"Мээн ынак азырал амытаным"
план-конспект занятия (старшая группа)

№

Кичээлдин этаптары:

                                                    Кичээлдин чорудуу:

Башкынын ажыл чорудуу:

Уругларнын ажылы:

Уези

1.

Организастыг кезээ:

Башкы: Экии, уруглар!

- Богун бистерде аалчылар келген, аалчылар биле мендилежир бис бе? Ам бот-боттарывысты мендилежирде, долгандыр турупкаш, кижи бурузу хулумзуруун эжинге дамчыдар.

Уруглар кирип келгеш, долгандыр туруп алырлар. Аалчылар-биле мендилежиир.

Уруглар холдарындан тутутчупкаш, бот -боттарынче хулумзуруур.

1,5 мин.

2.

Проблемнныг ситуация

- Дыннап тур силер бе, уруглар? Эжик соктап тур.(эжик соктаар). Кым келген деп бодап тур силер? Мен коруптейн.(башкы коор).

- Уруглар, бо хун бистин кичээливисте ойнаар-кыс   аалдап келген-дир.

- Экии, уруглар! Мени  Алдын-Кыс дээр. Мен хоорай черде чурттап турар болгаш азырал дириг амытаннарнын дугайында орта билбес мен. Силернин-биле кады кичээлдээш азырал амытаннарнын дугайында билип алыр дээш чедип келдим, уруглар.

- Алдын-Кыс-биле кичээлдээринге белен силер бе, уруглар? (ойнаар-кысты сандайга олуртуп каар).

Уруглар мендилежир.

Ийе.

2 мин.

3.

Кол кезээ:

- Уруглар, ам мен силерге тывызыктар ыдар мен. Силер кичээнгейлиг дыннааш тывар силер? Уругларга тывызыктар:

                    1. Суг чокка чуннар,

                        Шуглак чокка удуур.

       2. Мыйыстыг – ан эвес,

         Салдыг  - ашак эвес,

         Сыргалыг  - кадай эвес,

         Кудуруктуг – аът эвес,

        Адыр дуюглуг – инек эвес.

                      3. Аалынга – кадарчы,

                          Ээзинге – эш.

4. Самдар эвес хирезинде,

    Чамашкызы ковей.

- Чунун дугайында тывызыктар – тыр, уруглар?

-Чуге оларны азырал дириг амытаннар деп турар бис?

- Шын-дыр. Эр хейлер!

Чечен чугаа тургузары. Чурук-биле ажыл.

- Кым кандыг азырал дириг амытанга ынагыл чугаалап беринерем.

- Кым ынак аъдынын дугайында чугааласкап тур, уруглар?

- Кым ынак инээнин дугайында чугаалаксап тур?

- Ам кым чугаалаптар.

- Мээн бажынымда база ыдым бар. Оон адын Мойнак дээр. Мойнак соок чииринге ынак. Ол угаанныг, кара оннуг, дурген маннаар. Ол мээн шынчы оннуум.

- Эр хейлер, уруглар! Дириг амытаннар дугайында чугаалаан чечен чугааларынар дыка солун болду. Шупту улустун бажыннарында дириг амытаннар бар. Тыва чон шаандан тура  мал ажыл-агыйлыг чораан болгаш, бо хунде ол ажылын ам-даа салбайн чоруур.

Инектиг кижи — тодуг,

Хойлуг кижи — каас.

Шак бо улегер домакта чугаалааны дыка шын. Мал-маган биске эъдин, судун, дугун берип турар. Оон дугунден, кежинден кайгамчык чылыг хептерни кылып турар. Оларга алгы тоннар,  аргаан хойленнер, уктар, чоорганнар дээш чуу-даа хамааржыр. Ынчангаш мал-маган азырап чоруур болза эки. Олар биске ажыктыг.

Ам шупту аяар туруп келгеш, сула шимчээшкинден кылыптаалынар!

Сула шимчээшкин.

-Аъттарывысты мунуптар бис бе, уруглар?

- Баштай аъттаныпкаш, аътты чуу дептеривиске кылаштай бээрил?

- Аът кылаштап чорда, кандыг дааштыг болурул?

- Аъдывысты дурген халыыр кылдыр чуу дептер бис, канчаптар бис?

- Аът дурген халып чорда, кандыг дааштыг болур ийик?

- Чедер черивиске чедип келгеш, аътты канчаар доктаадыптар ийик бис, уруглар?

Дидактиктиг оюн «Азырал малдын толу»

- Хойнун толу хураган

- Инектин толу бызаа

- Ошкунун толу  анай

- Аъттын толу кулун

- Ыттын - эник        

Оюн «Амытаны оттун»

Ам «Амытаны оттун» деп оюнну ойнаар бис уруглар.  Мында азырал дириг амытаннар чуруу бар. Уруглар чуруктарны аялга аайы-биле долгандыр халчыыр, аялга тоне бээрге кым кандыг дириг амытан дужунда турар-дыр ону отунуп эдер.

- Эр хейлер, уруглар!

- Алдын-Кыстын чанар уези чедип келген, байырлажыптаалынарам, уруглар. Байырлыг, Алдын-Кыс!

- Четтирдим, уруглар. Азырал дириг амытаннар дугайында хойну билип алдым. Байырлыг, уруглар!

Диис.

Ошку.

Ыт.

Шокар инек.

Азырал дириг амытаннар дугайында.

Чуге дизе оларны кижи азырап турар.

Уруглар чуруктун дузазы-биле азырал амытаннын дугайында чугаалаар.

Ийе

Чу-чу.

Шык-шык.

Чу-чу, кымчылаптар.

Дгдк-дгдк-дгдк.

Тррр-тррр.

Бо бугуну шимчээшкиннер-биле кылыр.

мнемокуб-биле ажыл

(оюнну ийи катап ойнадыр)

Байырлыг.

15 мин.

4.

Туннел:

Рефлексия:

- Богун бистин кичээливисте кым аалдап чедип келген ийик, уруглар?

- Кичээлде чунун дугайында чугаалаштывыс, уруглар? 

- Кандыг оюннар ойнап турдувус?

- Богун бис кичээлде азырал амытаннарнын ажык-дузазын билип алган бис.

Кичээлге шупту кызымак ажылдаан. Эр – хейлер, уруглар. Четтирдим!

- Кичээл силерге солун болган болза адыштарывысты часкаар, а бир эвес солун эвес болза буттарынар тепсээр силер, уруглар.

Ойнаар-кыс Алдын-Кыс.

Азырал дириг амытаннар дугайында.

Аъттын шимчээшкиннернин оттунуп, дириг амытаннарнын канчаар эдерин оттунуп ойнап турган бис.

Уруглар харыылаар.

1,5 мин