Сценарий новогоднего утренника "Приключения снеговика в зимнем лесу"
методическая разработка (средняя группа) на тему

                Ортумак  болгаш  улуг  болуктун  уругларынга

чаа чыл байырлалын эрттиреринин  сценарийи

«Харжыгаштын кышкы аргага ужуралдары»

Сорулгазы: Уругларнын байырланчыг, оорушкулуг хей-аъдын бедидип, Чаа-чыл байырлалын сонуургадып, ада-иелернин садик-биле харылзаазын быжыктырар;

2. Тоол дамчыштыр уругларга  багай болгаш эки маадырларнын аажы-чанын билиндирер;

3. Уругларнын ырлап-танцылаар кузелин деткип, шулуктер дузазы-биле дыл-домаан сайзырадыр.

Чорудуу:

Чаа чыл болур залды байырлалга таарыштыр, кышкы арга кылдыр каастап дерип каан. Байырланчыг хоглуг аялга чангыландыр дынналып турар. Эжеш кылдыр четтиннишкен уруглар аялга уделгези-биле залче кирип келгеш, каастаан шивини долгандыр хороводтай туруптарлар.

Баш-чы: Чараш шиви каастанып

                Чаштар база ооруп-хоглеп

                Четтикпейн манаанывыс

                Чаа чыл бисте аалдап келди.

                Уткуй унген чаа чыл-биле

                Уруглардан изиг-байыр!

Уруглар «Новогодняя считалка» деп ырызын кууседирлер.

Баш-чы: Байырлалдар аразында эн-не тоолзуг

Барыксанчыг, хоглуг-солун, хуулгаазынныг

Чаа чылдын байырлалын таварыштыр

Чаштарывыс аян тудуп бисти оортсун!

Чырып кыпкан оттар-биле

Чайынналдыр шиметтинген

Чингир ногаан шивижик-даа

Челээштелдир херелдензин!

Уруглар «Мы повесим шарики» деп оюн ырызын кууседирлер.

Баш-чы: Шивижикти долгандыр

Четтинчинер уруглар!

Чараш ырдан ырлажып

Чырып кыпкан оттар-биле

Шививисти каастапкаш

Чаа-чылды уткуулунар!

Хуулгаазын тоолзуг аялга дынналып келир.

Башкарыкчы:

Бистин тоол дег хуулгаазынныг

«Хунчугеш» деп садывыста

Чаа-чылдын солун тоолу

Аалдап келди, сонуурганар!

Дааш-шимээн ундурбейин

Тоолувусту корээлинер!

Баш-чы: Сылдыстар дег чараш

Сыыладыр баткылаан

Аккыр чараш харларны

Адыштарга борбактааш,

Хортуктелдир болупкеш

Харжыгаштан тудуптаал!

                              Стаканнар-биле тудуп каан харжыгашты эккээр.

Уруглар шупту денге: Хыраа ышкаш чайыннаан

                                          Кылан чараш харжыгаш

                                          Харлыг кыштын каастакчызы

                                          Харжыгаш, харжыгаш.

Баш-чы: Шививистин алдын оду

Чингиртилиг чайнай берди

Чаштар-биле кады хоглеп

Чаа чылды уткуулунар!

Уругларнын кууселдезинде орус ыры «Новогодняя плясовая»

1. Солун чаа-чыл моорлап келди

Соок-ирей... чуге чогул?

Азы бисти уттупкан бе?

Азы эттир удааны ол бе?

2. Чаа чылда келир кылдыр

Дурген чагаа чорудар-дыр!

1. Чагаажыкты соок-ирейге

Чедирип бээр кижи кымыл?

2. Кылан чараш харжыгаш

Кыжын донмас чарашпай

Соок-Ирейге  чагааны

Чедирип бээр болган-дыр.

(уруглар ырлаан соонда чагаа хавын Харжыгаштын холунга кыстырып каарлар).

Свет ошкеш чырып кээр. Конга уну дынналыр. Харжыгаш дириг кылдыр хуула бээр.

Харжыгаш херлип-коступ аай-дедир кылаштагылааш:

Харжыгаш: Чагган харны борбактааш

Чаштар мени кылганнар.

Чаа чылдын будуузунде

Даалгалыг чагаа берди.

Хулээнгеним кууседип

Дарый дурген чоруптайн.

Хоглуг аялга адаа-биле Харжыгаш чоруп бар чыдырда хенертен

ыт ээрбишаан маннап келир.

