чуулду чугааладывыс,бузуревээн шорунар ыйнаан

Анела (дилги): - Че, эштерим, суурда, канчап билир, кылымал шивизи чок улус бар боор чадавас, оларга, аргада шивилерни кезип алынар деп,чугаалаптар-дыр

Жасмин: - Суурнун чурттакчыларынга шивилерни кезип алынар деп чугаалаптар болзувусса, бисти дагаа эъди, быштак-биле черле шаннаар боор он

Бай-Белек: - Ынчанмайн канчаар,шивилерни чугаалап бээривиске, черле шаннаар апаар,халас чуве черле турбас болгай

Анурада ((шиви): - Ажырбас, чугааланар, кезип-даа апаар болза, бис домей хой бис

Айлаана(шиви): - Бистин,шивилернин дазыл-дамырывыс эндерик

Чайзат (шиви): - Чылдан чылче озуп унуп-ле турар бис,дилгижектер

Башкарыкчы: - Шивилер мунгарап,баштарын халайтып алгаш артып каар,чазый,хоптак,кажар дилгилер чиптер чуул бодап,суурже дургени-биле халчыптарлар,ынчалза-даа…)

(Дилгилер бажын бурузунун сонгаларын бакылап коор)

Жасмин (дилги): - Эштерим, бажын бурузунде,кылымал шивилерни каастап каан шээй

Арзамат (дилги): - Шынап-ла,арганын шивилерин кым-даа кеспес апарган деп чугааладым чоп

Шуру (дилги): - Ыянчыын,шивилерге козулбес болзувусса эки-дир аа

Анела (дилги): - Арга-арыгнын анчыгаштары, ол чараш шивилеривисти каастап алгаш, чаа чылдаан болзувусса аа!

Башкарыкчы: -  Артык сеткил ара дужер дээн ышкаш,дилгижектернин дагаа эъди ,быштак чиир дээн ынчалдыр-ла кузели боттанмаан,ам канчаар,оларнын чанындан каарган ужуп эртип чыда,тура душкеш,айтырып-тыр

Камила (каарган): - Экии,дилгижектер, чуну канчап чыглып чоруп тур силер, карр-р?

Жасмин (дилги): - Удавас чаа-чыл байырлалы болурун билир сен бе,каарган?

Камила (каарган): - Билир, билир, ону канчап мен билбес мен,мен дээрге делегейни дээскиндир ужуп чоруур хостуг куш шээй мен.

Арзамат (дилги):- Ындыг болзунза, арганын хамык анчыгаштарын чыглып, шивилерни каастап,шупту чангыс черге чаа-чыл уткуурун чарлап корем,каарган

Анела (дилги): - Анчыгаштарнын шуптузунга дамчыдар сен

Камила (каарган): - Ында чуу боор,мен шыдаар мен

                  (Каарганнын чарлалы)

Камила (каарган): Арга-арыгнын анчыгаштары, ам дораан, ногаан шивилиг аргавыска шупту чыглыр, шивижигештеривисти каастап алгаш, Чаа-чылды уткуп,Соок-Ирей, Харжыгашты чалап алгаш,ойнап-хоглээривисти дыннаттым!

  Башкрыкчы: - Каарганнын чарлалын шивижигештер дыннап каапкаш,мунгаралындан оттуп,ооруп,хоглеп эгелээннер

(шивижигештер хоглуг музыка-биле танцылаар,койгунактар кире халчып кээр)

Айлаана (койгун): - Каарганнын чарлалын бистер бир-ле дугаар дыннап кааптывыс,оолдарым,анчыгаштар келбээнде, шивижигештерни каастап эгелептээлинер!

       (Койгунактар- Харсуу, Аруна, Онзагай,Дайыс,Ай-Демир,Айдар шивилерни кааставышаан, шиви дугайында ырыларны, шулуктерни ырлажыр)

       (Диинчигештер кире халчып кээр- Долума, Аурика,Айзана, Аюш,Хулер,Очур-Сурун)

Аурика (диин):- Экии, койгунактар!

Очур-Сурун(диин): - Дуза херек бе, оолдарым эдертип алгаш келдим

Онзагай (койгун): - Шивилернин кырынга четпес-тир бис

Айзана (диин): - Бистер,ыяштар дамчып, шурап турувуста амыр-ла болгай бис!

Долума (диин): - Дурген каастаптар бис бе,койгуннар,шак келди-ле!

Дайыс (койгун): - Сен чокка-ла билир бис,диин

         (Диинчигештер – ыры,танцы)

Айдар (койгун): - Шиви кыдыында, адыг ижээни бар чуве-дир, коргунчуун!

                             (шулук «Медведью»)

Намзырай (адыг): -Бо чуу кончуг дааш-шимээнниг апарды, кижи –даа удутпас!

Ай-Демир (койгун): Канчап удуп чыдар сен, чаа-чыл келди!

Намзырай (Адыг): - Чаа-чыл кээрге канчап канчаптар мен, мээн удуурумга шаптык катпайн корунер

Долума (диин): - Эх, уйгужуну сени-даа,чалгаапайны!

Айзана (диин): - Оода, чангыс катап чаа-чылдап кор,мешпеккей!

Намзырай (адыг): - Чок,чок, чаа-чыл деп чуве шуут билбес мен,удууйн дээш

Аурика (диин): - Арганын анчыгаштары шупту чаа-чылдаар деп турда сен канчап чааскаан удуп чыдар сен,адыгжыгаш?!

Дайыс (койгун): -Ажырбас,адыгжыгаш бистин биле чаа-чылдапкаш,дедир удуй бээр сен, Соок-Ирей сенээ  амданныг мед белекке бээр чыгыы боор.

Намзырай (адыг): Шынап бе, мед бээр болза,уйгум сергедип алгаш,чаа-чылдын байырлалынга киржийн че

            (Дувуренчиг музыка- борулер кирип кээр,койгуннарны коргудуп,чыдыыргап кылаштажыр)

Денис (бору):- Каарганннын чарлалын дынннаш келдивис,койгуннарнын чыдынын чаагайын аа!

Тензин (бору): - Амданныг мунден аартаан болза аа!

Начын (бору): - Эштерим,чаа-чылдын будуузунде,угааныг болуп корээлинер

Сайын-Белек (бору): - Чугле чем чиирин бодаар эвес бис

Т.Кан-Демир (бору):- Ам канчаар, чаа-чыл байырлалында койгуннар,дииннер-биле найыралдыг боор болган-дыр бис

(Ырылар,танцыларны куусетпишаан, шивилерни каастап турарын шимчээшкиннерге коргузер)

Камила (каарган): - Карр-р, Соок-Ирей биле Харжыгаш сонгу чуктен унген ояар,чоокшулап олур,дургеденер,анчыгаштар!!!

Башкарыкчы: - Монге ногаан шивилиг арга-арыгнын анчыгаштары, Чаа-Чылды уткуп алыр дээш,демниг сааскан теве тудуп чиир деп,улугер домакта чугаалааны дег,хону сынныг,чараш ногаан шивижигештерни кыска уеде,шалыпкыны-биле каастап,эжишкилер найыралы эртине дагны тургузарын бадыткап,коргускеннер…

Айлаана (шиви): Анчыгаштар,бисти чараштыр каастап алганынар дээш,ооруп четтирдивис, ам шупту Соок-ирей, Харжыгашты кыйгырып коор бис бе!?!

(Соок-ирейнин,келири,уругларнын ыры,шулук,танцы саамы ургулчулээр)