кускенин чылга киргени
план-конспект занятия (старшая группа) на тему

«Дамырак» уруглар сады

Шагаа байырлалынга тураскааткан сценарий

«Кускенин чылга киргени»

Кижизидикчи башкы: Ооржак Ш.Н.

Темазы: Кускенин чылга киргени.

Сорулгазы: Уругларга Тыва чоннун байырлаплы Шагаа дугайында эге билиглерни бээр. Тыва чоннун чанчылдарын сагып билирирнге уругларны ооредир. Уругларнын чугаа домаан сайзырадыр.

Киржикчилери: Ак – Сал ирей.

Куске, Моортай, Инек, Пар, ыт, Тоолай, Улу, Дагаа, Хой, САрбашкын, Чылан, Дагаа, Хаван.

Башкарыкчы: Экии эргим аалчылар болгаш ада – иелер. Силерни чаа унуп орар улу чылы биле байыр чедирип тур бис. Улуг болуктун мурнундан Шагаа байырлалынга тураскааткан «Кускенин чылга киргени» деп тоолду силерге бараалгадыр дыр бис.

Тоолдун чорудуу.

(Ак – Сал ирей сандайда олурар, оон чанында дузалакчылары бар)

Ак – Сал ирей: Чер делегейнин эн-не толептиг дириг амытаннарын экелинер. Оларга мен чылды башкарарын оореткеш, 12 чыл санаашкынын хулээдийн.

Дузалакчылары: Эргим Ак – Сал ирей. Силерге 12 толептиг дириг амытаннарны  чыып экээр бис.

(Олар унгеш 12  амытаннарны эдертип алган кирип келир)

    Ак – Сал ирей: Дээрги амытаннар. Силерни бо хун чыган ужурум болза мындыг. 12 чыл эргилдезин шуптунарга улээр мен. Алган чылынарны шупту угааныг башкарар силер. Мында келген дириг амытаннар ковейдир. Ынчангаш морей чалаар мен. Доо холду эн бир дугаар  эштип кешкен амытан чыл санаашкынынын  баштайгызын алыр. Артканнары база келген аайы биле чылдарын алыр. Эртен дан адарга шупту бо холду эштип кежер силер. Мен силерни бо эрикке манаар мен.  Эртен манаа ужурашкыже байырлыг. Ам шупту баргаш белеткенип алынар. (Шупту уне бээр)

Моортай: Бис ийи чарылбас оннукртер болгай бис. Хемни канчап кежер бис, эштип билир эвес бис.

Куске: Адыр мен кажар арга бодап алдым. Инектин дузааргак сеткилин ажыглаалы. Ону мегелээр деп шиитпирлеп алдым.

Моортай: Ындыг болза инекти кый дептейн. Инээк, инээк, инээк. (уне бээр)

Куске: Боларны кызып кажарлап тургаш бир дугаар чылды алыйн. Оон башка ат алдарга багай апаар.

(Моортай биле инек кирип келир)

Моортай: Эргим инек, сээн эштирин кымдан артык. Чуг – ле арай коорун – не хирелиг. Оруктан азып болур сен.

Инек: Силернин шын дунмаларым, чуну канчазывысса экил.

Куске:  Бирги черни алыр сен. Сенээ дузалажыр бис, чугле хемни кежерде бисти ап алыр сен.  Моортайнын кара турани дег билир болгай сен, сенээ орукту чайлыг коруп бээр.

Моортай: Сени тиилелгеге чайлыг чедирер бис. Сен шыдаар сен инек.

Инек: Силер – даа езулуг оннуктер дир силер. Мээн ооргамга оруп аар силер. Эптиг кылдыр сандайдан чазап экеп берейн. Дан адарга дораан кээр мен.

Куске: Дыштан, дыштан инек. Эртен дан адарга дораан кээр сен. (Ине куне бээр)

Моортай: Че бис база дыштаныылы. Эртен кылыр ажылывыс хой.

Куске: (Бичии диванга олуруп алыр) Экизин дугуржулгавыс чогуй берди. Бодумну тиилекчи кылдыр бодаптарымга уйгум безин келбейн тур. Дурген дан адар болза.

Башкарыкчы: Ынчалдыр – ла кажар куске биле  диис инектин бузурээчелин ажыглап боттарынын аайынга киирип, когудуп алганар. Инек кирип келир)

Инек: Дан аткан. Орукче атаныр уевис келди. Кускеге  эптиг бору биле, ооргалыг сандай чазап экелдим.

Моортай: Мен – даа инектин мурнунга олуруптайн, орукту айтып бээр мен.

Башкарыкчы: Олар ынчалдыр инектин кырынга оруп алгпаш эжиндирип чорда, эрик – даа коступ келген.

Моортай: Эрик коступ келди шымдданар.

Куске: Мен – даа боларны эрикче шурай берейн, тиилелгени алыйн.

Ведуший: Куске – даа эрикче шурап бар чорааш моортай эжин сугже киир таварыпкан чувен иргин.

(Куске Ак-Сал ирейнин мурнунга маннап келген)

Куске: Мен – даа шупту дириг амытаннарны мурнадым. Чыл эргилдезинин эгезин алыр мен.

Инек: Мен – даа арай озалдай бердим. Кускенин кажар оптуунга алзып аап тур мен. Ам канчаар ийиги чылды алыр болган дыр мен.

Куске: Моортай канчалды.

Инек: Сенээ ужур таварткаш, сугже киргеш, агым аайы биле бада берди. Ам та кайда.

Ак – Сал ирей: 12 мчылдын баштайгызын алыксаан амытаннарны коруп ор мен. Куске сен чогелин тоттун. Аазааным кончуг.  Ам канчаар баштайгы чылды сенээ берип тур мен. Ынчалза – даа сээн бо тиилелген , сээн салгалынга аар ла боор. Сенээ инек экииргек сеткилин база шыдамыын – дээш, ийиги чылды берип тур мен.

Башкарыкчы: Ынчалдыр – ла Ак – Сал ирей 12 дириг амытанга шупту чылдарны башкарары биле улеп берген. Моортай – даа чузу боор, Сугже киргеш агым аайы  биле баткаш арай депле сугдан кирип кээрге, амытаннар шупту чылдарны улежип апарган болган. (моортай кирип кээрге, тоолай ону кый деп алыр)

Тоолай: Бээр кел моортай. Ам канчаар  мээн чылымны элчип селчип башкарар бис.

Башкарыкчы: Ынчалдыр – ла Куске чарылбас эжи моортай биле  найыралы баксыраан. Ол олчаан кускенин салгалы моортайдан чаштынып унгурде чурттап чоруур.  Тоолай моортай биле чылын элчип селчип башкарарын аазааны биле чамдык  чуртарда ам – даа будулгаазынар бар. Бир чутарда дорку чыл моортайныы, чамдыктарында тоолайны. Бистин тоолувус моон биле доозулду. Дараазында концерт коргузуглерин силерге бараалгадып тур бис.