Харжыгаш: Ой, сен кым сен? Кайыын келдин?

Ыт: Силерни мен эдерер дээш

Дунеге дээр удувадым.

Оруун изеп, айтып бээр мен

Оннуун болуйн, эдертип кор.

Харжыгаш: Эптигде демниг

Эштигде хоглуг,

Чеве, чоруптаалы!

Хоглуг аялга адаа-биле 2-лээн чоруптарлар. Ол уеде дилги-биле каарган арга кезип, димзенип чоруурлар. Харжыгаш-биле ытты коруп кааш, кеденип чыдыптарлар.

Харжыгаш: Арга кезип чорбаан болгаш

Аза берген хевирлиг бис.

Сонгу чукче, барыын чукче

Чогум кайнаар баар чувел?

Ыт: Душке чедир Соок-Ирейге

Дурген чедер ужурлуг бис.

Чагаажыгаш эккелген дээш

Чаагай белек берзе хонну. (улаштыр чоруптарлар).

Дилги-биле каарган  кеденмишаан унуп келгеш:

Дилги:   Харжыгаштын холдарында

Чагаа хавын эскердин бе?

Каарган: Харжыгаштын аппар чыдар

Чагаазында чуу бар ирги?

Дилги: Чагаазынын адресады

Артында-ла Соок-Ирей!

Каарган: Харжыгашты коргудупкаш

Чагаажыгын хунаап аар-дыр!

Садыызынга Соок-Ирейден

Чаагай белек орнап чиир бис.

Дилги: Дагаа эъди, одурек, кас

Чаагым суу токту берди.

Каарган: Конфеталар, печеньелер

Яблоктар, мандариннер

Янзы-буру чигир-чимис

Дургедээл че, чоруптаалы.

Дувуренчиг аялга адаа-биле Дилги-биле каарган харжыгашты сывыртап , чагаазын хунаап эгелээр. Харжыгаш шивини долгандыр маннап бар чорааш, тайгаш андарлып каар.

Харжыгаш: Ой-ой-ой! Андарлып баттым-на!

                     Ой-ой-ой! Бустур деп бардым…

Хоглуг аялга адаа-биле элээн сывыртажып, шивини долгандыр халчырр. Шиви артындан Харжыгаштын хумун боргу-биле морковь думчуу чуглуп кээр. Ыт ээрип турар.

Дилги: (черде морковьту алгаш, чылгап-чылгап):

Морковьтун-даа херээ чок (октаптар)

Кызыл оннуг хумун база херек чок (октап чыда хумун иштинде чагаа хавын эскерип кааш):

Белек алыр чагаа бо-дур,

Подароктуг чагаа бо-дур!

Каарган: Дурген чоруул, чагаажыкты

Белектерге орнаптаалы!

(Дилги биле каарган халчып бар чыдырда, коргунчуг аялга адаа-биле Бору уткуй чедип келир. Дилги чагаазын ооргазынче чажыра тудупкаш, дедирленип кылаштаарга)

Бору: Экии дилги! Тывыжынны

Менден чуге чажырар сен?

Домей-ле мен сээн оонну

Догерезин хунаап аар мен.

Дилги (кортпушаан сирилеп):

Амыр-менди боружугеш

Артымда бо чагаажык диин (чагаазын коргуспушаан)

Садикте чаштар менээ

Соок-Ирейге чедирзин дээш

Чаа чылче чалалгалыг

Чагаажыгаш чорудупкан.

Каарган аай-дедир далажып ужуп турар.

Бору: (Дилгини когудуп)

Угбазынга бериптер чоор

Уучак, че кежээппейим.

Дилги, бору база каарган хоглуг аялга адаа-биле чагааны алгаш улаштыр  далаш-биле халчып чоруптарлар.

Ол уеде Ыт буступ каан Харжыгашты долгандыр ээрип халып турар. Шылааш хортук  хар кырынга олуруптары билек, орган хары шимчей бээр. Ижээп чыткан Адыг ирей ыттын ээргизинден оттуп келир.

Адыг (карактарын огевишаан, ажынып):

Удааннарга  дыш-даа бербес

Уйгум безин сергеп кагды.

Ыржым уреп, мени чуге

Ыыдын-биле оттурдун, ыт?

Ыт: Чаа- чылда Соок-Ирейже

Чаштар чагаа чортуптарга

Дилги, Бору, каарган келгаш

Хунаап алгаш чоруптулар.

Кады чораан эжим, оннуум

Харжыгажым буступ кагды.

Менээ ам кым дузаалаарыл?

Мен ам чааскаан кайнаар баар мен?

Адыг (кезек боданып тура):

Дилгини-ле кажар дижир

Дидими-ле Бору дижир.

Оларнын мен кайызын-даа

Октап кааптым шыдаар диин мен.

Шоолуг ырап четтикпээнде

Соондан дурген чедээлинер!

Хоглуг аялга адаа-биле Адыг Харжыгашты катап кылыптар. Улаштыр чоруптарлар.

Кучу-куштуг хат даажы дынналып келир.

Баш-чы: Хенертен-не дувулуг  хат хадаан соонда

Каас-чараш Кадын уруг  коступ келген.

Холдарында анаа эвес хуулгаазын

Корунчуунден база катап айтырып –тыр:

Харлыг тожек кырынга олуруп алгаш, корунчуунге чугааланыр:

Кадын: Корунчугум , корунчугум

Кончуг шынын чугаалап кор.

Делегейде менээ чедер

Дендии чараш кижи бар бе?

Корунчук: Чаражын шын, маргылдаа чок.

Делегейде сен дег эргим,

Сен дег чараш кижи-даа чок.

Ынчалза-даа, арга черде

Сула салган узун чаштыг

Сылдыстар дег карактарлыг

Сорунзалаан хулумзуруу

Чаа чылдын каастакчызы

Сонгу чукте Соок-Ирейнин

Чараш уруу Харжыгаш бар.

Кадын кыс хорадааш корунчугун чуура октапкаш,

Кылагар шил, мегелеве

Кымдан артык, кымдан эргим

Каас-чараш кижи мен мен!

Улаштыр хааларын (чалчаларын кыйгыргаш):

Харжыгашты ам бо дораан

Хулуп, шарып эккелинер!

Араатан, ан чиптер кылдыр

Аргаа барып шарып калынар!

Харжыгаш  аргаже дезип халып кире бээр. Кадын чалчалары-биле соондан сывыртажып уне бээрлер.

База катап Дилги, Бору, Каарган Соок-Ирей-биле кады коступ кээрлер.

Дилги: Садикте чаштар биске

Соок-Ирейге чедирзин дээш

Чаа чылче чалалгалыг

Чагаажыгаш чорудупту.

Бору: Садыызынга бистерлерге

Дилги: Дагаа эъди…

Бору: Одуректен…

Каарган: Яблоктар, апельсиннер

                  Янзы-буру ойнаарактан…

Удаваанда  Харжыгаш, Ыт, Адыг бо халчып келирлер.

Харжыгаш: 

Чаштарывыс чорутканы

Чаа чылче чалалгалыг

Чагаа эккел чорувуста,

Боларларын халчып келгеш

Булаап, хунаап аппардылар…

Соок-Ирей: Чалалганар хулээп алдым,

Чаа-чылче бараалынар!

Чаштар бисти манап тур боор.

Чурум урээн ооржуларны

Чилиинче киир донуруптайн!

(Соок-Ирей Дилги, Бору, Каарганны донуруп уруп эгелээр. Дедирленмишаан аргаже дезе бээрлер). Соок-Ирей шоодайын чуктепкеш, Харжыгаш суглар-биле Чаа-Чыл байырлалынче чедип келирлер.

Уругларнын шулук, ыры, оюн-тоглаалыг танцы-самы-биле байырлал уламчылаар.

Баш-чы:

Ийи мун чыл 17-ги чылы

Ижин дооскаш, тонуп туру.

Ийи мун чыл он сески чылы

Иженигже унуп келди.

Чаа-чыл-биле! Чаа-чыл-биле!

Байырывыс чедиржиили!

Чазык чанныг, ынакшылдыг

Баштак-хоглуг хоорежиили!

Унуп келген Чаа чылда

Унуш байлак элбек болзун!

Азыраан мал хур-ле турзун!

Ажы-толдер сол-ла болзун!

Байырлал соонда ада-иелерни уруглары-биле кады хоглээр кылдыр «Новогодний флэшмобче» чалаар.

Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение

детский сад «Хунчугеш» с. Эрги-Барлык Барун-Хемчикского кожууна

Республики Тыва

Сценарий новогоднего утренника

Эрги-Барлык - 2017